Абу Наср ал-Фараби
Абу Наср Мухаммед ибни Мухаммед ибни Тархан ибни Узлаг ал-Фараби ат-Түрки, колдонулма кыскача аталуусу — ал-Фараби (латындаштырылган формада — Alpharabius) ал-Фараби 872-ж.[2],Фараб[1][3]да төрөлгөн — 950-жылдын 14-декабры же 951-жылдын 12-январында Дамаск[1]та каза тапкан . Ал - философ, математик, музыканын теоретиги, чыгыштын ойчулу. Орто кылымдардагы Чыгыш философиясынын чоң өкүлдөрүнүн бири. Ал-Фараби — Аристотель менен Платондун философиялык трактаттарына жазылган чечмелемелердин, түшүндүрмөлөрдүн автору. Аристотелдин баяндарын чечмелеп, түшүндүрүүлөр бере алгандыгынан улам анын кадырлуу аты, б.а, элге таанылган лакабы «Экинчи устат» болгон. Анын эмгектеринин таасири ибн Синада, ибн Баджада, ибн Туфайлда, ибн Рушдда, ошoндой эле ортокылымдагы Батыш Европанын философиясы менен илиминде болгон. Буга далил катары Ибн-Синанын "Мен Аристотелдин Метафизика чыгармасын, ал-Фарабинин ага жазган ачыктамасын окугандан кийин гана толук түшүндүм" деген сөзүн айтсак болот. Ал-Фараби Отрар медресесинде билим алган деген булактар да кеңири колдонулуп келет.
| Абу Наср Мухаммед ибни Тархан ибни Узлаг ал-Фараби ат-Түрки | |
| араб. أبو نصر الفارابي | |
 | |
| Туулган датасы: | 872 жыл |
|---|---|
| Туулган жери: | Фараб шаары же Отрар |
| Өлгөн датасы: | 12 -январь 950 |
| Өлгөн датасы: | Дамаск, Сирия[1] |
| Илимиий чөйрөсү: | музыка |
| Таанылган атагы: | «Экинчи мугалим» |
Өмүр баяны
Фарабинин өмүрү жөнүндөгү кабарлар жарытарлык эмес. Фараби жөнүндө болгон кабарлардын бир бөлүгү, башка чыгаан тарыхый инсандардыкындай сыяктуу эле, уламыштуу болуп саналат. Ишенимдүү белгилүү болгону Фарабинин өлгөн жылы жана анын Дамаскка келген жылы гана, калган даталар болжолдуулар. Мындай себептин чыгышы, Фараби тууралуу биографиялык кабарларды камтыгын так булактар бир топ кечирээк, XII—XIII кылымдарда жаралгандыгы менен байланыштуу. Фарабинин биографтарынын арасынан Бейхакини, Кифти, Ибн Аби Усейбия, Ибн Хелликанды көрсөтсө болот. Кечирээктеги авторлор көрсөтүлгөн авторлордун эмгектеринде билдирилген биографиялык кабарларга таянышкан. XI кылымдын автору Абу Саид ибни Ахмад тарабынан, өткөндүн улуу ойчулдары тууралуу түзүлгөн билдирме эмгегинде Фарабинин мурдагыраак биографиясы келтирилген деген эскерме бар, бирок бул эмгек биздин убакка чейин жетке эмес, жана бөлөк булактардагы цитаталар жана шилтемелер боюнча гана белгилүү.
Фараби Фараб жергесинде (азыр. Отрар, Түштүк Казакстан), Арысь дарыясы Сырдарыяга куюлган жерде төрөлгөн деп эсептелинет[4]. Фарабинин замандашы болгон Ибн Хаукал, Фараб округунун шаарларынын катарына Абу-Наср ал Фараби чыккан Весидж кирерин көрсөткөн.
Анын «Китаб аль музик алькабир» же «Музыка боюнча чоң китеп» аттуу эмгегинде музыканын теориясы, тарыхы, музыка аспаптарында ойноо жана анын ыкмалары жөнүндө айтылган жана музыканы кагазга түшүрүү, нота жазуу боюнча алгачкы түшүнүктөрдү берген. Аристотелди окумуштуу, философ катары Фараби дүйнөгө тааныткан. Себеби, Аристотелдин философиясын билүү өтө татаал болгондуктан, ал Аристотелдин эмгектерине түшүндүрмөлөрдү жазып, анын философиялык системасын өздөштүрүүнү жеңилдеткен. Айрыкча Аристотелдин «Категориялар», «Герменевтика», «Аналитика», «Топика», «Поэтика» жана башка эмгектери Фарабинин түшүндүрмөсү аркылуу гана дүйнөгө тарап, Аристотель философ катары таанылган. Фараби орто кылымдарда биринчилерден болуп, илимге классификациялоо жүргүзгөн.
Колдонулган адабият
- Кыргыз Тарыхы. Энциклопедия. Бишкек 2003.
- Философия бөлүмүнүн студенти Аллаберди Баратахунов оңдоого чоң салымын кошту. Такталган жана божомолго эң жакын маалыматтарды колдонду.(2023-жыл)
Шилтемелер
Калып:Math-bio-stubКалып:Philosopher-stubКалып:Astronomer-stub