Генетски проучувања на Лапонците
Генетски студии за Сами — генетско истражување што е спроведено врз народот Сами. Самиските јазици припаѓаат на семејството на уралските јазици во Евроазија.
Сибирското потекло е сè уште видливо кај Сами, Финците и другите популации од семејството на фино-угрите јазици.[2]
Изобилството на гени патувало од Сибир до Финска, покажува една неодамнешна студија. Уште во железното време, луѓето со геном сличен на геномот на Сами живееле многу појужно во Финска во споредба со денес. Објавена е првата студија за ДНК на древните жители на Финска, со резултати кои укажуваат дека голем број сибирски генетски варијанти се присутни во современите популации на Сами.
Генетскиот материјал од остатоците поврзани со неосибирците е пронајден кај жителите на полуостровот Кола уште пред околу 4.000 години, а подоцна се проширил и во Финска. Студијата, исто така, ја потврдува претпоставката дека луѓето генетски слични на Сами живееле многу подалеку на југ отколку сега. Нео-сибирското население се разделило од источноазискиот народ пред >11.000 години и се проширило во Сибир, каде што се мешале со претходните палеобирски народи и ги замениле. Ширењето на раното неосибирско потекло на запад може да биде поврзано со распространувањето на уралските јазици.[3][4]
Генетските примероци споредени во студијата се собрани од човечки коски пронајдени во гробница стар 3.500 години на полуостровот Кола и 1.500 години старо езерско гробно место во Леванлухта во Јужна Остроботнија, Финска. Сите примероци содржеле идентични сибирски гени.
Y-ДНК
Три хромозомски хаплогрупи Y доминираат во дистрибуцијата меѓу Сами: N1c (порано N3a), I1 - денес попознат како I-M253 - и R1a, барем во студијата спроведена од К. Тамбет и сор. во 2004 година. Најчестата хаплогрупа меѓу Сами е N1c, со I1 како блиска втора според таа студија. Хаплогрупата R1a на Сами најмногу се гледа кај популациите на шведскиот Сами и Кола Сами, со ниско ниво кај финските Сами според Тамбетс и колегите, откритие што сугерира дека N1c и R1a веројатно стигнале до Феноскандија од источна Европа, каде што овие хаплогрупи можат да бидат пронајдени во високи фреквенции.[5] Во Финска, исто така, постои општа разлика во финската популација помеѓу источна и западна Финска, каде што источните покажуваат доминација на N-хаплогрупата, а западот доминација на I-хаплогрупата, каде што последната се објаснува со миграцијата од јужните делови на денешниот Норвешка и Шведска во Финска како што ја знаеме денес.
Но, ширењето на R1a-хаплогрупата меѓу Сами во Шведска покажува голем распон од 10,1% до 36,0%, со просек од 20%, за да се спореди со Сами во Финска со распон од 9% до 9,9%[6] Бидејќи Сами групите во Шведска покажуваат разлики помеѓу хаплогрупите - како што се U5b и V дури и се смета дека се mtДНК-групи - на југот на Шведска и на северот на земјата (види подолу), ширењето на Y-хаплогрупите како што е R1a меѓу групите Сами во Шведска може да биде исто така значаен. Сепак, таква студија сè уште не е направена.
Меѓутоа, двете хаплогрупи R1a и N1c имаат изразена дистрибуција кога станува збор за лингвистичка. R1a е честа појава кај источноевропејците кои зборуваат индоевропски јазици, додека N1c е во тесна корелација со дистрибуцијата на фино-угриските јазици. На пример, N1c е вообичаена кај Финците, додека хаплогрупата R1a е вообичаена меѓу сите соседи на Сами.[7]
Хаплогрупата I1 е најчестата хаплогрупа во Шведска, а Jokkmokk Sami во Шведска имаат слична структура како Швеѓаните и Финците за хаплогрупата I1 и N1c. Хаплогрупата I-M253 на Сами се објаснува со имиграцијата (на мажите) во текот на 14 век.[8] Тоа е доста доцна во историјата на Сами, имајќи на ум дека карактеристичната Сами култура може да се проследи и првпат да се забележи уште во 1000 п.н.е.[9]
Се смета дека Самиските јазици се одвоиле од нивниот заеднички предок пред околу 3300 години.[10]
mtДНК
Класификацијата на лозата на мтДНК Сами откри дека мнозинството се групирани во подгрупа од европскиот мтДНК базен. Доминираат двете хаплогрупи V и U5b, меѓу нив сочинуваат околу 89% од вкупниот број. Ова им дава на Сами регионите највисоко ниво на хаплогрупи V и U5b досега пронајдени. Двете хаплогрупи V и U5b се распространети на умерени фреквенции низ Европа, од Иберија до планините Урал. Хаплогрупите H, D5 и Z го претставуваат најголемиот дел од преостанатиот просечен вкупен износ. Севкупно, 98% од мтДНК базенот Сами е опфатен во хаплогрупите V, U5b, H, Z и D5. Локалните фреквенции меѓу Сами се разликуваат.[11]
Времето на дивергенција за секвенците на хаплогрупата Сами V беше проценето од Макс Ингман и Улф Гиленстен на 7600 п.н.е. (години пред сегашноста), а за U5b1b1 како 5500 п.н.е. кај Сами и 6600 п.н.е. кај Сами и Финците. Ова им сугерира пристигнување во регионот набргу по повлекувањето на глацијалниот мраз.[12]
Други истражувања на Сами покажуваат дека повеќето од нив не припаѓаат на mtДНК Хаплогрупата I[13] (да не се меша со гореспоменатата татковска Хаплогрупа I-M170) која ја делат многу фински народи.
U5b
Голем дел од Сами припаѓаат на U5b U5b иако мал дел спаѓа во U4. Процентот на вкупните сами mtДНК примероци тестирани од К. Тамбетс и нејзините колеги (објавени во 2004 година) кои беа U5b се движеше од 56,8% на норвешки сами до 26,5% на шведски сами.[14]
Во истражувањето направено од М. Ингман и У. Гиленстен во 2006 година е прикажана малку поинаква поставка: норвешкиот Сами припаѓа на U5b, како и U5b1b1 на 56,8%, финскиот Сами со 40,6%, северниот Сами во Шведска до 35,5% и јужниот Сами во Шведска во рамките на сточарството на ирваси до 23,9%, додека јужните Сами во Шведска надвор од сточарството/другото занимање припаѓаат на U5b до 16,3% и на U5b1b1 до 12%.[15]
Сами U5b спаѓа во подкладата U5b1b1. Под-кладата Сами U5b1b1[16] е присутна во многу различни популации, на пр. 3% или повисоки фреквенции во Карелија, Финска и Северна Русија.[16] Мотивот Сами U5b1 дополнително се наоѓа на многу ниски фреквенции, на пример во регионот на Кавказ, но тоа се објаснува како неодамнешна миграција од Европа.[17] Сепак, 38% од Сами U5b1b1 mtДНК имаат хаплотип досега исклучиво за Сами, кој содржи транзиција на np 16148.[16]
Алесандро Ачили и неговите колеги забележаа дека Сами и Бербери го делат U5b1b, за кој тие процениле дека е стар 9.000 години, и тврдеа дека ова обезбедува доказ за зрачењето на хаплогрупата од француско-кантабриското засолниште во југозападна Европа.[18]
Студијата на М.Енгман и У. нетрадиционални Сами во Шведска, но само 2,6% кај северните Сами во Шведска, и 2,9 во рамките на групата Сами во Финска и кај Сами во Норвешка до 4,7%.[19] Тој резултат покажува во насока дека јужните Сами во Шведска биле повеќе изложени и/или се венчале со континентално-европската хаплогрупа H порано, и многу почесто, отколку Сами на северот на Шведска, во Финска и во Норвешка, што може да се објасни од скандинавски/шведски доселеници кои мигрирале во јужните сами области во Шведска од области како Малардален.
V
Времето на дивергенција за секвенците на хаплогрупата Сами V е проценето од М. Ингман и У. Гиленстен на пред 7.600 години. Но, постои разлика во рамките на групата Сами во Шведска според нивната студија. Северен Сами (Сами во северниот дел на шведска Лапонија) припаѓа на хаплогрупата V со 58,6% и јужниот Сами (Сами на југот на шведска Лапонија) во стадото на ирваси со 37,0% и јужниот Сами надвор од сточарството ирваси/друго занимање со 8,7%. Тоа може да се спореди со Сами во Норвешка кој има 33,1% кои припаѓаат на хаплогрупата V и Сами во Финска до 37,7%. Сами во Финска и јужен Сами во стадото на ирваси во Шведска имаат ист процент што припаѓа на хаплогрупата V.[20]
Но, според К. Тамбет и сор. студијата е хаплогрупата V најчестата хаплогрупа во шведскиот Сами и е присутна на значително пониски фреквенции во норвешките и финските потпопулации.[21] Забележете сепак, дека во студијата направена од К. Тамбет и сор. не е направена разлика помеѓу Сами на север и југ од Шведска, што инаку веројатно би го променило исходот од нивната студија.
Торони и неговите колеги сугерираат дека ширењето на хаплогрупата V во Скандинавија и во источна Европа се должи на нејзината доцен плеистоцен/ран холоцен експанзија од француско-кантабриски глацијален рефугиум.[22]
Меѓутоа, последователните студии покажаа дека хаплогрупата V е исто така значително присутна кај источноевропејците. Понатаму, хаплогрупата V лоза со HVS-I транзиции 16153 и 16298 кои се чести кај популацијата Сами се многу пораспространети во источна отколку во западна Европа. Така, хаплогрупата V можеби стигнала до Феноскандија преку централна/источна Европа. Таквото сценарио е индиректно поддржано од отсуството, меѓу Сами, на пред-V mtДНК кои се карактеристични за југозападните Европејци и северозападните Африканци.[23]
Z
Хаплогрупата Z се наоѓа на ниска фреквенција кај популациите на Сами и Северна Азија, но е практично отсутна во Европа. Неколку конзервирани замени ги групираат лозата Сами З со оние од Финска и регионот Волга-Урал во Русија. Проценетото датирање на лозата на 2700 години укажува на мал, релативно неодамнешен придонес на луѓето од регионот Волга-Урал за населението Сами.[24]
Хаплогрупата Z е најчеста во североисточна Азија.[25] Присутен е и кај сибирските популации, како и во регионот на Волга-Урал,[26] како што беше споменато.
Субхаплогрупата Z1 е присутна во лоза во Западна Азија и Северна Европа[27] како и во популациите Корјак и Ител'мен.[28] Доволно интересно, дали хаплогрупата Z е најчеста кај поморските Корјаци со нешто повеќе од 10%, но воопшто не е присутна кај Корјаците кои чуваат ирваси.[28]
Населението Ител'мен и Корјак живеат на полуостровот Камчатка, првото на југ, а второто на самиот север.[29]
Автосомна ДНК
Автосомните генетски анализи открија дека народот Сами се групира во посебна позиција, оддалечен од другите Европејци, при што значителен дел од геномот потекнува од популација од нео-сибир, најдобро претставена од народот Нганасан. Специфичното потекло слично на Сибир се предлага дека пристигнало во североисточна Европа за време на раното железно време, поврзано со доаѓањето на уралските јазици. Се проценува дека сибирската компонента сочинува приближно 25%. Мезолитската компонента „Западноевропски ловец-собирач“ е близу 15%, додека онаа на неолитот „европски ран земјоделец“ е 10%. Околу 50% е поврзана со компонентата „Јамна“ од бронзеното време, чија најрана трага е забележана во културата Пит Комб Вер во Естонија, но во 2,5 пати помал процент.[31][32]