ရနေး ဒေးကာ့

ရနေး ဒေးကား
ရနေး ဒေးကား
	ဖရန် ဟော (Frans Hals)ဟန် ပုံတူ၊ ၁၆၄၈
မွေးဖွား	မတ် ၃၁၊ ၁၅၉၆; လဟေးယွန်တုရိန် (La Haye en Touraine)၊ ပြင်သစ်ဘုရင့်နိုင်ငံတော်
ကွယ်လွန်	ဖေဖော်ဝါရီ ၁၁၊ ၁၆၅၀ (အသက် ၅၃); စတော့ဟုမ်း (Stockholm)၊ ဆွီဒင်အင်ပိုင်ယာ
နိုင်ငံလူမျိုး	ပြင်သစ်
ခေတ်	၁၇ ရာစု ဒဿနိကဗေဒ
ဒေသ	အနောက်တိုင်း ဒဿနိကဗေဒ
ဖီလိုဆိုဖီဂိုဏ်း/ကျောင်း (school)	ကာတေးရှန်းဝါဒ (Cartesianism) (စတင်ထူထောင်သူ)၊ ရာရှင်နယ်ဝါဒ (rationalism)၊ ပန္နက်ခိုင်ဝါဒ (foundationalism)
အဓိက စိတ်ဝင်စားရာ	တက္ကိကဗေဒ (metaphysics)၊ အက်ပီစတမ်မိုလော်ဂျီ (epistemology)၊ သင်္ချာ
မှတ်သားလောက်သည့် အတွေးအကြံ	Cogito ergo sum ၊ စနစ်တကျ သံသယ (methodic doubt)၊ ထောင့်မှန်ကျလိုင်းများ ရှာနည်း (method of normals)၊ ကာတေးရှန်း ကိုဩဒိနိတ်စနစ် (Cartesian coordinate system)၊ ကာတေးရှန်း ရုပ်နာမ်နှစ်ဖြာဝါဒ (Cartesian dualism)၊ ဘုရား (God) ရှိကြောင်း ဖြစ်တည်မှုဆိုင်ရာ အဆို (ontological argument)၊ mathesis universalis ၊ ဒေးကာ့၏ ပန်းထုံး (folium of Descartes)
	သူ့အပေါ်ဩဇာလွှမ်းမိုးမှုများ ပလေတို၊ အရစ္စတိုတယ်, အယ်ဟာဇမ် (Alhazen)၊ အယ်ဂါဇာလီ (Al-Ghazali)၊ အာဗဲရို့ (Averroes), အာဘီစန်းနား (Avicenna)၊ အန်ဆမ်း (Anselm)၊ ဩဂတ်စတင်း (Augustine)၊ အကွိုင်းနပ် (Aquinas)၊ အော့ကမ် (Ockham), ဆွာရေ (Suarez)၊ မာဆန် (Mersenne)၊ ဆက်တပ် အမ်ပီရစ်ကတ် (Sextus Empiricus)၊ မွန်တေနျူ (Montaigne)၊ ဂိုးလီယပ် (Golius)၊ ဘေ့ခမန် (Beeckman)၊ ဒန်း စကိုးတပ် (Duns Scotus);
	သူ၏ဩဇာလွှမ်းမိုးခံ ဆပင်နိုဇာ (Spinoza)၊ လိုက်ဘနစ် (Leibniz)၊ ဂျွန် လော့ခ် (John)၊ မဲဘရန့် (Malebranche)၊ ဘလေ့ဇ် ပါစကဲ (Blaise Pascal)၊ အက်ဒမန် ဟက်စရယ် (Edmund Husserl)၊ နုမ်း ချွမ်စကီ (Noam Chomsky)၊ အိုက်ဇက် နယူတန် (Issac Newton)၊ စလဗော့ ရေရက် (Slavoj Žižek)၊ ယိုဟန် ဂေါ့လိ ဖစ်ရှတ (Johann Gottlieb Fichte);
လက်မှတ်

ရနေး ဒေးကာ့ (အင်္ဂလိပ်: René Descartes /ˈdeɪˌkɑːrt/၊^[၄] ပြင်သစ်: [ʁəne dekaʁt]၊ (1596-03-31)မတ် ၃၁၊ ၁၅၉၆ - ဖေဖော်ဝါရီ ၁၁၊ ၁၆၅၀(1650-02-11)) သည် ပြင်သစ်လူမျိုး အတွေးအခေါ် နှင့် သင်္ချာပညာရှင် တစ်ဦးဖြစ်သည်။ ဒေးကားဟာ ခေတ်သစ်အတွေးအခေါ်ပညာများနဲ့ algebraic geometry တို့ရဲ့ founder အဖြစ်အများက သတ်မှတ်ခြင်းခံရသူလည်း ဖြစ်ပါတယ်။ ဒေးကားအသက် (၁၃) နှစ်အရွယ်မှာ ကျန်းမားရေးမကောင်းမွန်မှုကြောင့် ပြင်သစ်စစ်တပ်မှကွပ်ကဲတဲ့ စစ်ဘက်ကျောင်းမှာ တက်ရောက်ခဲ့ရပြီး သင်္ချာနဲ့ ရူပဗေဒ ဘာသာရပ်တို့ကို စိတ်ဝင် စားလာခဲ့ပါတယ်။ ဒေးကားဟာ (၂၃) နှစ်အရွယ်မှာ “Rule for the Direction of the Mind” ဆိုတဲ့ စာစောင်ကို ရေးသားနိူင်ခဲ့ပါတယ်။ ၎င်းဟာ သိပ္ပံပညာပိုင်းနဲ့ အတွေးအခေါ်ပိုင်းအတွက် သင့်တော်တဲ့နည်လမ်းအဖြစ် သတ်မှတ် ခြင်းလည်း ခံရပါတယ်။ ၁၆၃၇ ခုနှစ်မှာတော့ သူ့ရဲ့ထင်ရှားလှတဲ့ “Discourse on the Method” ဆိုတဲ့ စာစောင်ကို ရေးသားခဲ့ပြန်ပါတယ်။ ၎င်းစာစောင်ဟာ ဆင်ခြင်တုံတရားကို မှန်ကန်စွာ စီမံခန့်ခွဲခြင်းနှင့် သိပ္ပံဘာသာရပ်များတွင် အမှန်တရားရှာဖွေခြင်းဆိုင်ရာ နည်းလမ်းအပေါ် အကျယ်တဝင့်ဆွေးနွေးဖော်ပြချက်များပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ၎င်း စာစောင်ထဲမှ အထင်ရှားဆုံးသော စကားလုံးကတော့ “Cogito ergo sum – I think therefore I am” ဆိုတဲ့ စကား စုလေးပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီစကားစုလေးရဲ့မြန်မာလိုအဓိပ္ပါယ်ကတော့ လူတစ်ယောက်ယောက်ကတွေးနေတယ်ဆိုရင် အဲ့လူတစ်ယောက်ယောက်ဟာ တစ်နေရာရာတည်ရှိကို တည်ရှိနေရမှာဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် “ ငါတွေးတယ် ဒါ့ကြောင့် ငါရှိတယ်” ဆိုတာ ပြောနိူင်တာပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ Principles of Philosophy ၊ Meditations on First Philosophy ဆိုတဲ့ စာအုပ်တွေပဲဖြစ်ပြီး သဘာဝတရားရဲ့နိယာမများ နဲ့ ရူပဗေဒနိယာမများအကြောင်း ရှုမြင်ချက် များပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ရနေး ဒေးကားဟာ Philosophy ရဲ့ ဖခင်ကြီလည်း ဖြစ်ပါတယ်။ ကျွန်တော်တို့ လက်ရှိတိုင် အသုံးပြုနေရတဲ့ ဒေးကားရဲ့ လုပ်ဆောင်ချက်တစ်ခုကတော့ rectangular coordinate လို့ခေါ်တဲ့ Cartesian coordinate လည်း ဖြစ်ပါတယ်။ သူ့ရဲ့အမည် Descartes ကို ဂုဏ်ပြုပြီးမှည့်ခေါ်ခဲ့ကြတာလည်း ဖြစ်ပါတယ်။ ဒေးကားဟာ အမြဲတွေးခေါ်နေတတ်သူတစ်ဦးဖြစ်ပြီး အိပ်ယာပေါ်လှဲရင်း တွေးခေါ်နေရာမှ နံရံပေါ်လျောက်သွားနေတဲ့ ယင်ကောင်တစ်ကောင်ကိုမြင်ပြီး ယင်ကောင်ရဲ့တည်နေရာအတိအကျကို အခြားသူအားပြန်ပြောနိူင်ရန် ကြိုးစားရာမှ Cartesian coordinate ကို ဖော်ထုတ်နိူင်ခဲ့တာလည်း ဖြစ်ပါတယ်။ Cartesian coordinate ပေါ်လာ တဲ့အခါမှာ တသီးတခြားစီရှိနေတဲ့ geometry နဲ့ algebra ကို ပေါင်းကူးတံတားထိုးနိူင်ခဲ့တော့တာပဲ ဖြစ်ပါတယ်။

မှတ်စု

အညွှန်း

[၄]

[၁]

[မှတ်စု ၁]

[မှတ်စု ၂]

[၂]

[၃]

ရနေး ဒေးကား
ဖရန် ဟော (Frans Hals)ဟန် ပုံတူ၊ ၁၆၄၈^[၁]
မွေးဖွား	(1596-03-31)မတ် ၃၁၊ ၁၅၉၆ လဟေးယွန်တုရိန် (La Haye en Touraine)၊ ပြင်သစ်ဘုရင့်နိုင်ငံတော်
ကွယ်လွန်	ဖေဖော်ဝါရီ ၁၁၊ ၁၆၅၀(1650-02-11) (အသက် ၅၃) စတော့ဟုမ်း (Stockholm)၊ ဆွီဒင်အင်ပိုင်ယာ
နိုင်ငံလူမျိုး	ပြင်သစ်

ခေတ်	၁၇ ရာစု ဒဿနိကဗေဒ
ဒေသ	အနောက်တိုင်း ဒဿနိကဗေဒ
ဖီလိုဆိုဖီဂိုဏ်း/ကျောင်း (school)	ကာတေးရှန်းဝါဒ (Cartesianism) (စတင်ထူထောင်သူ)၊ ရာရှင်နယ်ဝါဒ (rationalism)၊ ပန္နက်ခိုင်ဝါဒ (foundationalism)
အဓိက စိတ်ဝင်စားရာ	တက္ကိကဗေဒ (metaphysics)၊ အက်ပီစတမ်မိုလော်ဂျီ (epistemology)၊ သင်္ချာ
မှတ်သားလောက်သည့် အတွေးအကြံ	Cogito ergo sum ^{[မှတ်စု ၁]}၊ စနစ်တကျ သံသယ (methodic doubt)၊ ထောင့်မှန်ကျလိုင်းများ ရှာနည်း (method of normals)၊ ကာတေးရှန်း ကိုဩဒိနိတ်စနစ် (Cartesian coordinate system)၊ ကာတေးရှန်း ရုပ်နာမ်နှစ်ဖြာဝါဒ (Cartesian dualism)၊ ဘုရား (God) ရှိကြောင်း ဖြစ်တည်မှုဆိုင်ရာ အဆို (ontological argument)၊ mathesis universalis ^{[မှတ်စု ၂]}၊ ဒေးကာ့၏ ပန်းထုံး (folium of Descartes)
သူ့အပေါ်ဩဇာလွှမ်းမိုးမှုများ ပလေတို၊ အရစ္စတိုတယ်, အယ်ဟာဇမ် (Alhazen)၊ အယ်ဂါဇာလီ (Al-Ghazali)၊^[၂] အာဗဲရို့ (Averroes), အာဘီစန်းနား (Avicenna)၊ အန်ဆမ်း (Anselm)၊ ဩဂတ်စတင်း (Augustine)၊ အကွိုင်းနပ် (Aquinas)၊ အော့ကမ် (Ockham), ဆွာရေ (Suarez)၊ မာဆန် (Mersenne)၊ ဆက်တပ် အမ်ပီရစ်ကတ် (Sextus Empiricus)၊ မွန်တေနျူ (Montaigne)၊ ဂိုးလီယပ် (Golius)၊ ဘေ့ခမန် (Beeckman)၊ ဒန်း စကိုးတပ် (Duns Scotus)^[၃]
သူ၏ဩဇာလွှမ်းမိုးခံ ဆပင်နိုဇာ (Spinoza)၊ လိုက်ဘနစ် (Leibniz)၊ ဂျွန် လော့ခ် (John)၊ မဲဘရန့် (Malebranche)၊ ဘလေ့ဇ် ပါစကဲ (Blaise Pascal)၊ အက်ဒမန် ဟက်စရယ် (Edmund Husserl)၊ နုမ်း ချွမ်စကီ (Noam Chomsky)၊ အိုက်ဇက် နယူတန် (Issac Newton)၊ စလဗော့ ရေရက် (Slavoj Žižek)၊ ယိုဟန် ဂေါ့လိ ဖစ်ရှတ (Johann Gottlieb Fichte)

လက်မှတ်