नेपालका राजाहरूको सूची

नेपालका राजा वि.सं १८२५ देखि २०६५ साल सम्म नेपालको शाहवंशका शासनहरू थिए। अर्थात् शाहवंशीय राजा नेपाल अधिराज्यको राष्ट्रप्रमुख थिए। नेपालका राजा शाह वंशका प्रमुख समेत थिए भने नेपालको पहिलो संविधानसभाले २०६५ जेठ १५ गतेका दिन २४० वर्षे लामो शाहवंशीय राजतन्त्रको अन्त्य गरेको थियो।^[१] नेपाल अधिराज्य विधिवत एक निरपेक्ष राजतन्त्रात्मक हिन्दु राज्य थियो। तथापि, १९०३ देखि सम्म सात सालको क्रान्ति, सम्म देश जहानीया राणा शासनको नियन्त्रणमा रहेको थियो। ४६ सालको जनआन्दोलन पछि देशमा नयाँ संविधान लागू गरिएको थियो र देश संवैधानिक राजतन्त्रात्मक राष्ट्रमा परिणत भएको थियो।^[२]

बायाँ देखि दायाँ सम्म, माथि देखि तल: (क) पृथ्वीनारायण शाह, जसले नेपालको नेपालको एकीकरण गरेका थिए; (ख) गीर्वाणयुद्ध विक्रम शाह, जसको पालामा नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध भएको थियो भने नेपाल सुगौली सन्धिमा हस्ताक्षर गर्न बाध्य भएको थियो; (ग) त्रिभुवन वीर विक्रम शाह, जसले राणा शासनको अन्त्य गरेका थिए र शक्तिमा आएका थिए; (घ) महेन्द्र, जसले निर्दलीय पञ्चायतको सुरुवात गरेका; (ङ) वीरेन्द्र, जसले देशलाई संवैधानिक राजतन्त्र बनाएका थिए; (च) ज्ञानेन्द्र, जो नेपालका अन्तिम राजा थिए।

श्री ५ बडामहराजधिराज पृथ्वीनारायण शाह आफ्नो बुबा नरभुपाल शाहको मृत्यु पछि १८०० मा, गोरखा राज्यको सिंहासनमा विराजमान भएका थिए। उनले १८०१ मा नुवाकोट माथि आक्रमण गरि एकीकरणको सुरु गरे र १८२५ मा इन्द्रजात्रामा कान्तिपुरमा विजय गरेपछि आधुनिक नेपालको स्थापना गरेका थिए जसले वर्तमान देश नेपालको एकीकरण प्रक्रिया सुरू गरेको थियो।^[३] ३१ वर्ष भन्दा बढीको शासन पछि उनको मृत्यु १८३१ माघ १ मा भएको थियो। आफ्नो शासनको अन्तमा उनले नुवाकोट, मकवानपुर र काठमाडौँ उपत्यकाका विजयी हासिल गरेका थिए। पृथ्वीनारायण शाहको मृत्युपछि उनका छोरा प्रतापसिंह शाह राजाको रूपमा नियुक्त भएका थिए। १८३४ मा, २६ वर्षको उमेरमा उनको अकाल मृत्यु भएको थियो। सोही दिन उनका जेष्ठ छोरा, रणबहादुर शाह राजा बने, आफ्नी आमा रानी राजेन्द्रलक्ष्मी र पछि उनका काका बहादुर शाह उनका प्रतिनिधि बनेका थिए। पछि रणबहादुरले सिंहासन छोडे र उनका छोरा गीर्वाणयुद्ध विक्रम शाहलाई नेपालको राजाको रुपमा राज्याभिषेक गराएका थिए। गीर्वाणको शासनकालमा नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध भयो जुन १८७२ मङ्सिर १९ मा सुगौली सन्धिमा हस्ताक्षर गरेपछि समाप्त भएको थियो, जसको परिणामस्वरूप नेपालले आफ्नो क्षेत्रको एक तिहाई भूभाग गुमाउन पुगेको थियो।^[४] १८७३ मङ्सिर ७ मा राजाको मृत्यु भएको थियो त्यसको १२ दिन पछि गीर्वाणयुद्धको रानीको रहस्यमय म्रुत्यु भयो। तीन वर्षका बालक राजेन्द्र विक्रम शाह राजा बने र उनको संरक्षक उनका सौतेनी हजुरआमा रानी ललिता त्रिपुरा सुन्दरी देवी र प्रधानमन्त्री भीमसेन थापा भएका थिए।

१९०३ भदौ ३१ का कोत पर्व घटेको थियो। घटना पछि जङ्गबहादुर राणा सत्तामा आएका थिए^[५] र उनले देशको शासन सत्तामा नियन्त्रण कायम गरेका थिए भने उनले एक शताब्दी भन्दा बढी समयसम्म देशमाथि शासन गर्ने राणा वंशको सुरुवात गरेका थिए।^[६] अर्को वर्ष, राजेन्द्र विक्रम शाहलाई जङ्गबहादुरले भक्तपुर दरबारमा कैद गरेका थिए र उनका छोरा सुरेन्द्र विक्रम शाह सिंहासनमा विराजमान भएका थिए। उनको शक्ति सीमित थियो। उनको जेठो छोरा, त्रैल‍ोक्यको मृत्युको तीन वर्ष पश्चात् उनको मृत्यु १९३८ मा भएको थियो। त्यस पश्चात्, सुरेन्द्रका नाति पृथ्वी वीर विक्रम शाह नेपालको राजा भएका थिए तर हजुरबुबाजस्तै उनीसँग सिमित शक्तिहरू थिए। पृथ्वी वीर विक्रम शाहको मृत्यु ३६ वर्षको उमेरमा भएको थियो र उनका पाँच वर्षीय छोरा त्रिभुवन उनको उत्तराधिकारी भएका थिए।^[७] राणालाई शासन सत्ताबाट हटाउने उद्देश्यका साथ २००७ मा, त्रिभुवन भारतीय राजदूतावासमा निर्वासन भएका थिए। यसको प्रतिउत्तरमा, त्रिभुवनका नाति ज्ञानेन्द्रलाई राणा सरकारले नेपालको नयाँ राजाको रूपमा नियुक्त गरेको थियो। दिल्ली सम्झौता अनुसार सात सालको क्रान्ति पश्चात्, राणा शासनको अन्त्य भएको थियो^[८][९] र पुन: त्रिभुवन नेपालको राजामा नियुक्त भएका थिए। त्रिभुवनको निधन पश्चात्, महेन्द्र २०११ मा, नेपालको राजा बनेका थिए। २०१७ मा, उनले निर्दलीय राजनीतिक प्रणाली, पञ्चायतको सुरुवात गरेका थिए।^[१०]४६ सालको जनआन्दोलन पश्चात्, पञ्चायती व्यवस्थाको अन्त्य भएको थियो।^[११]

२०२८ माघमा हृदयघातबाट राजा महेन्द्रको निधन भएपछि उनका पुत्र युवराजा विरेन्द्र राजा भए। २०५८ जेठ १९ मा, राजा वीरेन्द्रको वंश नाश हुने गरि शाही परिवारमा एक दरबार हत्याकाण्ड घटेको थियो। यस घटनामा युवराज दीपेन्द्रको हात रहेको बताइन्छ।^[१२] दिपेन्द्रले परिवारका सदस्यहरूलाई गोली प्रहार गरि हत्या गरेको र पछि आफैँलाई गोली हानेको भनेर छानविन प्रतिवेदन सार्वजनिक गरिएको थियो। दरबार हत्याकाण्ड पश्चात्, दीपेन्द्र कोमामा हुँदा उनलाई राजा घोषित गरिएको थियो।^[१३] राजा घोषित भएको तीन दिन पश्चात् उनको निधन भएको थियो। त्यस पछि उनका काका, ज्ञानेन्द्र नेपालको राजामा नियुक्त भएका थिए। राजा ज्ञानेन्द्रले १९ माघ २०६१ मा, निर्वाचित सरकार भङ्ग गरी सत्ता आफ्नो हातमा लिएका थिए।^[१४] यसको विरुद्धमा, जनआन्दोलन २०६३ भएको थियो जसले २४० वर्षे लामो राजतन्त्रको अन्त्य गरेको थियो भने नेपाल सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रमा रूपान्तरित भएको थियो।