पाँचथर जिल्ला

यस जिल्लाको नामाकरण कसरी भयो भन्ने स्पष्ट कुनै तार्किक आधार नदेखिए पनि सोधकर्ताहरूका अनुसार पाँचथर लिम्बु भाषाकाे शब्द "पान्थरथुमु"बाट आएको हो र सो "पान्थरथुम" शब्द "पान्थरु" र "थुम" मिलेर बनेको शब्द हो। पान्थरुको अर्थ कुरा थामेको (Agreed), थुमको अर्थ इलाका वा किल्ला (District) हो। यसै शब्दार्थका आधारमा नेपाल एकीकरण पश्चात यहाँका चलिआएका धर्म, संस्कृति र रीतिरिवाजका बारेमा 'फेदेन'मा 'चुम्लुङ्ग'बसी सभाले तय गरेका निर्णय नेपाल सरकारमा पेश हुँदा तत्कालिन राजाले त्यसलाई स्वीकृती दिएपछि लिम्बुवान क्षेत्रको रितिरिवाज सम्बन्धि कुरामिलेको (पान्थरु) हुँदा यस क्षेत्रकै नाम पान्थरु रहेको हो भन्ने मत पाइएता पनि किराँत इतिहासका पुराना साहित्यहरूमा इस्वी सम्वत ५५० ताकाको बर्णन गर्ने क्रममा नै पान्थर शब्दको प्रयोग भएको पाइन्छ।

• अक्षांस २६.२८" देखि २६.५९" उत्तरी अक्षांश
• देशान्तर ८०.०२" देखि ८०.३०" पूर्वी देशान्तर
• सिमाना:- पूर्व-सिक्किम र दार्जिलिङ्ग (भारत), पश्चिम-तेह्रथुम र धनकुटा जिल्ला, उतर-ताप्लेजुङ जिल्ला,दक्षिण-इलाम र मोरङ जिल्ला
• क्षेत्रफल:- १,२४१ वर्ग किलोमिटर
• भौगोलिक विभाजन:- ४१ गाविस, ११ ईलाका, २ निर्वाचन क्षेत्र
• सदरमुकाम:- फिदिम
• उचाई:- समुद्री सतहवाट करिब ३८३ मी. देखि ४,५७५ मी. सम्म

पाँचथर जिल्लाको उत्तरी फलैँचा गाविस वडा नम्बर ९ले भारतको सिक्किम प्रान्तलाई छोई भारतसँग यस जिल्लाको उत्तरी स्पर्शबिन्दु कायम गर्दछ भने, भारतसँग स्पर्श गर्ने यस जिल्लाको दक्षिणी बिन्दुसिदिन गाविस वडा नम्बर १मा पर्दछ। यी दुई बिन्दुहरूको स्थलगत लम्वाई ४७ किमि रहेको छ। यस जिल्लामा राष्ट्रिय स्तरको २ लोक मार्गहरू (Highways) रहेका छन। मध्यपहाडी राजमार्गको सुदुर पूर्वी बिन्दु च्याङ्गथापु यसै जिल्लामा पर्दछ। हाल यस मार्गको नाम पुष्पलाल लोकमार्ग भनी रूपान्तरण गरिएको छ।^[२]

हावापानीको दृष्टिले विविधता बोकेको यस जिल्लामा गृष्म ऋतुमा अधिकांश भू-भागमा रमाईलो मौसम रहन्छ भने हिउँदको समयमा निकै चिसो मौसम रहन्छ। यस जिल्लाको बार्षिक वर्षा २,०७१ मीलि मीटरछ भन्ने तापक्रम अधिकतम २६.१ डिग्री सेल्सियस र न्यूनतम तापक्रम १२.३ डिग्री सेल्सियससम्म रहेको पाइन्छ। यस जिल्लाको जलवायुलाई तीन किसिममा विभाजन गर्न सकिन्छ।

समशितोष्ण हावापानी

लेकाली भेग २००० मीटर देखि ३६००० मीटर जिल्लाको उतरी भागमा रहेको सिंहलिला पर्वत श्रृखला तथा अन्य अग्ला भागहरू समशितोष्ण हावापानी पाइन्छ। यस्ता लेकाली भागहरूमा मंसिर महिनादेखि फाल्गुण महिना सम्म हिउँ परिरहने हुदाँ यसको आसपासको क्षेहरूमा निकै जाडो हुन्छ। यस क्षेत्रमा हिउँदे फलफुल, केराउ, फापर, मकै तथा आलुको खेती गरिन्छ।

अर्धोष्ण हावापानी

मध्य पहाडी भाग १,२०० मीटर देखि २,००० मीटर सम्मको भागमा अर्धोष्ण हावापानी पाइन्छ। यस क्षेत्रमा जाडो र गर्मी बराबर हुन्छ। यस क्षेत्रमा सुन्तला जातका फलफुलहरू, तरकारी तथा खाद्यान्न लगाउने गरिन्छ।

उष्ण हावापानी

समुन्द्रि सतह देखि ६०० मीटर देखि १००० मीटरको उचाई सम्ममा पाइने यस प्रकारको हावापानी नदी किनाराका बेसीहरू, खोंच तथा टारहरूमा पाइन्छ। यहाँ गर्मीको समयमा निकै गर्मी हुन्छ। यस्ता हावापानी पाइने स्थानहरूमा धान, गहुँ, मकै, दलहन, तेलहन र आँप लिची केरा रुखकटहर भूँइकटहर आदि सदावहार फलफूलहरूको खेती गरिन्छ।

यस जिल्लामा अवस्थित प्रमुख नदीहरू ईन्द्रावती, कावेली, तमोर, हेवा, ईवा, केवा, फेमे, निवू, मगना, जिमजुवा ,धुवा, नावा, नाम्दु, आदि हुन।जोरपोखरी, सुके पोखरी आदि

काबेली, तिम्बुपोखरी, महादेव स्थान, जोरपोखरी, आगेजुङ्ग गुम्बा, पाथीभरा देवीस्थान (याङनाम), सिद्ध देवीस्थान, गढी मन्दिर, थाक्ले मन्दिर, किराँतहरूको प्रसिद्ध लुब्रेकुटी मन्दिर, महागुरु फाल्गुनन्द को मन्दिर ,यासोक को सिद्धदेबी , देउराली , राउतेको बेहुली ढुङ्गा आदि।

जोरसाल गढी, आहाल गैह्री, छाला सुकुवा डाँडा, उत्तरे, फौदार पाटी (अमरपुर), च्याखलेपाटी, जोरपाटी (एकतिन), सिम्राहा पाटी (रानीगाउँ), तीनधारे पाटी (फिदिम), जोरसाल पाटी (फिदिम), हेवाखोला पाटी (नागिन) आदि।

• नेपालको क्षेत्रीय वर्गीकरण