पोर्ट ब्लेयर
पोर्ट ब्लेयर बङ्गालको खाडीमा अवस्थित भारतको केन्द्र शासित प्रदेश अन्डमन र निकोबार द्वीपसमूहको राजधानी सहर हो। यो टापुहरूको स्थानीय प्रशासनिक उप-विभाजन पनि हो, दक्षिण अन्डमन जिल्लाको मुख्यालय र यस क्षेत्रको एकमात्र अधिसूचित सहर हो।
पोर्ट ब्लेयर | |
|---|---|
माथिबाट घडीको दिशा: पोर्ट ब्लेयरको हवाई दृश्य, समुद्री किनारको सडक, पोर्ट ब्लेयर विज्ञान केन्द्र, सेलुलर जेल, जलजीवशाला एक्वेरियम, पोर्ट ब्लेयरको समुद्र तट | |
  पोर्ट ब्लेयर अन्डमन र निकोबार द्वीपसमूहमा स्थान  पोर्ट ब्लेयर पोर्ट ब्लेयर (बङ्गालको खाडी) | |
| निर्देशाङ्क: ११°४०′०६″उ॰ ९२°४४′१६″पू॰ / ११.६६८३३°N ९२.७३७७८°E ९२°४४′१६″पू॰ / ११.६६८३३°N ९२.७३७७८°E | |
| देश |  भारत |
| केन्द्र शासित प्रदेश |  अन्डमन र निकोबार द्वीपसमूह |
| जिल्ला | दक्षिण अन्डमन |
| सरकार | |
| • प्रकार | नगरप्रमुख–परिषद् सरकार |
| • अङ्ग | पोर्ट ब्लेयर परिषद् सरकार |
| क्षेत्रफल | |
| • जम्मा | ४१ किमी२ (१६ वर्ग माइल) |
| उन्नतांश | १६ मिटर (५२ फिट) |
| जनसङ्ख्या | |
| • जम्मा | १४०५७२[१] |
| समय क्षेत्र | युटिसी+५.३० (भारतीय मानक समय) |
.jpg)
पोर्ट ब्लेयर अन्डमन र निकोबार टापुहरूको भ्रमणको लागि प्रवेश बिन्दुको रूपमा कार्य गर्दछ। यो मुख्यभूमि भारतसँग हवाई र समुद्र दुवैद्वारा जोडिएको छ। मुख्य भूमि भारतको पोर्ट ब्लेयरको वीर सावरकर अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा दुईदेखि तीन घण्टाको उडान हो, र सहरको हाड्डो घाटबाट कोलकाता, चेन्नई वा विशाखापट्टनम पुग्न समुद्रमार्गबाट तीनदेखि चार दिनको उडान हो। यो धेरै सङ्ग्रहालयहरू र भारतीय नौसेनाको एक प्रमुख नौसैनिक आधार आईएनएस जारवा, भारतीय तटरक्षक, अन्डमन र निकोबार पुलिस, अन्डमन र निकोबार कमान्ड, भारतीय सशस्त्र बल र भारतीय वायु सेनाको पहिलो एकीकृत त्रि-कमान्डको समुद्र र वायु आधारहरूको साथ घर हो।
ऐतिहासिक सेलुलर जेल शहरमा छ, र कोर्बिनको कोभ, वान्डोर, रोस टापु, वाइपर टापु जस्ता नजिकका साना टापुहरू कुनै समय ब्रिटिस उपनिवेशवादीहरूको घर थिए। पोर्ट ब्लेयरलाई स्मार्ट सिटी मिसन अन्तर्गत स्मार्ट सिटीको रूपमा विकास गरिने सहरहरू मध्ये एकको रूपमा चयन गरिएको छ।
इतिहास
आदिवासी बासिन्दाहरू अन्डमनीहरू हुन्। पोर्ट ब्लेयर नजिकै चोलादारीमा एन्थ्रोपोलोजिकल सर्भे अफ इन्डियाले उत्खनन गरेको ढिस्कोबाट भान्साको फोहोर डम्पको रेडियोकार्बन डेटिङ अध्ययनले कम्तिमा २,००० वर्षसम्म मानव कब्जाको सङ्केत गर्दछ, यद्यपि तिनीहरू मुख्य भूमिका बासिन्दाहरूभन्दा धेरै पहिले नै अलग भएको हुन सक्छ।[४]
सन् १७८९ मा बङ्गाल सरकारले इस्ट इन्डिया कम्पनीका आर्चीबाल्ड ब्लेयरको सम्मानमा ग्रेट अन्डमनको दक्षिणपूर्वी खाडीको चाथम टापुमा पोर्ट ब्लेयर नाउँको एक दण्डात्मक उपनिवेश स्थापना गरेको थियो। दुई वर्ष पछि, उपनिवेश ग्रेट अन्डमनको उत्तर-पूर्वी भागमा सरेको थियो र एडमिरल विलियम कोर्नवालिसको नामबाट पोर्ट कोर्नवालिस नामकरण गरिएको थियो। तथापि, दण्ड उपनिवेशमा धेरै रोग र मृत्यु भएको थियो, र सरकारले मे सन् १७९६ मा यसलाई सञ्चालन गर्न बन्द गर्यो।[५]
दोस्रो विश्वयुद्धमा २३ मार्च १९४२ मा गैरीसनको विरोध बिना नै यी टापुहरू जापानीहरूले कब्जा गरेका थिए। सन् १९४३ देखि १९४४ सम्म, पोर्ट ब्लेयरले सुभाषचन्द्र बोसको अधीनमा आजाद हिन्द सरकारको मुख्यालयको रूपमा सेवा गरेको थियो। सन् १९४५ को अक्टोबरमा बेलायती सेना उक्त टापुमा फर्किएको थियो। सन् २००४ मा हिन्द महासागरमा गएको भूकम्प र सुनामीबाट प्रभावित भए तापनि पोर्ट ब्लेयर टापुहरूमा राहत प्रयासको लागि आधारको रूपमा काम गर्न पर्याप्त रूपमा बाँचेको थियो।[६]
पर्यटन
पोर्ट ब्लेयर अन्डमन र निकोबार द्वीपसमूहको राजधानी सहर भएकोले सबै पर्यटन सम्बन्धित गतिविधिहरूको लागि प्रवेश बिन्दु हो। पर्यटकहरूले अन्डमनको कुनै पनि अन्य टापुहरूमा प्रगति गर्नु अघि पोर्ट ब्लेयरपुग्नुपर्छ। पोर्ट ब्लेयरमा, भ्रमण गर्न प्रमुख पर्यटक स्थलहरू सेलुलर जेल, कोर्बिन्स कोभ बीच, नर्थ बे आइल्यान्ड, रोस टापु नेताजी सुभाष चन्द्र बोस टापु, चिडियाटापु, वन्दूर र अन्य सङ्ग्रहालयहरू हुन् जुन सहरको सीमाभित्र अवस्थित छन्। केही पर्यटकीय स्थलमा प्रवेश शुल्क लागु हुन्छ।[७]
जनसाङ्ख्यिकी
२०११ को भारतको जनगणना अनुसार, पोर्ट ब्लेयरको जनसङ्ख्या १००,६०८ थियो। जनसङ्ख्याको ५२.९२% (५३,२४७) पुरुष र ४७.०७% (४७,३६१) महिला छन्। जनसङ्ख्याको ९.३% ६ वर्ष मुनिका छन्।
बङ्गाली सहरको सबैभन्दा बढी बोलिने भाषा हो, त्यसपछि तेलगु, हिन्दी र तमिल। सबैभन्दा सामान्य धर्म हिन्दु धर्म हो, त्यसपछि क्रिश्चियन र इस्लाम धर्म छ। पोर्ट ब्लेयरको औसत साक्षरता दर ८९.७६% हो, जो राष्ट्रिय औसत ७४.०४% देखि अधिक छ। पोर्ट ब्लेयरमा पुरुष साक्षरता ९२.७९% र महिला साक्षरता ८६.३४% छ।[८]