Pålebygning
Pålebygningar er bygningar reiste på eit understell av pålar som er sette ned i grunnen, ofte i ein strandkant eller ute i vatnet. Ein kan òg rekna bygningar som er oppførte på eit flytande underlag ute i vatnet eller på flytande torvmatter (som den svenske Alvastrabuplassen frå steinalderen) som pålebygningar.
Pålebygningar er i dag særleg vanlege blant malayar og på Papua Ny-Guinea, i Polynesia og hjå ein del søramerikanske urfolk. Dei kan ha blitt laga dels for forsvar og dels fordi ein vil bu i område som er for våte for vanlege hus. Dei er nyttige på stader der det er vanleg med flaum, eller like ved vasskanten.
Ein viktig grunn til å byggja pålebygningar er for å verna seg mot flaum.[1] Ein kan også bruka dei på grunn som kan vera ustabil, som myr eller permafrost. Bygningar på pålar kan også halda ute skadedyr.[2] Det opne rommet under bygningen kan brukast til arbeid eller lagerplass.[3]
Arktis og Antarktis
På stader med permafrost, i Arktis, kan ein bygga hus på pålar for å hindra at varme frå husa smeltar han. Permafrost kan innehalda opptil 70 % vatn. Når han er frosen gjev han eit stabilt fundament til bygningar. Dersom varmen strøymer ut frå botnen av huset kan derimot permafrosten smelta, og huset blir ustabilt og byrjar å søkka.
Nyare forskingsstasjonar i Antarktis har også nytta pålar til å løfta bygningar opp frå bakken. Dette gjer at snø ikkje samlar seg rundt dei, og kan i nokre høve gjera bygningane flyttbare.[4]
Europa
Ein har reist pålebygningar fleire stader i Europa frå steinalderen til fram i jernalderen, særleg i austlege delar. Bygningstypen er særleg kjend frå Sveits og Nord-Italia.
Typar
- Kelong - særleg bygd for fiske, men kan også brukast som bustad i land som Filippinane, Malaysia, Indonesia og Singapore.
- Nipa hut - tradisjonell hustype på Filippinane
- Palafito – funne i heile Sør-Amerika sidan førkolumbisk tid. På slutten av 1800-talet blei det bygt mange palafitoar i chilenske byar som Castro, Chonchi og andre byar i den chilenske skjergarden. Dei blir no sett på som ein typisk del av den chilenske arkitekturen.
- Pang uk - Ein spesiell hustype som finst i Tai O, Lantau og Hongkong
- Papua Ny-Guinea - pålebygning bygd av motuanar, vanleg i sørlege kystdelar av landet
- Thai-pålebygningar - ein type hus som ofte blir bygt ved ferskvatn, som ein lotusdam.
- Vietnamesiske pålebygningar - liknande dei thailandske, bortsett frå at dei har ytterdør med lågare høgd av religiøse grunnar.
- Heliotrope - eit konsepthus designa av Rolf Disch med ein einaste stolpe, optimert for å utnytta solenergi.
- Diaojiaolou - pålebygning i sørlege Kina.
- Queenslander - pålebygning som er vanleg i Queensland og nordre New South Wales i Australia.
- Stabbur eller stolpehus har ofte vore pålebygnignar i Europa og Nord-Amerika