Blat

Leis originas dau blat modèrne

Lo blat modèrne es lo resultat d'un procès de mutacions naturalas e artificialas qu'an menat a l'aparicion d'una espècia vegetala novèla a partir dau patriòni genetic de tres autrei plantas. Dins aquela evolucions, dos eveniments tènon una plaça primordialas. Lo premier se debanèt i a 500 000 ans en Orient Mejan. Veguèt la fusion d'un blat fèr tenent 7 pareus de cromosòmas (Triticum urtatu) amb una espècia desconeguda qu'aviá tanben 7 pareus de cromosòmas. Aquò menèt a l'aparicion de l'espècia Triticum turgidum que foguèt probablament lo premier blat domesticat per l'èsser uman. Lo segond eveniment major aguèt luòc vèrs 7000 avC. Entraïnèt la fusion dei genòmas d'una varietat domesticada de Triticum turgidum amb Aegilops tauschii, una graminèa mediterranèa. Aquò donèt naissença au blat tendre (Triticum aestivum) que tèn un genòma constituït de 21 pareus de cromosòmas.

De l'Antiquitat a la Revolucion Industriala

Domesticat en Mesopotamia durant lo Neolitic, lo blat entraïnèt l'aparicion de l'agricultura dins la region dau Creissent Fertil. La consequéncia majora de sa cultura foguèt la sedentarizacion progressiva de certanei grops umans qu'adoptèron lei cerealas coma basa de son alimentacion. Segon lei descubèrtas arqueologicas, èra inicialament consumat crus mai l'idèa de lo coire apareguèt rapidament per fabricar de farinetas ò de fogassas. Dins l'alimentacion, èra conjugat amb de leguminosas coma lei favas, domesticadas en Mesopotamia vèrs 5000-4000 avC. Aqueu sistèma blat/fèvas permet de provesir la quasi totalitat dei besonhs nutritius umans e demanda unicament un complement reduch de carn. Dins lei país productors de blat, demorèt la basa de l'alimentacion fins au sègle XX.

Pus aisada que la cultura dau milh ò dau ris^[2], lo blat es a l'origina d'un otilhatge especific que se melhorèt lentament durant l'Antiquitat e l'Edat Mejana. Lo premier aisse de desvolopament regardèt lo trabalh dei sòus amb, durant lo Neolitic, l'invencion dau baston escavaire per enterrar lei granas. Foguèt pauc a pauc remplaçat per divèrsei modèls d'araire amb de relhas mai ò mens poderós segon lei regions. La recòlta èra principalament realizada gràcias a de fauç, un otís ancian conegut dempuei au mens 12 000 ans. Pasmens, lei Cèltas utilizavan de maquinas de recoltar que sa concepcion foguèt perduda durant lo periòde roman.

• 
  Pintura de la premiera mitat dau sègle XV representant l'utilizacion d'un araire.
• 
  Fotografia d'un fauç d'argiela sumeriana.
• 
  Fotografia d'un fauç modèrne.
• 
  Miniatura de la segonda mitat dau sègle XIII mostrant l'utilizacion de flagèus.

Lei « revolucions verdas »

A partir de la segonda mitat dau sègle XIX, l'agricultura conoguèt de movements de mecanizacion e de racionalizacion de seis activitats. En causa de son importància alimentària, la produccion de blat foguèt fòrça tocada per aquela evolucion. Au nivèu tecnic, apareguèron de maquinas, d'engrais e de produchs destinats a luchar còntra lei malautiás e lei parasitas que permetèron d'aumentar fòrça la productivitat. Au nivèu economic, lo blat foguèt implantat dins de regions novèlas, especialament en China e en Índia. Aqueleis evolucions permetèron d'aumentar fòrça la produccion mondiala de blat amb una multiplicacion dei « revolucions verdas ».

Caracterizats per una aumentacion fòrta e rapida de la produccion alimentàrias, aqueleis episòdis favorizèron l'aumentacon de la demografia umana e aguèron d'efiechs importants sus l'estructura de la societat païsana en causa de la demenicion de la quantitat de man d'òbra necessària per assegurar la cultura e la recòlta dau blat. Dins lei país de produccion tradicionala, permetèron tanben una diversificacion dei culturas, generalament au profiech deis èrbas e dau norrigatge. Ansin, e mai s'es totjorn a l'origina de mai d'un manjar, lo blat veguèt son importància relativa dins l'alimentacion umana demenir durant lo sègle XX.

La question dau rescaufament climatic

Lei transformacions engendradas per lo rescaufament climatic, especialament l'acumulacion de periòdes eissuchs e cauds pus lòngs, deurián aver d'efiechs importants sus la produccion de blat. D'un biais generau, segon leis estimacions actualas, la productivitat dei regions de produccion tradicionala podriá demenir de 6% per cada gras Celsius d'aumentacion de la temperatura mondiala^[3]. Per faciar aquela situacion, de recèrcas son en cors per desvolopar de varietats novèlas capablas de resistir a de condicions d'ariditat pus importantas. Pasmens, es mau segur d'aqueu trabalh permete de compensar l'ensemble dei pèrdas^[4]. Ansin, un desplaçament dei culturas vèrs lo nòrd es possible.

Espècias actualament cultivadas

Au començament dau sègle XXI, doas espècias forman la màger part dei culturas mondialas de blat. La pus importanta es lo blat tendre ò froment (Triticum æstivum) qu'es cultivada dins lei regions de clima temperat, principalament en Republica Populara de China, en Índia, ais Estats Units, en Russia, en França, en Canadà e en Alemanha. Es destinat a la produccion de farina per lo pan. N'existís fòrça varietats adaptadas a divèrsei constrenchas geograficas coma la valor nutritiva, l'adaptacion ai riscs meteorologics ò la resisténcia ai malautiás. A l'ora d'ara, es la cereala pus cultivada dins lo mond.

Lo blat dur (Triticum durum) es l'autra espècia cultivada. Son usatge es tradicionau dins lo bacin mediterranèu, especialament en Itàlia, en Occitània e en Magrèb. Pasmens, sa preséncia es desenant importanta dins d'autrei regions e lo premier productor en 2020 èra China. Lo blat dur es principalament utilizat per produrre de pastas ò de somolas.

• 
  Fotografia d'una espiga de blat tendre (Triticum æstivum)
• 
  Fotografia d'espigas de blat dur (Triticum durum)

Espècias abandonadas

La seleccion dei doas espècias actualament dominantas foguèt un procès lòng marcat per l'adopcion e l'abandon de plusors tipes de blat. Se la màger part d'aquelei varietats es uei perduda, una partida es encara coneguda gràcias a de programas de conservacion e d'estudis agronomicas :

• l'espèuta (Triticum aestivum subsp. spelta) es una sosespècia dau froment. Es adaptada a de condicions malaisadas e permet de produrre una farina de bòna qualitat per fabricar de pan. En revènge, lei rendiments son sovent mejans. Pasmens, gràcias a sa rusticitat, aqueu blat interessa l'agricultura biologica.
• l'espèuta pichona (Triticum monococcum) es una espècia que foguèt domesticada i a au mens 10 000 ans en Mesopotamia. A una valor dietetica superiora au blat tendre modèrne car permet de portar a l'organisme un nombre important d'acids aminats. Dins aquò, sei rendiments son febles en causa d'un cicle de cultura relativament lòng (11 mes) e es un blat pelut, çò que complica son utilizacion.
• l'amidonier (Triticum turgidum subsp. dicoccon) es un blat pelut de rendiment feble adaptat ai condicions aridas. Sa domesticacion es fòrça anciana, vèrs 7500 avC, e es encara utilizada dins certanei regions per preparar de plats ò de beures tradicionaus.
• lo blat khorasan es una espècia anciana, originària de Mesopotamia, qu'es similara au blat dur. Sei proprietats nutritivas son fòrça interessantas mai son rendiment es mejan. Es encara cultivat per de particulars en Orient Mejan.
• lo blat polard (Triticum turgidum subsp. turgidum) es una sosespècia probablement eissida de l'amidonier. Adaptat ais environaments eissuchs, èra cultivat en Euròpa Centrala. A de proprietats similaras au blat dur.
• lei blats compactes (Triticum compactum) son un ensemble de varietats caracterizadas per d'espigas sarradas. Conegudas durant l'Antiquitat, èran cultivadas dins lei regions pus aridas. Sa farina es similara a aquela dau blat tendre.

• 
  Fotografia d'una espiga d'espèuta
• 
  Fotografia d'una espiga d'espèuta pichona
• 
  Fotografia de tres espigas d'amidonier
• 
  Fotografia d'una espiga de blat khorasan
• 
  Dessenh d'una espiga de blat polard
• 
  Fotografia de doas espigas e de granas de blat compacte

La chausida dei varietats

Se doas espècias constituïsson la màger part de la produccion actuala de blat, existís mai d'una varietat au sen d'aqueleis ensembles. Per exemple, en Occitània, se pòu citar lo blat molinier d'Ate qu'es l'objècte d'un programa de proteccion. La chausida de la varietat de semenar despend de plusors paramètres. Lo premier es liat au periòde de recòlta :

• lei blats d'ivèrn son semenats durant l'autona. Dèvon passar l'ivèrn dins una fasa vegetativa avans de tornar prendre sa creissença au començament de la prima. Lei grans ansin produchs an generalament una concentracion auta de glutèn.
• lei blats de prima son semenats a la prima. Èran inicialament utilizats dins lei regions frejas coma Canadà ò Siberia onte lo clima es tròp rude per permetre la subrevida dau blat durant lo periòde ivernenc. Uei, son egalament cultivats dins de país pus temperats per son taus pus feble de glutèn.

Leis autreis elements sovent considerats son d'òrdre tecnic ò economic. Dins lei premiers, se tròban l'adaptacion ai condicions meteorologicas, la resisténcia ai malautiás localas e lo calendièr de creissença. Aqueu darrier ponch es relativament important car permet au païsan de planificar son trabalh. Dins lei segonds, son presents l'equilibri entre lo rendiment e la produccion, que despend fòrça dau potenciau de la parcèla, e lei contractes eventuaus ja concluts per lo productor que pòdon demandar una qualitat de farina especifica. Dins la màger part dei cas, mai d'una varietat es seleccionada.

La cultura e la recòlta

Lo desvolopament de la planta

Au començament de la germinacion, lei semenças dau blat son eissuchas. Après umidificacion, aparéis una premiera racina, dicha radicula, e una premiera fuelha. Puei, vèn la levada de la planta. Aquelei fenomèns son determinats per lo cumul jornadier de la temperatura positiva. Una quantitat mejana de 30 gras jorn (Dj) es generalament necessària^[5] per la germinacion e de 150 Dj per la levada. Durant aqueu periòde, un deserbatge pòu èsser realizat avans lo semenat ò entre lo semenat e la levada.

Lo ritme de formacion dei fuelhas es reglat per de factors coma la durada dau jorn e lo raionament solar recebut durant la levada. Aqueu fenomèn necessita generalament 80 a 110 Dj entre l'aparicion de dos grops de doas fuelhas. Lo periòde « quauquei fuelhas » es sovent l'ocasion d'un segond deserbatge. Pasmens, lo blat a tanben besonh d'un periòde de freg d'aperaquí un centenau de jorns, çò qu'explica l'impossibilitat de l'adaptar au clima dei regions tròp caudas. Durant aqueu periòde, an luòc la matada e l'aparicion de ponchs de creissença sosterranhs que seràn a l'origina deis espigas.

La matada dura fins a la prima. La fasa de creissença de la planta a luòc durant la prima, generalamnt en abriu e mai en Occitània. Aquela fasa demanda un apòrt important d'azòt. Dins lo cas d'un semenat dens – cas frequent dins l'agricultura modèrna – es necessari de susvelhar e de protegir la darriera fuelha formada, dicha fuelha F1. D'efiech, en causa de la densitat de plantas, leis autrei fuelhas an tendància de disparéisser e la fuelha F1 dèu donc assegurar la màger part dei reaccions de fotosintèsi.

L'aparicion deis espigas se debana a la fin de la prima (mai-junh en Occitània) per esclatament de la gaina que protegissiá lei ponchs de creissença. Après la formacion dei flors, lo cicle de madurason dura aperaquí 45 jorns. La temperatura accelera lo fenomèn mai demenís lo nombre de grans portats per leis espigas^[6].

Lei caracteristicas de la planta

Lei blats son de plantas erbacèas anualas, monocotiledonèas amb de fuelhas altèrnas que son formadas d'una estobla que pòrta una espiga de doas renguieras d'espiguets sessils e aplatits. Lei flors son nombrosas, pichonas, pauc visiblas e situadas sus leis espigas. Leis estoblas an lo ròtle de camba. Cilindrincs, vènon vuege per resorbcion de la mesola centrala. Contènon de fais que permèton lo transpòrt de la saba e qu'asseguran l'estructura de la planta^[7].

Lo blat es quasi estrictament autogama. D'efiech, de mesuras realizadas sus de pès espaçats de 2,5 m mostrèron un taus de pollinisacion crosada limitat a 0,03%^[8]. Aqueu fenomèn s'explica per l'estructura de la flor que favoriza fòrça l'autofecondacion. Après fecondacion, l'ovari evoluís per formar lo gran.

La recòlta

La recòlta dau blat es una operacion importanta dins lei regions productritz car concentra sovent una gròssa quantitat de trabalh. Avans la mecanizacion de l'agricultura, mobilizava una man d'òbra considerabla e èra un eveniment sociau major (fèsta de la meisson). Compren doas etapas principalas :

• la meisson es l'accion de copar lo blat dins lei camps.
• lo batatge permet de separar lei grans e lo rèsta de la planta.

Aqueu procès permet tanben de recuperar divèrsei sosproduchs coma l'estobla qu'es utilizada per l'alimentacion animala. Uei, s'utiliza de maquinas adaptadas a l'agricultura intensiva per o realizar. La pus frequenta es la meissonadoira-bateira. L'amassaira-pressa es tanben fòrça utilizat per acampar leis estoblas e formar de ballòts de palha.

• 
  Pintura dau començament dau sègle XX representant una meisson.
• 
  Fotografia d'una meissonadoira-bateira durant una recòlta en 2014.
• 
  Fotografia d'una amassaira-pressa deis ans 1950.
• 
  Fotografia de ballòts de palha en 2005.
• 
  Fotografia de ballòts de palha en 2007.

L'estocatge dei granas

Per o protegir còntra leis insèctes, lei rosigaires e leis azards meteorologics, lo gran dèu èsser estocat dins d'estructuras adaptadas, generalament de silòs. En particular, es necessari de susvelhar lo taus d'umiditat per empachar la germinacion e de separar corrèctament lei diferentei qualitats de grans. De mai, per de rasons de seguretat, fau limitar la preséncia de poussa per empedir la formacion d'una atmosfèra explosiva^[9].

Lei malautiás e parasitas

Lei malautiás

Lo blat pòu èsser victima de plusors malautiás causadas per d'agents patogèns variats (bactèri, bolets, virüs...). Pasmens, lei pus frequentas son d'origina fongica :

• la caria es entraïnada per d'espòres que s'implantan sus lo gran avans l'estadi « doas fuelhas » en aprofichant l'espessor febla dei parets vegetaus. Lei simptòmas aparéisson durant lo desvolopament de la planta que pren generalament una color blavenca.
• la septoriòsi se desvolopa sus l'envolopa exteriora dau gran. Mena a l'aparicion de tacas sornas que destruson pauc a pauc la semença.
• la fusariòsi ataca lo blat après la germinacion. Entraïna la necròsi dei plantonas.
• lo carbon nus contamina dirèctament lo gran avans de se desvolopar dins la planta. A la florison, leis espigas son negras car son estadas transformadas en espòres.

Lei destrucis dei cerealas

En fòra dei malautiás, leis insèctes representan la menaça pus importanta per la cultura dau blat. Un perilh relativament conegut es aqueu dei larvas de corcossons, una familha de coleoptèrs que pondon d'uòus sus lei grans estocats ò dins sei derivats coma la farina. Dins aquò, existís d'autrei menaças tant per la planta que per lo gran. En particular, mai d'un parpalhon pòu utilizar lo blat coma norridura per sei larvas.

En mai deis insèctes, d'aucèus ò de rosigaires pòdon representar una menaça per lei grans ò per lei semenats.

• 
  Fotografia de grans de blat atacats per lo corcosson dau blat (Sitophilus granarius).
• 
  Fotografia d'un nieron rus dau blat (Diuraphis noxia), un insècte capable de causar de degalhs importants a una cultura de blat.
• 
  Fotografia d'una noctua dau blat (Apamea sordens), un parpalhon que pond seis uòus sus lo blat.
• 
  Fotografia d'un estornèu (Sturnus vulgaris), un aucèu que pòu manjar lo semenat.

Consumacion

Lo blat es una cereala apropriada a l'alimentacion umana. Pasmens, sa consumacion dirècta es rara car lei grans son durs e pauc gostós. Lo pus sovent, lo blat es molinat laissant l'envolopa, lo gèrme e una pouvera blanca. Après separacion dau bren e dau gèrme, lo resultat es la farina de blat qu'es la forma principala de consumacion dau blat e, probablament, l'aliment principau de l'alimentacion umana actuala. D'efiech, la farina intra dins la fabricacion de mai d'un manjar dins de sectors coma la fornariá, la pastissariá ò la bescuchariá.

La farina de blat contèn principalament d'amidon, de proteïnas solublas (albuminas e globulinas) e insolublas (prolaminas, gliadinas e gluteninas) e, generalament, de mineraus. Lo blat tendre contèn generalament mens de proteïnas que lo blat dur. En revènge, lo blat assegura d'apòrts limitats de lisina e de lipids. Certanei vitaminas (A, B12 e C) i son egalament absentas ò presentas a de concentracions negligiblas.

• 
  Fotografia d'una mòstra de farina de blat.
• 
  Fotografia de pans dins una fornariá.
• 
  Fotografia de bescuechs.
• 
  Fotografia de plusors tipes de pastas alimentàrias.
• 
  Fotografia d'una mòstra de somola.
• 
  Fotografia d'una farineta de blat.

Produccion

En 2014, la produccion mondiala de blat èra de 729 milions de tonas siá aperaquí 100 kg/abitant. Es principalament concentrada en Euròpa, en America dau Nòrd, en Índia e en China. Conoís una aumentacion regulara gràcias a de progrès important en matèria de seleccion dei varietats e d'aigatge^[10].

Lo blat es generalament consumat dirèctament dins son país de produccion. Pasmens, en 2008, 128 milions de tona èran estadas exportadas. Leis importators principaus èran Egipte, Argeria, Brasil, Japon, Itàlia, Iran e Espanha. Lei dos premiereis exportators èran leis Estats Units d'America e França.

Donadas de produccion 2014-2016 (mejana tercenala)
Fònt : FAOSTAT Interrogacion de FAOSTAT dau 2 de novembre 2018

Reng	País	Superficia (miliers d'ectaras)	Rendiment (kg/ha)	Produccion (milions de tonas)	% dau totau
1	China	24 188	5 048	129.368	17,5 %
2	Índia	30 723	3 030	91.960	12,4 %
3	Russia	25 697	2 498	64.931	8,8 %
4	Estats Units d'America	18 531	2 944	57.949	7,8 %
5	França	5 447	7 357	37.068	5,0 %
6	Canadà	9 440	3 095	29.281	4,0 %
7	Alemanha	3 235	8 630	27.785	3,8 %
8	Paquistan	9 182	2 824	25.979	3,6 %
9	Austràlia	12 093	2 006	25.303	3,5 %
10	Ucraïna	6 352	4 012	24.114	3,3 %
11	Turquia	7 759	2 429	19.000	2,6 %
12	Reiaume Unit	1 936	8 585	16.621	2,3 %
13	Argentina	4 957	2 810	13.930	1,9 %
14	Cazacstan	11 924	1 090	12.997	1,8 %
15	Polonha	2 339	4 972	11.629	1,6 %
16	Egipte	1 425	6 512	9.280	1,3 %
17	Iran	5 918	1 462	8.652	1,2 %
18	Romania	2 018	3 598	7.585	1,0 %
19	Itàlia	1 874	3 811	7.142	1,0 %
20	Ozbequistan	1 455	4 782	6.956	1,0 %
	Monde	221 638	3 289	728.967	100 %

Liames intèrnes

Bibliografia

• (fr) Passion Céréales • Des chiffres et des céréales - Édition 2020, Passion Céréales, 2020.

Nòtas e referéncias