ଆପୋଲୋ-୧ (ଚନ୍ଦ୍ର ଅଭିଯାନ)

୨୭ ଜାନୁଆରୀ ୧୯୬୭ ଅପରାହ୍ନ ୧ ଘଣ୍ଟା ସମୟରେ ପରୀକ୍ଷଣ ନିମିତ୍ତ ତିନି ମହାକାଶଚାରୀ ୩୪ ସଂଖ୍ୟକ ପ୍ୟାଡରେ ଥିବା ମହାକାଶାଯାନ (କ୍ୟାପସୁଲ) ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ । ପ୍ରାରମ୍ଭରୁ ହିଁ କିଛି ଛୋଟ ଛୋଟ ସମସ୍ୟା ଦେଖାଦେଇଥିଲା ଯେଉଁଥିପାଇଁ ପରୀକ୍ଷଣ ପୂର୍ବ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ସମୟରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇପାରି ନ ଥିଲା । ଅପରାହ୍ନ ୬ .୩୦ ସୁଦ୍ଧା ମହାକାଶଚାରୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବାର୍ତ୍ତା ଆଦାନ ପ୍ରଦାନରେ ଅସୁବିଧା ସୃଷ୍ଟି ହେବା ଗ୍ରୀସମ ଜଣାଇଲେ । ଏହା ପରେ ପରେ ଯାନର କ୍ୟାପସୁଲ ମଧ୍ୟରେ ସର୍ଟ ସର୍କିଟ ହେବାର ସୂଚନା ମିଳିଲା । ଏହି ସୂଚନାର ଆବଶ୍ୟକୀୟ ପ୍ରତିକାର କରିବା ପୂର୍ବରୁ କକ୍‌ପିଟ ମଧ୍ୟରୁ ଶୂଣାଗଲା, " କକପିଟ ମଧ୍ୟରେ ନିଆଁ " । ଏହି ନିଆଁ ବୋଧେ ଖୁବ କମ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ କକପିଟ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟାପିଗଲା ଏବଂ କ୍ୟାପସୁଲ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ବିଶୁଦ୍ଧ ଅମ୍ଳଜାନ ଯୋଗୁଁ ଅନ୍ୟମାନେ ଘଟଣା କଣ ଜାଣିବା ପୂର୍ବରୁ ନିଆଁ ଆୟତ୍ତ ବାହାରକୁ ଚାଲିଯାଇଥିଲା । ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଚାପ ତଥା ଅନ୍ୟ କେତେକ କାରଣରୁ କ୍ୟାପସୁଲର ଦ୍ୱାର ଭିତରପଟୁ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଖୋଲିପାରି ନ ଥିଲା । ପରିଣାମ ସ୍ୱରୂପ, ବହୁ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ପରେ ନିଆଁ ଲାଗିବାର ୫ ମିନିଟ ପରେ ଯେତେବେଳେ କ୍ୟାପସୁଲର ଦ୍ୱାର ଖୋଲାଗଲା, ସେତେବେଳକୁ ସମସ୍ତ ମହାକାଶଚାରୀ ଅଗ୍ନିକାଣ୍ଡରେ ମୃତ୍ୟୁ ବରଣ କରିସାରିଥିଲେ ।^[୨]

ଆକସ୍ମିକ ଅଗ୍ନିକାଣ୍ଡରେ ଆପୋଲୋ-୧ର ବିଫଳତା ପରେ ପରେ କୌଣସି ଅବାଞ୍ଛିତ ସ୍ଥିତିରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବା ପାଇଁ ନାସାର ତତ୍କାଳୀନ ପ୍ରଶାସକ ଜେମସ ଇ ୱେବ ଏହି ବିଫଳତାର କାରଣ ଜାଣିବାପାଇଁ ଆଇନାନୁମୋଦିତ ପନ୍ଥାରେ ଏକ ଅନୁସନ୍ଧାନ କରିବା ପାଇଁ ଆମେରିକାର ତତ୍କାଳିନ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଲିଣ୍ଡନ ବି ଜନସନଙ୍କ ଅନୁମତି ଲୋଡିଲେ । ସେ ସରକାରଙ୍କୁ ଏହି ଆଶ୍ୱାସନା ଦେଲେ କି ଅନୁସନ୍ଧାନରେ ବିଫଳତାର କାରଣ ନେଇ ପ୍ରକୃତ ସତ୍ୟର ଉନ୍ମୋଚନ ହେବା ସହିତ ସେ କଂଗ୍ରେସର ସମସ୍ତ ସଭ୍ୟଙ୍କୁ ପ୍ରକୃତ ତଥ୍ୟ ଅବଗତ କରାଇବେ । ଅନୁମତି ଲାଭ କରି ନାସାର ପ୍ରଶାସକ ଆପୋଲୋ-୨୦୪ ସମୀକ୍ଷା ବୋର୍ଡ (Apollo 204 Review Board)ର ଅଧ୍ୟକ୍ଷଙ୍କୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଅନୁସନ୍ଧାନ କରିବା ପାଇଁ କୁହାଗଲା । ବୋର୍ଡର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଥିଲେ ଫ୍ଲୋଇଡ ଏଲ ଥମ୍ପସନ ଏବଂ ସଦସ୍ୟମାନେ ଥିଲେ ମହାକାଶଚାରୀ ଫ୍ରାଙ୍କ ବୋର୍ମାନ, ଅନ୍ତରୀକ୍ଷଯାନ ଡିଜାଇନର ମାକ୍ସିମ ଫାଗେଟ୍ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଛଅ ଜଣ । ଅନ୍ତରୀକ୍ଷ ଅଭିଯାନ ବିଫଳତାର ଅନୁସନ୍ଧାନ ସମ୍ପର୍କିତ ଆଇନଗତ ପ୍ରଣାଳୀ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ସହ ଏଭଳି ଅନୁସନ୍ଧାନ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ହିଁ ବୋର୍ଡ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ।

ଆପୋଲୋର ତିଆରି ଡିଜାଇନରେ କିଛି ତ୍ରୁଟି ସହିତ କ୍ୟାପସୁଲ ମଧ୍ୟସ୍ଥ ଏକ ତାରର କିଛି ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଇ ଅଂଶ ଏହି ଦୁର୍ଘଟଣା ପାଇଁ ଦାୟୀ ବୋଲି ଅନୁସନ୍ଧାନରୁ ଜଣାଗଲା । ଫଳରେ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅବସ୍ଥାରେ ଆପୋଲୋ ମହାକାଶ ଯାନର ଡିଜାଇନରେ ଅନେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସାଙ୍ଗକୁ ସୂରକ୍ଷା ସମ୍ପର୍କିତ ଅନେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଗଲା ।^[୩]

ଆପୋଲୋ-୧ ଦୁର୍ଘଟଣା ପରେ ଆପୋଲୋ ଅଭିଯାନର ନାମକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ବଦଳାଇଦିଆଗଲା । ତେବେ ମାନବ ବାହିତ ପ୍ରଥମ ଆପୋଲୋ ଅଭିଯାନରେ ଦୁର୍ଘଟଣାଗ୍ରସ୍ତ ତିନି ମହାକାଶଚାରୀଙ୍କ ସମ୍ମାନାର୍ଥେ ତଥା ଉକ୍ତ୍ ଅଭିଯାନ ପ୍ରଥମ ମାନବ ବାହିତ ଅଭିଯାନ ହୋଇଥିବା ଯୋଗୁଁ ଉକ୍ତ ଅଭିଯାନର ନାମ ଆପୋଲୋ-୧ ରଖାଗଲା । ତେବେ ଏହାପରେ ନାସାର ସୁପାରିଶ କ୍ରମେ ମାନବ ରହିତ ସାଟର୍ଣ୍ଣ-ଆଇଭି ମିଶନର ଅନ୍ୟ ତିନୋଟି ଅଭିଯାନର ଆପୋଲୋ -୨ କିମ୍ବା ଆପୋଲୋ-୩ ଭାବେ ପୁନଃ ନାମକରଣ ନ କରାଯାଇ , ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅଭିଯାନ ଆପୋଲୋ-୪ ଅଭିଯାନ ଭାବେ ନାମିତ ହେଲା ।^[୪]