ଲୁହା

Iron, ₂₆Fe
	Spectral lines of iron
ସାଧାରଣ ଗୁଣ
ନାମ, ପ୍ରତୀକ	iron, Fe
Appearance	lustrous metallic with a grayish tinge
ଉଚ୍ଚାରଣ	/ˈaɪ.ərn/
Iron in the periodic table
	manganese ← iron → cobalt
ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ (Z)	26
ଶ୍ରେଣୀ, ବ୍ଳକ	group 8, d-block
ପର୍ଯ୍ୟାୟ	period 4
ମୌଳିକ ପ୍ରକାର	transition metal
ମାନକ ପରମାଣବିକ ଓଜନ (±) (Ar)	55.845(2)
ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରୋନ୍ ବିନ୍ୟାସ	[Ar] 3d6 4s2
per shell	2, 8, 14, 2
ଭୌତିକ ଗୁଣ
ଅବସ୍ଥା	solid
ଗଳନାଙ୍କ	1811 K (1538 °C, 2800 °F)
ସ୍ଫୁଟନାଙ୍କ	3134 K (2862 °C, 5182 °F)
Density near r.t.	7.874 g/cm3
when liquid, at m.p.	6.98 g/cm3
Heat of fusion	13.81 kJ/mol
Heat of	340 kJ/mol
Molar heat capacity	25.10 J/(mol·K)
Atomic properties
Oxidation states	6, 5, 4, 3, 2, 1, -1, -2 amphoteric oxide
Electronegativity	Pauling scale: 1.83
energies	; (more)
Atomic radius	empirical: 126 pm
Covalent radius	132±3 (low spin), 152±6 (high spin) pm
Miscellanea
Crystal structure	body-centered cubic (bcc) ; a=286.65 pm;
Speed of sound thin rod	(electrolytic); 5120 m/s (at r.t.)
Thermal expansion	11.8 µm/(m·K) (at 25 °C)
Thermal conductivity	80.4 W/(m·K)
Electrical resistivity	96.1 n Ω·m (at 20 °C)
Magnetic ordering	ferromagnetic
Young's modulus	211 GPa
Shear modulus	82 GPa
Bulk modulus	170 GPa
Poisson ratio	0.29
Mohs hardness	4
Vickers hardness	608 MPa
Brinell hardness	490 MPa
CAS Number	7439-89-6
ଇତିହାସ
ଆବିଷ୍କାର	before 5000 BC
Most stable isotopes of iron
	view; talk; edit; \| references

ଲୁହା (English: Iron;ଆଇରନ୍) ପୃଥିବୀର ଅତି ସାଧାରଣ ଧାତୁ । ଏହା ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀର ୮ମ ସ୍ତମ୍ଭରେ ଥିବା ଏକ ରାସାୟନିକ ମୌଳିକ ଓ ଏହାର ପ୍ରତୀକ ହେଉଛି Fe ଯାହା ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ ଫେରମ୍‌ରୁ (ferrum) ଆସିଛି । ଏହାର ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ ୨୬ ଓ ବସ୍ତୁତ୍ୱ ସଂଖ୍ୟା ହେଉଛି ୫୫.୮୫ ।

ଦୃଢ଼ ଓ ଶସ୍ତା ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର ପ୍ରଚୁର ବ୍ୟବହାର ହୁଏ । ଇସ୍ପାତ୍ ତିଆରି କରିବା ପାଇଁ ଲୁହା ହେଉଛି ମୁଖ୍ୟ ବସ୍ତୁ । ଯେହେତୁ ଚୁମ୍ବକୀୟ, ଏହା ଚୁମ୍ବକ ତିଆରିରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।

ଗୁଣ

ଭୌତିକ ଗୁଣ

ଲୁହା ଏକ ଧୂଷର ରଙ୍ଗର ଧାତୁ । ଏହା ଚୁମ୍ବକୀୟ । ଅତି ମଜବୁତ୍ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ଅନେକ କାମରେ ଲାଗେ । ବିଶୁଦ୍ଧ ଲୁହା ନମନୀୟ, କିନ୍ତୁ ଇସ୍ପାତ୍ (ଲୁହା ଏବଂ ଅଳ୍ପ ଅଙ୍ଗାରକର ମିଶ୍ରଧାତୁ) ଅଧିକ ମଜବୁତ୍ । ଅଙ୍ଗାରକର ଅଧିକ ମାତ୍ରା ଲୌହକୁ ଦୃଢ଼ କରେ, ହେଲେ ଅତ୍ୟଧିକ ଅଙ୍ଗାରକ ଭଙ୍ଗୁର କରିଦିଏ ।

ରାସାୟନିକ ଗୁଣ

ଲୁହା ଅତିମାତ୍ରାରେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଶୀଳ । ସଲ୍‌ଫ୍ୟୁରିକ୍ ଅମ୍ଳ ପରି ଅଧିକାଂଶ ଅମ୍ଳ ସହିତ ଏହା ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରେ । ସଲ୍‌ଫ୍ୟୁରିକ୍ ଅମ୍ଳ ସହିତ ମିଶି ଏହା ଫେରସ୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ତିଆରି କରେ । ଏହି ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଧାତୁ ସଫା କରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।

ଲୁହା, ବାୟୁ ଓ ଜଳ ସହିତ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି କଳଙ୍କି ସୃଷ୍ଟି କରେ । କଳଙ୍କି ଲୁହାରୁ ଅଧିକ କଳଙ୍କି ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଶେଷରେ, ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଲୌହଖଣ୍ଡଟି କଳଙ୍କିରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଆଲୁମିନିଅମ୍ ପରି ଧାତୁରେ କଳଙ୍କି ଲାଗେ ନାହିଁ । ଲୁହା, କ୍ରୋମିଅମ୍ ଓ ଅଙ୍ଗାରକ ସହ ମିଶି ଇସ୍ପାତ୍ ସୃଷ୍ଟି କରେ, ଯାହା ସାଧାରଣତଃ କଳଙ୍କି ଧରେ ନାହିଁ ।

ଲୌହଗୁଣ୍ଡ ସଲ୍‌ଫର୍ ସହ ମିଶି ଲୌହ ସଲ୍‌ଫାଇଡ୍ ନାମକ ଏକ କଳା କଠିନ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଲୌହ କ୍ଲୋରିନ୍ ସହ ମିଶି ଲୌହ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ମଧ୍ୟ ତିଆରି କରେ ।

ରାସାୟନିକ ଯୌଗିକ

ଏହି ଧାତୁ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ମୌଳିକ ସହ ମିଶି ଲୌହ-ଯୌଗିକ ତିଆରି କରେ । ସାଧାରଣତଃ ଲୌହ ଜାରିତ ହୁଏ । ଲୁହା, ଦୁଇ କିମ୍ବା ତିନୋଟି ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରୋନ୍ ତ୍ୟାଗ କରେ । ଦୁଇଟି ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରୋନ୍ ତ୍ୟାଗ କରିଥିବା ଯୌଗିକକୁ ଫେରସ୍ ଯୌଗିକ କୁହାଯାଏ ଓ ତିନୋଟି ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରୋନ୍ ତ୍ୟାଗ କରିଥିବା ଯୌଗିକକୁ ଫେରିକ୍ ଯୌଗିକ କୁହାଯାଏ ।

ଫେରିକ୍ ଅକ୍ସାଇଡ୍
ଫେରସ୍ ଅକ୍ସାଇଡ୍
ଲୌହ ସଲ୍‌ଫେଟ୍
ଲୌହ କ୍ଲୋରାଇଡ୍

ମୃତ୍ତିକାରେ ଲୌହ

ଲୌହ ମୃତ୍ତିକାରେ କ୍ୱଚିତ୍ ମିଳେ । ମାଟି ତଳେ ସାଧାରଣତଃ ହେମାଟାଇଟ୍ ମିଳେ । ହେମାଟାଇଟ୍‌ରୁ ଲୌହ ନିଷ୍କାସନ କରାଯାଏ ।ମାଂସରେ ମଧ୍ୟ କିଛି ଲୌହ ମିଳେ । ରକ୍ତର ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍‌ରେ ମଧ୍ୟ ଲୌହ ମିଳେ, କିନ୍ତୁ, ସବୁ ରକ୍ତରେ ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ ନଥାଏ ।

ଲୁହା ତିଆରି

ବଡ଼ କାରଖାନା ମାନଙ୍କରେ ହେମାଟାଇଟ୍‌କୁ କୋକ୍ ସହ ତରଳାଇ ଲୌହ ତିଆରି କରାଯାଏ ।

ବ୍ୟବହାର

ଧାତୁ ଭାବରେ

ଲୌହ ଅନ୍ୟ ଧାତୁମାନଙ୍କ ତୁଳନାରେ ସର୍ବାଧିକ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । କାରଣ ଏହା ମଜବୁତ୍ ଓ ଶସ୍ତା । ଲୌହ ଘର, ପୋଲ, କଣ୍ଟା, ପେଞ୍ଚ, ନଳ ଇତ୍ୟାଦି ତିଆରିରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ଚୁମ୍ବକୀୟ ହୋଇଥିବାରୁ ଅନେକ ଚୁମ୍ବକରେ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।

ଯୌଗିକ ଭାବରେ

ଲୌହ ଯୌଗିକମାନେ ଅନେକ କାମରେ ଲାଗନ୍ତି । ଲୌହ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ଜଳକୁ ସଫା କରେ । ଲୌହ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ସିମେଣ୍ଟରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।

ଖାଦ୍ୟରେ ବ୍ୟବହାର

ଅମ୍ଳଜାନକୁ ମାଂସପେଶୀରେ ପହଞ୍ଚାଇବା ପାଇଁ ଆମେ ଲୌହ ଲୋଡୁ, କାରଣ ଲୌହରେ ନିର୍ମିତ ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ ହିଁ ଅମ୍ଳଜାନ ବହନ କରିଥାଏ ୤।

ସୁରକ୍ଷା

ଲୌହର ମାତ୍ରା ବଢିଲେ ଏହା ଶରୀର ପାଇଁ କ୍ଷତିକାରକ । ଲୌହ ଥିବା ଜୀବସାର ଅଧିକ ମାତ୍ରାରେ ଖାଇଲେ, ଆମେ ଅସୁସ୍ଥ ହୋଇ ପଡୁ ‌‌।

ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପୃଷ୍ଟା

ଲୌହ ଯୌଗିକ

ଟୀକା

ଆଧାର

Weeks, Mary Elvira (1968). "Elements Known to the Ancients". Discovery of the Elements. Easton, PA: Journal of Chemical Education. pp. 29–40. ISBN 0-7661-3872-0. LCCN 68-15217. {{cite book}}: Unknown parameter |coauthor= ignored (|author= suggested) (help)CS1 maint: ref duplicates default (link)

ଆହୁରି ପଢନ୍ତୁ

H. R. Schubert, History of the British Iron and Steel Industry… to 1775 AD (Routledge, London, 1957)
R. F. Tylecote, History of Metallurgy (Institute of Materials, London 1992).
R. F. Tylecote, "Iron in the Industrial Revolution" in J. Day and R. F. Tylecote, The Industrial Revolution in Metals (Institute of Materials 1991), 200–60.

ବାହାର ଲିଙ୍କ

It's Elemental – Iron
The Most Tightly Bound Nuclei
Chemistry in its element podcast (MP3) from the Royal Society of Chemistry's Chemistry World: Iron
Iron at The Periodic Table of Videos (University of Nottingham)
Metallurgy for the non-Metallurgist

[୧]

[୨]

Search