Żelazna kurtyna
Żelazna kurtyna, ang. iron curtain – potoczna nazwa granicy (w okresie zimnej wojny) między Związkiem Radzieckim i podporządkowanym mu państwom Europy Środkowej a Europą Zachodnią, której użył w lutym 1945 roku Joseph Goebbels w odniesieniu do terenów opanowanych przez ZSRR a powielił Winston Churchill 5 marca 1946 roku, podczas przemówienia w amerykańskim mieście Fulton[1].
Koncepcja utworzenia strefy buforowej między ZSRR a granicami Europy Zachodniej została poruszona w 1945 roku w czasie konferencji w Poczdamie. Józef Stalin zadeklarował, że uzna Niemcy Zachodnie za strefę wpływów państw zachodnich, jeśli Niemcy Wschodnie pozostaną w sferze wpływów ZSRR[2]. Gdy prezydent Harry Truman zapytał go, czy ma w planach utworzyć linię dzielącą Europę od Bałtyku po Adriatyk, Józef Stalin odpowiedział twierdząco.W odpowiedzi na przedstawione stanowisko, Churchill wygłosił w Fulton przemówienie w czasie którego padło zdanie o „żelaznej kurtynie”, przebiegającej od Szczecina po Triest[3][4][5].
Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Morzem Adriatyckim zapadła żelazna kurtyna dzieląc nasz kontynent. Poza tą linią pozostały stolice tego, co dawniej było Europą Środkową i Wschodnią. Warszawa, Berlin, Praga, Wiedeń[a], Budapeszt, Belgrad, Bukareszt i Sofia, wszystkie te miasta i wszyscy ich mieszkańcy leżą w czymś, co trzeba nazwać strefą sowiecką, są one wszystkie poddane, w takiej czy innej formie, wpływowi sowieckiemu, ale także – w wysokiej i rosnącej mierze – kontroli ze strony Moskwy[6].
Na stanowisko Churchilla, zareagowało wychodzące w Związku Radzieckim czasopismo satyryczne Krokodił i przedstawiło jego karykaturę machającą dwoma flagami z napisami: Anglosasi powinni władać światem i Żelazna kurtyna w Europie[3].
Zdaniem Davida Robertsona Joseph Goebbels użył tego sformułowania już w latach 20. XX wieku, określając tym mianem obszar wpływów ZSRR[7], natomiast jego wypowiedź dotycząca tego tematu została zamieszczona w artykule „Rok 2000" w tygodniku „Das Reich” z 25 lutego 1945:
Jeśli naród niemiecki złoży broń, wówczas Sowieci, zgodnie z porozumieniem zawartym między Rooseveltem, Churchillem i Stalinem, zajmą całą wschodnią i południowo-wschodnią Europę, w tym większą część Rzeszy. Nad tym terytorium zajętym przez Związek Radziecki zapadnie żelazna kurtyna, poza którą nastąpi rzeź narodów.
Termin „żelazna kurtyna” zdobył dużą popularność, ponieważ trafnie przedstawiał sytuację w Europie: kontynent został podzielony; bariera izolująca państwa komunistyczne przed kontaktem i wpływem reszty świata była niezwykle trudna do pokonania.
Taki stan trwał do 1989 roku, kiedy podczas Jesieni Ludów, zainicjowanej latem tego roku przemianami w Polsce, państwa dotąd zależne od ZSRR odzyskały suwerenność, czego formalnym wyrazem było rozwiązanie RWPG oraz Układu Warszawskiego. Rozpoczęła się ustrojowa i gospodarcza transformacja państw Europy Środkowo-Wschodniej. W roku 1991 po nieudanym puczu Janajewa i deklaracji niepodległości Ukrainy, w konsekwencji układu białowieskiego zawartego pomiędzy prezydentami: Rosji – Borysem Jelcynem, Ukrainy – Łeonidem Krawczukiem i Białorusi – Stanisławem Szuszkiewiczem, ZSRR przestał istnieć.
Zobacz też
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
- David Robertson: Słownik polityki. Wyd. 1. Warszawa: Sic!, 2009. ISBN 978-83-60457-68-9.
- Richard Trahair: Czarna księga szpiegów. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Sensacje XX Wieku, 2011. ISBN 978-83-61232-12-4.