Dominicantes i communicantes w Polsce
Z inicjatywy Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego SAC im. Witolda Zdaniewicza prowadzone jest we wszystkich parafiach katolickich w Polsce pełne badanie statystyczne religijnych praktyk niedzielnych Polaków. Metodologię badania opracowali ks. prof. Witold Zdaniewicz oraz dr Lucjan Adamczuk[1]. Badanie realizowane jest we współpracy z Konferencją Episkopatu Polski dorocznie od 1980 r. Badania pilotażowe przeprowadzano już w latach 1978 i 1979.
Metodologia badań
Wskaźnik communicantes oblicza się jako odsetek katolików przyjmujących Komunię św. w trakcie niedzielnej Eucharystii w odniesieniu do ogólnej liczby zobowiązanych. Badanie przeprowadzane jest co roku w parafiach katolickich w Polsce, najnowsze dane pochodzą z dnia 21 października 2018 r.[2]
Wskaźnik dominicantes oblicza się jako odsetek katolików uczęszczających na niedzielną Eucharystię w odniesieniu do ogólnej liczby zobowiązanych. Ostatnie badanie przeprowadzono w dniu 21 października 2018 r. w parafiach katolickich w Polsce[2]. Ponieważ wśród osób uczestniczących w niedzielnej mszy św. jest zawsze grupa wiernych, która przystępuje również do Komunii Świętej, jest możliwość ustalenia drugiego wskaźnika religijności: jest to liczba tych wiernych odniesiona do liczby zobowiązanych, co wyrażone w odsetkach daje wskaźnik communicantes.
Termin zobowiązani obejmuje katolików powyżej siódmego roku życia z wyłączeniem osób obłożnie chorych oraz osób starszych o ograniczonych możliwościach poruszania. Liczbę zobowiązanych wiernych określono na 82% wszystkich katolików[3][4]. W przypadku gdy za wiernych uzna się osoby ochrzczone w Kościele Rzymskokatolickim, zgodnie z Rocznikiem Statystycznym z 2018, stanowią one 85,63% społeczeństwa[5]. W rezultacie osoby zobowiązane stanowią zaledwie 70,22% całego społeczeństwa. Uwzględniając te wartości, wskaźniki dominicantes i communicantes z 2021 w odniesieniu do ogólnej liczby ludności reprezentują odpowiednio 19,87% oraz 9,05% całego społeczeństwa.
Badania wskaźników religijności przeprowadza się raz w roku w wybraną niedzielę października lub listopada. Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC przekazuje parafiom, poprzez kurie diecezjalne, kwestionariusz, który powinien być wypełniony dla wszystkich ośrodków sakralnych na terenie parafii. Za zorganizowanie i przeprowadzenie badań odpowiedzialny jest, zgodnie z instrukcją, proboszcz. Organizuje on ekipy osób liczących, które we wszystkich wejściach do świątyni zliczają wiernych, przybywających na każdą mszę niedzielną. Ponadto, do kwestionariusza wpisuje się ogólną liczbę wiernych w parafii w celu określenia na jej podstawie liczby zobowiązanych do uczestnictwa w mszy św. niedzielnej, oraz liczbę przystępujących do Komunii Świętej.
Dane nie mają charakteru subiektywnego i są niezależne od opinii proboszcza. Kwestionariusze wypełnione w parafiach trafiają poprzez kurie do Instytutu. Dla określenia wiarygodności uzyskiwanych w ten sposób danych, Instytut przeprowadza badania kontrolne w wybranych parafiach, niezależnie od proboszcza.
Badania religijności i częstości praktyk religijnych przeprowadza też Centrum Badania Opinii Społecznej. Wyniki podawane przez CBOS wykazują stabilność religijności i praktyk w ciągu ostatnich 20 lat, ale są to badania deklaracji ankietowanych osób. Badania kościelne nie są wykonywane przez zawodowych socjologów (poza opracowaniem danych), ale dotyczą nie deklaracji, lecz zachowań i są prowadzone na całej populacji, a nie tylko reprezentatywnej próbce.
Oprócz dominicantes i communicantes, w niektórych rocznikach statystycznych ISKK załączał również wskaźnik participantes, osób angażujących się w działalność wspólnot i organizacji parafialnych.
Wyniki badań
Na przestrzeni ostatnich lat badania wykazują systematyczną, choć dość powolną, tendencję spadkową dominicantes oraz stabilizację communicantes po ok. dwukrotnym wzroście do końca lat 90. XX w., a także znaczne zróżnicowanie regionalne.
Dominicantes i communicantes według lat
| Rok | Dominicantes | Communicantes |
|---|---|---|
| 1980 | 51,0% | 7,8% |
| 1981 | 52,7% | 8,1% |
| 1982 | 57,0% | 9,6% |
| 1983 | 51,2% | 8,6% |
| 1984 | 52,2% | 8,9% |
| 1985 | 49,9% | 9,1% |
| 1986 | 52,9% | 10,4% |
| 1987 | 53,3% | 11,1% |
| 1988 | 48,7% | 10,7% |
| 1989 | 46,7% | 9,9% |
| 1990 | 50,3% | 10,7% |
| 1991 | 47,6% | 10,8% |
| 1992 | 47,0% | 14,0% |
| 1993 | 43,1% | 13,0% |
| 1994 | 45,6% | 13,1% |
| 1995 | 46,8% | 15,4% |
| 1996 | 46,6% | 14,5% |
| 1997 | 46,6% | 15,2% |
| 1998 | 47,5% | 17,6% |
| 1999 | 46,9% | 16,3% |
| 2000 | 47,5% | 19,4% |
| 2001 | 46,8% | 16,5% |
| 2002 | 45,2% | 17,3% |
| 2003 | 46,0% | 16,9% |
| 2004 | 43,2% | 15,6% |
| 2005 | 45,0% | 16,5% |
| 2006 | 45,8% | 16,3% |
| 2007 | 44,2% | 17,6% |
| 2008 | 40,4% | 15,3% |
| 2009 | 41,5% | 16,7% |
| 2010 | 41,0% | 16,4% |
| 2011 | 40,0% | 16,1% |
| 2012 | 40,0% | 16,2% |
| 2013 | 39,1% | 16,3% |
| 2014 | 39,1% | 16,3% |
| 2015 | 39,8% | 17,0% |
| 2016 | 36,7% | 16,0% |
| 2017 | 38,3% | 17,0% |
| 2018[6] | 38,2% | 17,3% |
| 2019 | 36,9% | 16,7% |
| 2020 | b/d | b/d |
| 2021[7] | 28,3% | 12,9% |
| 2022[8] | 29,5% | 13,9% |
Dominicantes i communicantes 2021 według diecezji (w %)
| Diecezja | Dominicantes[7] | Communicantes | Różnica p.p. 2021 vs 2019 Dominicantes[9] i 2022 vs 2021 | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2021 | 2022 | 2021 | 2022 | 2021 vs 2019 | 2022 vs 2021 | |
| białostocka | 37,6 | 38,4 | 19,2 | 29,5 | -8,2  | 0,8 |
| bielsko-żywiecka | 36,0 | 38,4 | 15,8 | 17,4 | -11,1 | 2,4 |
| bydgoska | 26,3 | 24,2 | 11,4 | 12,1 | -7,2 | -2,1 |
| częstochowska | 24,7 | 25,6 | 10,6 | 11,7 | -8,6 | 0,9 |
| drohiczyńska | 41,0 | 40,3 | 18,6 | 19,3 | -6,7 | -0,7 |
| elbląska | 19,2 | 20,8 | 9,2 | 9,9 | -7,5 | 1,6 |
| ełcka | 23,7 | 25,2 | 12,9 | 13,8 | -8,8 | 1,5 |
| gdańska | 26,1 | 25,7 | 13,3 | 13,1 | -8,9 | -0,4 |
| gliwicka | 26,7 | 27,6 | 13,4 | 13,7 | -9,2 | 0,9 |
| gnieźnieńska | 26,3 | 28,1 | 11,9 | 13,4 | -9,1 | 1,8 |
| kaliska | 31,9 | 32,6 | 14,7 | 15,6 | -10,4 | 0,7 |
| katowicka | 22,4 | 26,8 | 13,4 | 14,5 | -13,1 | 4,4 |
| kielecka | 32,1 | 32,1 | 15,1 | 16,0 | -7,7 | 0,0 |
| koszalińsko-kołobrzeska | 17,5 | 18,3 | 8,2 | 8,8 | -6,3 | 0,8 |
| krakowska | 38,5 | 39,8 | 15,3 | 16,4 | -8,4 | 1,3 |
| legnicka | 20,9 | 20,4 | 10,1 | 9,8 | -7,2 | -0,5 |
| lubelska | 28,0 | 30,0 | 14,9 | 16,5 | -9,0 | 2,0 |
| łomżyńska | 34,9 | 36,5 | 16,3 | 17,6 | -9,8 | 1,6 |
| łowicka | 22,2 | 23,6 | 11,1 | 11,8 | -7,8 | 1,4 |
| łódzka | 17,2 | 17,6 | 8,8 | 9,1 | -6,4 | 0,4 |
| opolska | 33,4 | 34,2 | 16,7 | 17,5 | -8,5 | 0,8 |
| ordynariat polowy | 23,4 | 24,9 | 11,0 | 11,6 | -10,1 | 1,5 |
| pelplińska | 36,1 | 38,4 | 16,8 | 18,6 | -10,5 | 2,3 |
| płocka | 24,0 | 25,2 | 10,1 | 10,6 | -5,9 | 1,2 |
| poznańska | 26,2 | 27,2 | 13,2 | 13,5 | -10,4 | 1,0 |
| przemyska | 46,9 | 48,0 | 14,5 | 17,5 | -11,7 | 1,1 |
| radomska | 31,7 | 38,2 | 14,2 | 15,1 | -8,3 | 6,5 |
| rzeszowska | 49,7 | 51,9 | 15,1 | 17,8 | -12,4 | 2,2 |
| sandomierska | 32,0 | 31,9 | 13,1 | 13,6 | -7,8 | -0,1 |
| siedlecka | 37,9 | 38,6 | 17,3 | 18,8 | -10,2 | 0,7 |
| sosnowiecka | 18,0 | 18,7 | 7,7 | 8,7 | -7,3 | 0,7 |
| szczecińsko-kamieńska | 16,9 | 17,5 | 8,1 | 8,3 | -6,4 | 0,6 |
| świdnicka | 20,6 | 20,4 | 9,8 | 10,4 | -7,1 | -0,2 |
| tarnowska | 59,1 | 61,5 | 21,9 | 25,6 | -11,7 | 2,4 |
| toruńska | 24,6 | 25,4 | 12,0 | 12,1 | -7,3 | 0,8 |
| warmińska | 20,3 | 20,8 | 9,9 | 9,8 | -6,0 | 0,5 |
| warszawska | 19,3 | 20,6 | 10,3 | 10,8 | -7,7 | 1,3 |
| warszawsko-praska | 22,2 | 24,9 | 11,2 | 12,9 | -8,3 | 2,7 |
| włocławska | 24,6 | 24,6 | 10,7 | 10,9 | -8,3 | 0,0 |
| wrocławska | 22,5 | 23,6 | 11,0 | 11,6 | -8,1 | 0,9 |
| zamojsko-lubaczowska | 35,4 | 36,6 | 17,9 | 19,6 | -9,0 | 1,2 |
| zielonogórsko-gorzowska | 18,2 | 19,3 | 8,6 | 9,2 | -8,3 | 1,1 |
Przypisy
Bibliografia
- „Annuarium Statisticum Ecclesiae in Polonia”, Warszawa: Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC, 2020.
Linki zewnętrzne
- ISKK, Annuarium Statisticum 2020 [online], ekai.pl [dostęp 2020-12-01].