Idiolekt

Idiolekt (gr. ἴδιος idios „własny, swoisty” + λέξις leksis „mowa”), język osobniczy^[1][2] – odmiana mowy właściwa dla danego użytkownika języka w danym okresie jego rozwoju, tzw. „indywidualny dialekt”^[3][4]. Różnice idiolektalne dotyczą w mniejszym stopniu systemu gramatycznego, w większym cech leksykalnych i fonetycznych^[5][3]. Na idiolekt mogą się składać zarówno środki znane biernie, jak i używane aktywnie^[6].

Mowa jednostkowa stanowi odzwierciedlenie wpływów wywartych przez otoczenie w procesie przyswajania języka^[7]. Nie jest jednak tworem trwałym, gdyż podlega modyfikacjom w życiu jednostki^[3]. Kształtuje się u każdego użytkownika języka, pod wpływem jego przynależności do grupy społecznej, tradycji rodzinnych, wykształcenia, osobistego gustu stylistycznego. Idiolekt może być nieświadomy, ale bywa też efektem celowych zabiegów mówiącego, np. w celu zdystansowania się od otoczenia^[8]. Jest trudny do precyzyjnego zdefiniowania, gdyż cechuje się zmiennością i nie musi zawsze występować w tej samej postaci^[9].

Język osobniczy odgrywa ważną rolę w dialektologii, która często uznaje idiolekty poszczególnych użytkowników za punkt wyjścia do opisu jakiejś gwary^[5]. Język bywa także pojmowany jako zespół idiolektów, nie zaś jako właściwy byt. Szczególnie znaczenie idiolektowi jako przedmiotowi badań przypisywali młodogramatycy^[10]. Od analizy własnego idiolektu rozpoczynają badania ojczystego języka zwolennicy gramatyki generatywnej^[5]. Badania naukowe dotyczą też idiolektów postaci literackich w aspekcie tłumaczenia na inne języki^[11]. Ponadto analiza idiolektów jest centralną metodą językoznawstwa kryminalistycznego. Badania właściwości językowych tekstów pozwalają ograniczyć w pewnych przypadkach krąg podejrzanych, umożliwiając np. określenie autorstwa listów z pogróżkami^[12][13].

Mowę właściwą dla danej rodziny określa się mianem familiolektu^[14].