Islamski fundamentalizm

W VII wieku powstał jeden z trzech głównych nurtów islamu - charydżyzm; jego wyznawcy na tle sunnitów i szyitów wyróżniali się radykalnym podejściem do takfiru^[16], uważali również wyznawców innych nurtów islamu za niewiernych i z tego powodu za godnych śmierci^[17][18].

Pod koniec XIX wieku zaczęły powstawać współczesne muzułmańskie organizacje^[19], które sprzeciwiały one ówczesnemu rozprzestrzenianiu się europejskich idei i wartości w świecie islamskim oraz uważały, że problemy polityczno-ekonomiczne wynikały z zaniedbania ścisłego przestrzegania zasad islamu przez jego wyznawców^[20].

Żyjący na przełomie XIX i XX wieku syryjsko-egipski muzułmański teolog Rashid Rida miał wpływ na rozwój islamskiego fundamentalizmu^[21][22]; opisał jego zasady we współczesnym państwie muzułmańskim, które byłyby przyjęte przez jego zwolenników^[23]. W tym czasie bardziej zauważalny stał się działający już od XVIII wieku ruch wahhabicki^[24][25], aktualnie jest on powszechny i wspierany w Arabii Saudyjskiej^[26]. Po I wojnie światowej Rida był pod silnym wpływem doktryny hanbalickiej, ruchu wahhabickiego i poglądów Ibn Tajmijji^[27], swoje fundamentalistyczne poglądy głosił poprzez założone przez niego i działające w latach 1899-1940 czasopismo Al-Manar^[22].

Powstały takie organizacje jak Bractwo Muzułmańskie^[7][8] (1928) i Dżamaat-e-Islami^[25] (1941), a po II wojnie światowej miała miejsce dekolonizacja, podczas której muzułmańskie fundamentalistyczne grupy radykalizowały swoje działania^[22]. Mimo to, były one wspierane w trakcie zimnej wojny przez część państw NATO (głównie przez Stany Zjednoczone i Wielką Brytanię) w celu zabezpieczenia się przed potencjalną ekspansją ze strony Związku Radzieckiego.

Pod koniec lat 70. XX wieku część muzułmańskich grup fundamentalistycznych zaczęła również praktykować militaryzm^[28]. W 1979 roku miała w Iranie miejsce rewolucja islamska^[28], w wyniku której władzę przejął Ruhollah Chomejni^[5] i po proklamacji Islamskiej Republiki Iranu ustanowił surowe prawo oparte na Koranie^[22]. Przejęcie władzy przez Chomejniego było uważane za sukces islamskiego fundamentalizmu^[29][30][31].

Działania fundamentalistów doprowadziły również do wycofania się wojsk radzieckich z Afganistanu w 1989 roku oraz do wybuchu w 1991 roku wojny domowej w Algierii^[28].

Aktualnie działającymi islamskimi organizacjami fundamentalistycznymi są m.in. Al-Ka’ida^[22], Armia Sprawiedliwych, Asz-Szabab^[32][33], Boko Haram, Dżama’a Islamijja, Egipski Dżihad, Grupa Abu Sajjafa, Hamas, Hizb at-Tahrir, Państwo Islamskie^[34][35] oraz Talibowie z Afganistanu^[36]  i Pakistanu. Każda z wymienionych grup prowadzi działalność terrorystyczną.

Kwestia praw kobiet

Islamiści popierają edukację kobiet oraz ich udział w życiu politycznym i społecznym (m.in. poprzez pracę), są jednak za obowiązkowym noszeniem przez nie czadorów lub innej podobnej odzieży (np. nikabów); fundamentaliści twierdzą, że udział kobiety w życiu społecznym powinien się ograniczać wyłącznie do domu^[37][38][14].

Kwestia zmian w społeczeństwie

Zwolennicy islamizmu twierdzą, że społeczeństwo zostanie zislamizowane dzięki reformom społecznym i politycznym; fundamentaliści dążą natomiast do przeprowadzenia zmian w wyniku przeprowadzenia rewolucji^[39][14][6].

Termin islamskiego fundamentalizmu został uznany za wprowadzający w błąd przez osoby sugerujące, że wszyscy muzułmanie są fundamentalistami, ponieważ wierzą w doskonałość Koranu^[40] . W latach 90. XX wieku państwach byłego ZSRR używały tego terminu jako synonim wahhabizmu^[41][42][2], z kolei w Zachodniej Europie islamski fundamentalizm był uważany za synonim islamizmu^[2].

John Esposito skrytykował termin islamskiego fundamentalizmu za jego związek z aktywizmem politycznym, ekstremizmem, fanatyzmem, terroryzmem i antyamerykanizmem; uznał, że terminami poprawnie opisującymi tę doktrynę są "islamskie odrodzenie" i "islamski aktywizm"^[2]. Amerykański naukowiec Eli Berman proponuje również termin "radykalnego islamu", który odnosi się do ekstremistycznych ruchów islamskich powstałych po I wojnie światowej^[43].

Według Bernarda Lewisa, termin fundamentalizmu jest związany z częścią kościołów i organizacji protestanckich^[25][44], które ściśle przestrzegały zasady sola scriptura^[9] i sprzeciwiały się teologom chrześcijańskim mającym liberalny punkt widzenia wobec Biblii, którego nie ma wśród teologów islamskich wobec Koranu^[45]. Termin islamskiego fundamentalizmu jest uważany za pejoratywny^{[2][46] [47]}.

Amerykański pisarz Anthony Dennis akceptuje powszechne używanie terminu islamskiego fundamentalizmu oraz uważają ten ruch za ogólnoświatowy; Dennis zwrócił uwagę na przeplatanie się w nim celów społecznych, religijnych i politycznych^[48] . Innymi zwolennikami tego twierdzenia byli muzułmańscy filozofowie jak Syryjczyk Sadik Dżalal al-Azm i Egipcjanin Hassan Hanafi; według al-Azma, poprawnym jest nazywanie ruchów islamskich fundamentalistycznymi^[49]. Hanafi podzielił to samo zdanie i uznał również, że znalezienie bardziej odpowiedniego terminu byłoby trudne^[1].

Dążenie islamskiego fundamentalizmu do ustanowienia prawa na szariacie jest sprzeczne z koncepcją świeckiego^[50] (tym samym przeciwne wobec rozdziału państwa i religii^[51]) i demokratycznego państwa oraz z powszechną deklaracją praw człowieka^[52][53] . Wśród praw człowieka łamanych przez fundamentalistów są m.in. wolność religijna^{[54][55][56][57][58]}, wolność słowa^[59] oraz równouprawnienie płci^[60].

W latach 1987-1995 na Uniwersytecie w Chicago prowadzono Projekt Fundamentalizm, który był poświęcony badaniu fundamentalizmów w największych religiach świata, w tym w islamie^[61].

W 2013 roku przeprowadzono badanie, które wykazało, że fundamentalizm islamski jest powszechny wśród muzułmanów mieszkających w Niemczech; większość badanych muzułmanów stwierdziło, że chciałoby wprowadzenia szariatu^[62], około 75% odrzucało pluralizm w religii, natomiast 44% deklarowało się jako fundamentaliści^[63].

Wśród mieszkających w Europie muzułmanów powszechne było uznawanie rządów państw zachodnioeuropejskich jako wrogo nastawionych do islamu; po pojawieniu się Państwa Islamskiego znaczna część tych muzułmanów zmieniła swoje zdanie w tej kwestii^[64].

• antyarabizm
• antysemityzm
• Anwar al-Awlaki
• Hasan al-Banna
• Bracia Muzułmańscy
• chrystianofobia
• chrześcijański fundamentalizm
• fundamentalizm
• globalizm
• islam
• islamizm
• islamofobia
• Sajjid Kutb
• prześladowania chrześcijan
• religie abrahamowe
• salafizm
• skrypturalizm
• terroryzm chrześcijański
• terroryzm islamski
• wahhabizm
• wymuszona konwersja
• Zamachy w Iraku (23 kwietnia 2009)
• zderzenie cywilizacji

• HamidH. Enayat HamidH., Modern Islamic Political Thought: The Response of the Shi'i and Sunni Muslims to the Twentieth Century, 1982, ISBN 978-0-333-27969-4 .
• LewisL. Bernard LewisL., The Political Language of Islam, 1988 .
• JohnJ. Esposito JohnJ., The Islamic Threat: Myth or Reality?, 1992, ISBN 0-19-510298-3 .
• LeonL. Hadar LeonL., 'The Green Peril': Creating the Islamic Fundamentalist Threat, 1992 .
• Sadik Dżalal al-Azm, Islamic Fundamentalism Reconsidered: A Critical Outline of Problems, Ideas and Approaches, „South Asia Bulletin”, 1-2, 1993 .
• LewisL. Bernard LewisL., Islam and the West, 1993 .
• MartinM. Marty MartinM., Fundamentalisms and Society: Reclaiming the Sciences, the Family, and Education, 1993, ISBN 978-0-226-50881-8 .
• AkbarA. Ahmed AkbarA., HastingsH. Donnan HastingsH., Islam, globalization, and postmodernity – Google Books, 1994, ISBN 978-0-415-09366-8 .
• OlivierO. Roy OlivierO., The Failure of Political Islam, 1994, ISBN 978-0-674-29141-6 .
• Lieteke van VuchtL.V. Tijssen Lieteke van VuchtL.V., The Search for Fundamentals: The Process of Modernisation and the Quest for Meaning, 1995, ISBN 978-0-7923-3542-9 .
• SeppoS. Zetterberg SeppoS., Muutosten vuosisata, 1995, ISBN 951-0-22044-2 .
• AnthonyA. Dennis AnthonyA., The Rise of the Islamic Empire and the Threat to the West, 1996 .
• CarrieC. Gustafson CarrieC., PeterP. Juviler PeterP., Religion and human rights: competing claims?, 1999, ISBN 0-7656-0261-X .
• GrahamG. Fuller GrahamG., The Future of Political Islam, 2003 .
• NatanaN. DeLong-Bas NatanaN., Wahhabi Islam: From Revival and Reform to Global Jihad, 2004, ISBN 0-19-516991-3 .
• Khaled Abou el-Fadl, The Great Theft: Wrestling Islam from the Extremists, 2005 .
• RobertR. Dreyfuss RobertR., Devil's Game: How the United States Helped Unleash Fundamentalist Islam, 2006, ISBN 978-0-8050-8137-4 .
• William WagerW.W. Cooper William WagerW.W., YueY. Piyu YueY., Challenges of the Muslim World: Present, Future and Past, 2008, ISBN 978-0-444-53243-5 .
• GaryG. Ferraro GaryG., Cultural Anthropology: An Applied Perspective, 2008, ISBN 978-0495100089 .
• MathieuM. Guidère MathieuM., Historical Dictionary of Islamic Fundamentalism, 2015 .
• LloydL. Ridgeon LloydL., ItzchakI. Weismann ItzchakI., Sufis and Salafis in the Contemporary Age, 2015, ISBN 978-1-4725-2387-7 .
• SethS. Jones SethS., The Evolution of the Salafi-Jihadist Threat, 2018 .
• PeymanP. Hekmatpour PeymanP., Thomas J.T.J. Burns Thomas J.T.J., Perception of Western governments' hostility to Islam among European Muslims before and after ISIS: the important roles of residential segregation and education, 2019, ISSN 1468-4446 .

Anglojęzyczne

• Bearers of Global Jihad? Immigration and National Security after 9/11. nixoncenter.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-09-01)]. (ang.).
• Distinguishing between Islam and Islamism (ang.)
• Fighting Militant Islam, Without Bias (ang.)
• Fundamentalist Islam: The Drive for Power. geocities.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-03-12)]. (ang.).
• Heritage Foundation Conference Assesses Islamist Threat (ang.)
• Is Islamism a Threat? (ang.)
• Is Islamism Dead? (ang.)
• ISLAMIC FUNDAMENTALISM: A BRIEF SURVEY (ang.)
• Islamic fundamentalism, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-09-30]  (ang.).
• Muslim Scholars Face Down Fanaticism (ang.)
• Some Thoughts on Radical Islam. www1.yadvashem.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-06-11)]. (ang.).
• The Quranic Concept of War (ang.)
• When God goes to war (ang.)
• Islamic fundamentalism (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].

Inne

• Fondamentalismo islamico. litterator.it. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-14)]. (wł.).
• Islamski fundamentalizam (chorw.)
• Islamski fundamentalizam je totalitarna ideologija uvezena sa zapada (chorw.)