Jan Jakub Kolski

Młodość i wykształcenie

Jan Jakub Kolski urodził się 29 stycznia 1956 roku we Wrocławiu^[1]. Jego rodzina była już wcześniej związana z kinematografią. Pradziadek żydowskiego pochodzenia, Mani Hendlisz (zm. 1922) prowadził łódzki kinematograf „Théâtre Optique Parisien”^[2]. Dziadek, Jan Kolski (zm. 1943), ożeniony z córką Maniego Hendlisza Esterą, pracował w biurze wynajmu filmów z wytwórni Fox, MGM i Universal i polskiej wytwórni Muza-film^[3]. Ojcem Jana Jakuba Kolskiego był Roman Kolski (ur. 1926, zm. 2001), montażysta filmowy, który przeżył pobyt w obozach koncentracyjnych w Buchenwaldzie i Bergen-Belsen^[3]. Montażem zajmowała się też siostra Jana Jakuba Kolskiego, Ewa Pakulska (ur. 1954, zm. 1999)^[3].

Znaczną część dzieciństwa (cztery lata między 11. a 15. rokiem życia) spędził w domu swego dziadka, Jakuba Szewczyka (ur. 1894, zm. 1975), we wsi Popielawy, niedaleko Tomaszowa Mazowieckiego, w świecie, który stał się źródłem inspiracji i częścią charakteru Kolskiego^[4]. To właśnie w Popielawach Kolski zobaczył pierwsze filmy, stanowiące inspirację dla jego kariery: Ubranie prawie nowe (1963) Włodzimierza Haupego i disnejowskiego Bambiego (1942)^[5]. W 1981, po trzeciej próbie, przyjęto go do Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi^[6], gdzie studiował do 1985 roku. Dyplom magistra uzyskał w 2001 roku, napisawszy pracę magisterską Kompozycja obrazu filmowego^[7]. Doktoryzował się w 2007 roku, natomiast tytuł naukowy profesora sztuki otrzymał w 2019 roku^[8].

1982–1990: Pierwsze filmy krótkometrażowe

Pierwsze filmy Kolski kręcił jako operator i fotograf w Nieetatowej Czołówce Filmowej Śląskiego Okręgu Wojskowego^[9]. Pierwsze etiudy operatorskie nakręcił we współpracy z reżyserem Bolesławem Pawicą (Odrobina bólu, 1982; Za górami…, 1983)^[10]. Reżyserował też własne krótkie filmy: Inaugurację 82 (1983) o rozpoczęciu roku akademickiego w łódzkiej szkole filmowej oraz Umieranko (1984)^[10]. W 1983 roku we współpracy z Wytwórnią Filmów Oświatowych w Łodzi nakręcił Najpiękniejszą jaskinię świata. Kręcił też – co było w PRL-u zabronione – filmy na zlecenie Wrocławskiej Kurii Metropolitarnej: Śladami św. Stanisława Kostki (1984), Lourdes, miasto nadziei (1984), Kościół greckokatolicki w Polsce (1985)^[10]. Był też autorem dokumentu inscenizowanego Ładny dzień (1988)^[11].

1990–1999: Pierwsze filmy fabularne

Debiutem pełnometrażowym Kolskiego był Pogrzeb kartofla (1990), nakręcony w rodzinnych Popielawach^[12]. Kolski zdecydował się wykorzystać fragmenty biografii Jakuba Szewczyka (przemianowanego w filmie na Mateusza), osadzonego w obozie koncentracyjnym w Birkenau^[13]. Wprowadził też postać syna filmowego Mateusza, Jerzego, którego szczegóły biograficzne wiążą go z rzeczywistym wujem reżysera, Wacławem Szewczykiem (zamordowanym w 1946 roku, walczącym przedtem w podziemiu antykomunistycznym)^[14]. Ze względu na wprowadzenie wątków powojennego antysemityzmu mieszkańców wsi, którzy niesłusznie postrzegają przybyłego na miejsce zbrodni Mateusza jako Żyda, recenzenci w Polsce poddali film ostrej krytyce^[15]. Pogrzeb kartofla odrzuciła też kinowa publiczność, a Kolski mógł kontynuować swą karierę reżysera dopiero po wysłaniu filmu na Festiwal Filmowy w Cannes (sekcja Un Certain Regard), gdzie zebrał on pozytywne opinie^[16].

W 1992 roku Kolski zrealizował Pograbek, nakręcony dzięki dofinansowaniu Telewizji Polskiej w wysokości jednego miliarda starych złotych (w okresie hiperinflacji w Polsce)^[17]. Tytułowy bohater filmu (Mariusz Saniternik), ze względu na swą bezpłodność, usiłuje dorobić na adopcję dziecka, zabijając stare konie^[18]. Pograbek, w odróżnieniu od Pogrzebu kartofla, został bardzo dobrze przyjęty przez krytyków i zdobył szereg nagród telewizyjnych^[19]. Kolejnym filmem Kolskiego było Magneto (1993), które miało być częścią polsko-francuskiej koprodukcji; przedsięwzięcie nie doszło jednak do skutku, a Magneto ujrzało światło dzienne dopiero w 1998 roku, w dystrybucji telewizyjnej^[20].

Punktem zwrotnym w karierze Kolskiego okazał się dopiero Jańcio Wodnik (1993). Historia tytułowego mieszkańca wsi (Franciszek Pieczka), który w wyniku klątwy rzuconej przez diabła odkrywa w sobie dar leczenia ludzi, była ewenementem w skali polskiej kinematografii. Kręcony w Popielawach film doczekał się licznych nagród branżowych, w tym Nagrody Specjalnej Jury i Nagrody Dziennikarzy na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych^[21]. Film obejrzało łącznie około 49 tysięcy widzów^[21]. Kolejny film Kolskiego, Cudowne miejsce (1994), ukazuje pojedynek postaw młodego parafiana (Adam Kamień) oraz grubiańskiego proboszcza z sąsiedniej wsi (Krzysztof Majchrzak). Pomimo nagród na FPFF (w tym za reżyserię dla Kolskiego oraz za role aktorskie Majchrzaka i Grażyny Błęckiej-Kolskiej) Cudowne miejsce zostało jednak źle przyjęte. Krytykowali je zarówno publicyści katoliccy (za rzekomy antyklerykalizm), jak i świeccy (za pogańską, „nachalną” ornamentykę)^[22]. Film na tle Jańcia Wodnika był też porażką frekwencyjną; obejrzało go jedynie około 9 tysięcy widzów^[22].

W 1995 roku Kolski ukończył dwa filmy fabularne. Pierwszy z nich, Grający z talerza, powstał w koprodukcji polsko-niemiecko-francuskiej, lecz ze względu na niespłacone długi jednego z producentów ściągnął na reżysera kłopoty z niemiecką policją kryminalną. Produkcję filmu udało się ukończyć dlatego, że część ekipy podjęła się jego ukończenia za darmo^[23]. Tytułowa postać – człowiek grający na skrzypcach z połamanych talerzy (Krzysztof Pieczyński) – powstała z inspiracji anegdotą o artyście cyrkowym Józefie Lundzie^[24]. Pomimo Nagrody Jury na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Tokio, Grający z talerza nie miał w Polsce dobrej prasy; Mateusz Werner pisał o nim jako „filmie, który nie wzbudza żadnych emocji”^[25]. Również Szabla od komendanta, rozciągnięta w czasie od wojny polsko-bolszewickiej do współczesności przypowieść o przekazywaniu wielopokoleniowej tradycji, spotkała się z dezaprobatą krytyków. Przykładowo Tadeusz Sobolewski z „Gazety Wyborczej” twierdził, że Kolski „z zaściankowości uczynił cnotę”^[26]. Szablę od komendanta pozytywnie przyjęła natomiast publiczność (35 tysięcy widzów)^[26]. Kolski jednak pod wpływem krytyki prasowej złożył autokrytykę dotychczasowej twórczości: „Zrobiłem te filmy bezpiecznie, sięgając po wypróbowane narzędzia i sprawdzoną estetykę”^[27].

Mimo to pogłębiał swój styl. Kolejne swe dzieło, Historię kina w Popielawach (1998), zrealizował ponownie w swej rodzinnej tytułowej miejscowości. Epopeja Kolskiego została rozciągnięta w czasie pomiędzy momentem, gdy pod koniec XIX wieku fikcyjny kowal Józef Andryszko (Bartosz Opania) wynajduje maszynę wyprzedzającą kinematograf braci Lumière, a latami 60. XX wieku, kiedy jego daleki potomek Szustek próbuje zrekonstruować wynalazek przodka (Michał Jasiński). Anegdotyczną fabułę Kolskiego uzupełniał zarazem zupełnie nowy styl kinematograficzny. Rozpoczynając pracę z nowym operatorem Krzysztofem Ptakiem, reżyser zastąpił leniwą narrację – dynamicznym montażem, precyzyjną konstrukcją dramaturgiczną i zdjęciami kręconymi z użyciem długoogniskowych obiektywów^[28]. Rezultatem był film, który przyniósł Kolskiemu sukces przewyższający całą jego dotychczasową twórczość. Historia kina w Popielawach cieszyła się sporą jak na czas premiery frekwencją (ok. 65 tysięcy widzów w kinach)^[29], była też uhonorowana wieloma nagrodami i wyróżnieniami, między innymi Złotymi Lwami na FPFF, czterema Orłami oraz Złotą Kaczką przyznawaną przez czasopismo „Film”^[28].

2000–2010: Adaptacje literatury i filmy poetyckie

Paradoksalnie po sukcesie Historii kina w Popielawach Kolski miał trudności z dofinansowaniem kolejnych planowanych projektów, otrzymując odmowę od różnych producentów^[29]. Dopiero Witold Adamek zaproponował Kolskiemu adaptację filmową opowiadania Hanny Krall Ta z Hamburga, do której scenariusz napisał Cezary Harasimowicz i którą planował sfinansować producent telewizyjny Wojciech Jędrkiewicz^[30]. Daleko od okna (2000) skupiało się tym razem na wątku Zagłady Żydów na ziemiach polskich podczas II wojny światowej. Opowieść o bezdzietnym małżeństwie (Opania, Dorota Landowska), które ukrywa młodą Żydówkę (Dominika Ostałowska) – z konsekwencjami w postaci zbliżenia miłosnego między mężem a ukrywaną kobietą – była przeważnie chwalona za urokliwe zdjęcia Arkadiusza Tomiaka^[31] i również została obsypana nagrodami (między innymi Złotą Kaczką za muzykę Michała Lorenca oraz Orłem za główną rolę Ostałowskiej); frekwencja spadła jednak do 13 tysięcy widzów^[32].

Po zignorowanym przez krytyków trzyodcinkowym serialu Małopole czyli świat (2001)^[33] Kolski otrzymał od producenta Lwa Rywina propozycję nakręcenia adaptacji kontrowersyjnej powieści Witolda Gombrowicza Pornografia^[33]. Reżyser dokonał odważnego zabiegu, porzucając kpiarską tonację Gombrowiczowską na rzecz realizmu psychologicznego, dopisał też dodatkowy epizod z poczynań filmowego Fryderyka (Majchrzak) – pobyt w obozie koncentracyjnym w Auschwitz^[34][35]. Takie przesunięcie akcentów wywołało olbrzymie protesty krytyków. Pornografia (2003) została przyjęta przeważnie negatywnie; krytykowano zupełne rozminięcie się przesłania powieści z treścią filmu (Tomasz Raczek pisał o „Gombrowiczu bez Gombrowicza”)^[35], doceniano natomiast zdjęcia Ptaka, muzykę Lorenca i grę aktorską Majchrzaka^[35]. Pornografia została znacznie lepiej przyjęta za granicą, w związku z czym zgłoszono ją do rywalizacji o Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego, filmu jednak Amerykańska Akademia Filmowa nie nominowała^[36].

Po realizacji noweli Wielki Wóz, będącej częścią filmu zbiorowego Solidarność, Solidarność... (2005), Kolski postanowił wrócić do stylu charakterystycznego dla jego dzieł z lat 90. XX wieku^[37]. Jasminum (2006) jest opowieścią o braciach klasztornych (każdy z nich wydziela osobny zapach kwiatu), których uporządkowane życie zakłóca obecność konserwatorki (Błęcka-Kolska) i jej córki. Jasminum zostało przyjęte przez krytyków polskich z rezerwą. W filmie dostrzegano inspirację prozą literacką Patricka Süskinda i Umberta Eka oraz kinem Giuseppe Tornatore i Federica Felliniego. Jednocześnie chwalono zdjęcia Ptaka oraz rolę Janusza Gajosa jako jednego z braci, lecz potępiano narzucający się nadmiar atrakcji. Tadeusz Sobolewski pisał ironicznie: „Dawno już nie byłem tak odporny na uwodzicielską siłę kina”^[38]. Publiczność za to bardzo doceniła Jasminum; frekwencja kinowa sięgnęła pułapu 165 tysięcy widzów, co było najwyższym wynikiem frekwencyjnym w karierze reżysera^[38].

Kolski po Jasminum przymierzał się do adaptacji powieści Wojna polsko-ruska pod flagą biało-czerwoną Doroty Masłowskiej. Proponowana przez twórcę Jańcia Wodnika konwencja musicalu nie spodobała się jednak producentom, a reżyserię filmu przydzielono Xaweremu Żuławskiemu^[39]. Następny film, Afonia i pszczoły (2009), znów zawierał rysy autobiograficzne i tym razem był osadzony w realiach schyłkowego stalinizmu. Tytułowa bohaterka (Błęcka-Kolska) mieszka na opuszczonej stacyjce kolejowej wraz z niepełnosprawnym mężem, niegdyś mistrzem zapaśniczym^[40] . Postać męża (Mariusz Saniternik) została oparta na prawuju reżysera Rafale Hendliszu, który też był zapaśnikiem^[41]. Afonia znów spolaryzowała krytyków. Zdzisław Pietrasik z „Polityki” pisał, że z fabułą filmu są „poważne kłopoty”, aczkolwiek doceniał „poetyckie klimaty, ludzi jakby z innej planety, dobrych aktorów”^[40] . Paweł T. Felis wyrażał zupełnie inną opinię, podkreślając autobiograficzny charakter filmu oraz konsekwencję w kreowaniu własnego stylu; zdaniem Felisa Kolski, dobudowując do filmu wymowę polityczną, położył kres dawnej idylli Jańcia Wodnika^[42] . Afonia zebrała widownię kinową liczącą 20 tysięcy osób^[41].

Wenecja (2010), oparta na czterech opowiadaniach Włodzimierza Odojewskiego, powstała na zlecenie producenta Michała Kwiecińskiego, który był zafascynowany prozą pisarza^[43] . Kanwą filmu są losy Marka (Marcin Walewski), chłopca zamykającego się w świecie fantazji wskutek traumatycznych wydarzeń II wojny światowej^[43] . Choć krytycy uznawali film za nierówny (krytykę wzbudziła zwłaszcza jego druga połowa), Wenecja ponownie zebrała szereg nagród za granicą, między innymi na Festiwalu Filmowym w Montrealu Kolski otrzymał nagrodę specjalną jury^[44] .

Po 2012: późna faza twórczości

W filmie Zabić bobra (2012) Kolski znów powrócił do rodzinnych Popielaw, opowiadając historię weterana wojny w Iraku (Eryk Lubos), który przygotowuje się do misji mającej na celu odbicie zakładników porwanych przez groźnych przestępców^[45] . Film mierzył się od samego początku z problemami produkcyjnymi; kolejne instytucje odmawiały jego dofinansowania, a gdy film został ukończony po dofinansowaniu między innymi przez telewizję Kino Polska^[46], miał olbrzymie trudności z dystrybucją kinową. Kolskiemu udało się wszelako wysłać nieopublikowany film do organizatorów Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Karlowych Warach, gdzie Lubos otrzymał nagrodę za swą rolę aktorską. Pod wpływem pozytywnych recenzji francuskich i amerykańskich Zabić bobra ostatecznie ukazał się w kinach polskich w 2014 roku, lecz zebrał niewielką widownię liczącą 5,5 tysiąca widzów^[47]. Trauma Kolskiego związana z Zabić bobra pogłębiła się, gdy równocześnie musiał zajmować się śmiertelnie chorą matką^[48].

Serce, serduszko (2014), stanowiące ucieczkę Kolskiego od mrocznej tematyki jego wcześniejszych filmów, jest utrzymaną w tonacji kina drogi opowieścią o dziewczynce, która marzy o zostaniu primabaleriną i ucieka z domu dziecka^[49] . Serce, serduszko ponownie zebrało mieszane recenzje, lecz niektórzy recenzenci oddawali rację reżyserowi, jak na przykład Felis: „[kino] momentami naiwne, ale na swój sposób odważne, jakoś nikt inny nie ma w Polsce odwagi takiego kina kręcić”^[50] . Film obejrzało w kinach około 48 tysiecy widzów^[51].

Las, 4 rano (2016), podobnie jak Zabić bobra, również miał olbrzymie problemy na etapie produkcyjnym. W obliczu bardzo skromnego dofinansowania Kolski zdecydował się przejąć rolę operatora filmowego i kręcić film w ramach własnego studia, Wytwórni Doświadczalnej^[52]. Las, 4 rano – przypowieść o byłym pracowniku korporacji (Majchrzak), który porzuca życie wielkomiejskie i wiedzie żebraczy żywot w lesie – został zadedykowany tragicznie zmarłej córce reżysera^[51]. Film zebrał mieszane recenzje i przyciągnął zauważalnie mniejszą widownię niż Serce (około 11 tysięcy widzów)^[53], ale nawet wrogi twórczości Kolskiego Sobolewski przyznał, że Las jest spełnieniem reżysera i „terapeutyczną bajką” miejscami wyróżniającą się „dzikim pięknem”^[54] .

Ułaskawienie (2018) – fikcyjna wariacja na temat losów dziadków Kolskiego: Jakuba i Hanny Szewczyków oraz ich syna zamordowanego przez Urząd Bezpieczeństwa – zostało dobudowane o wątek długiej podróży małżeństwa z ciałem syna, którego zamierzają oni pochować poza zasięgiem UB^[53]. Ułaskawienie, w końcu sowicie dofinansowane przez liczne instytucje krajowe i zagraniczne, było przypisywane do nurtu filmów polskich o tzw. żołnierzach wyklętych; Kolski stanowczo jednak wyrzekał się bezrefleksyjnych związków z nurtem, opisując swoje dzieło jako wynikłe z potrzeby oddania szacunku przodkom^[55]. Film doczekał się przychylnych recenzji^[56], otrzymując szereg wyróżnień festiwalowych, wśród nich nagrodę dla Kolskiego za scenariusz na FPFF^[57]. Odskocznią od poważnej tematyki dla Kolskiego był zrealizowany w 2020 roku film Republika dzieci, ponownie przyjmujący konwencję kina poetyckiego. Jakub Demiańczuk z „Polityki” pisał, że „wielbiciele stylu Kolskiego odnajdą tu echa Jasminum czy Serca, serduszka”^[58] .

Przedstawienia teatralne, dorobek literacki, teledyski

Oprócz filmów fabularnych w dorobku Kolskiego są przedstawienia Teatru Telewizji: Diabeł przewrotny (1997) według Alejandra Casony, Bajka o bardzo lekkim chlebie (1997) według własnego scenariusza, Wyspa róż (1998) według Sławomira Mrożka, Skrzypki (1999) i Kamera marzeń (2001) na podstawie własnego scenariusza^[59].

Dorobek literacki Kolskiego, oprócz wydań własnych scenariuszy drukiem, obejmuje też powieści (Kulka z chleba, 1998, wyd. Twój Styl; Egzamin z oddychania, 2012, wyd. Wielka Litera; Dwanaście słów, 2013, wyd. Wielka Litera)^[60][61][62], literaturę dla dzieci i młodzieży (Jadzia i małoludki, 1998, wyd. Twój Styl)^[63], opowiadania (Mikroświaty, 2001, wyd. Twój Styl)^[64].

Kręcił też reklamy telewizyjne^[65] oraz teledyski do albumu ojDADAna (1996) Grzegorza Ciechowskiego^[66]. Wyreżyserował także Piosenki polne i okoliczne (1996) – recital własnych piosenek zaśpiewanych przez jego byłą żonę Grażynę Błęcką-Kolską^[67].

Pierwszy związek małżeński Kolski zawarł w 1990 roku z Grażyną z domu Błęcką^[68] . Grażyna Błęcka-Kolska wielokrotnie występowała w filmach męża^[68] . Z tego związku w 1991 roku urodziła się im jedyna córka, Zuzanna^[68] . Rozwiedli się, gdy Grażyna Błęcka-Kolska dowiedziała się o romansie męża z polską producentką filmową Aleksandrą Michael (ur. 1988)^[68] [69], z którą Jan Jakub Kolski miał córkę Polę (ur. 2011)^[69]. 24 lipca 2014 roku Zuzanna Kolska zginęła w wypadku samochodowym, co jej rodzice bardzo przeżyli^[70][68] . Od tego momentu Kolski wspierał emocjonalnie załamaną byłą małżonkę; z czasem ich relacje uległy unormowaniu^[68] .

Poglądy

Jan Jakub Kolski identyfikował się jako katolik. Swoje poglądy uzasadniał traumatycznymi przeżyciami wielu członków swojej rodziny: „Straciłem dziesiątki wujków i cioć z jednej strony w komorach krematoriów, z drugiej, wspaniałych polskich patriotów – w katowniach UB”^[71] . Był przywiązany do tradycyjnych wartości polskiej wsi, takich jak „malowniczość i prostota, a także bezrefleksyjność”^[71] . Choć deklarował wiarę w Boga, uznawał Kościół katolicki za nieskutecznie przystosowujący się do zmian społecznych: „Pozostaje daleko za potrzebami i oczekiwaniami ludzi. Może jest za mało otwarty”^[71] .

Jan Jakub Kolski jest uznawany za przedstawiciela ponadnarodowej konwencji postrzegania świata, zwanej realizmem magicznym^[72]. Odrzucał jednak interpretacje krytyków, którzy doszukiwali się w jego twórczości inspiracji latynoamerykańskimi pisarzami, od których wywodzi się ów termin^[72]. Językoznawczyni Małgorzata Miławska dostrzegała w twórczości Kolskiego raczej dzieło równoległe do stylu latynoamerykańskich realistów^[72].

Reżyser stworzył styl wpisujący się w kino osobne, a jego filmy określano potocznie mianem Jańciolandu^[73]. Ważną rolę w jego filmach odgrywała tematyka wiejska, co jednak tłumaczył po prostu faktem, że swoje filmy tworzył przeważnie na wsi, nie zaś z fascynacji nią^[73]. Wieś utkwiła mu w pamięci dlatego, że to właśnie w Popielawach przeżył pierwszą fascynację sztuką filmową – dzięki kinu objazdowemu w remizie, do której szedł piechotą^[74] .

Swoimi bohaterami Kolski czynił przede wszystkim ludzi z marginesu wiejskiego^[75]. W jego filmach, jak pisze krytyczka Katarzyna Wajda, zawarte są dwie zasady tworzące swoiste credo reżysera: nieodwracalność złych czynów człowieka oraz „powrotność” grzechu, za który cierpią niewinne istoty^[76]. Świat Kolskiego przepełniony jest cierpieniem, które człowiek musi przepracować, jeśli chce stać się lepszą istotą^[75].

Kolski podkreślał w wywiadach, że niewiele czyta, ponieważ obycie z literaturą utrudnia kręcenie filmów^[77]. Inspiracją dlań była przede wszystkim kultura ludowa^[78]. Szczególną sympatią spośród swoich bohaterów darzył tzw. nadwrażliwców oraz postacie matek. Jakub Zajdel podkreślał, że zwłaszcza nadwrażliwcy u Kolskiego „są depozytariuszami empatii i bezinteresownej miłości wbrew interesowności środowiska społecznego”^[79]. Pozostałe postacie (np. reszta mieszkańców wsi) są skażone chciwością, czego przykładem jest zachowanie chłopów w Pogrzebie kartofla^[80].

W swoich filmach najczęściej obsadzał takich aktorów, jak Franciszek Pieczka (bohater dziewięciu własnych filmów)^[81], Krzysztof Majchrzak (znany przede wszystkim z cenionych kreacji w Pornografii i Lesie, 4 rano)^[82]  oraz Grażyna Błęcka-Kolska (życiowa partnerka reżysera)^[83] .

Twórczość Kolskiego w kraju budziła spore emocje. Grażyna Stachówna wyjaśniała kontrowersje wokół jego osoby następująco:

[reżyserowi] udało się wykreować galerię niezwykłych bohaterów, stworzyć oryginalny świat, przydać mu specyficznego uroku oraz nasycić niezwykłą aurą i poezją. Jednych widzów to wzrusza i zachwyca, Jańcioland jest dla nich miejscem osobnym i niezwyklym, trochę strasznym i tajemniczym, trochę zaś śmiesznym i infantylnym, ale zawsze poszukiwanym i drogim. Innych irytuje, dla nich Jańcioland jest kiczowatą cepeliadą, filmowym skansenem, oazą manieryzmu i nieznośnej powtarzalności^[84].

Stachówna w innym tekście pisała, że filmy Kolskiego przenika nieustanna obecność wielu motywów: „motyw przyjazdu bohatera z miasta na wieś, wejścia w nieznany świat, obcy pejzaż, zapachy, obyczaje, język, zachowania, wierzenia, inny rytm czasu. I bohater musi ten świat oswoić, często pokonać, znaleźć w nim dla siebie bezpieczne miejsce”^[85] . Stachówna podsumowywała, że na tle przeciętności polskiego kina „kino Kolskiego jaśnieje konsekwencją tematyczną, jednorodnością stylu i oryginalnymi pomysłami swego twórcy”^[85] .

Twórczość Jana Jakuba Kolskiego wywarła decydujący wpływ na upowszechnienie polskiego realizmu magicznego, utrzymanego w realiach prowincjonalnych. Tzw. Jańcioland (oparty na wyidealizowanym obrazie polskiej prowincji) naśladowali tacy twórcy, jak Andrzej Jakimowski (Zmruż oczy, 2002; Sztuczki, 2007) oraz Dariusz Jabłoński (Wino truskawkowe, 2008)^[86] . Tytułowy bohater filmu Jańcio Wodnik stał się pierwowzorem statuetki Grand Prix „Jańcio Wodnik”, przyznawanej najlepszym polskim filmom podczas corocznego festiwalu Prowincjonalia^[87].

Pełnometrażowe filmy fabularne i seriale

Źródło: Filmpolski.pl^[59]

Sztuki teatru TV

Źródło: Filmpolski.pl^[59]

• 1997: Diabeł przewrotny – adaptacja i reżyseria
• 1997: Bajka o bardzo lekkim chlebie – scenariusz i reżyseria
• 1997: Noga dla Józefa – scenariusz
• 1998: Wyspa róż – reżyseria
• 1999: Skrzypki – scenariusz i reżyseria
• 2001: Kamera marzeń – scenariusz i reżyseria

Wybrane filmy krótkometrażowe i in. produkcje filmowe

Źródło: Filmpolski.pl^[59]

• 1983: Najpiękniejsza jaskinia świata (realizacja, scenariusz, komentarz, zdjęcia)
• 1984: Mały dekalog (scenariusz, reżyseria, zdjęcia)
• 1984: Umieranko (scenariusz, reżyseria, zdjęcia)
• 1984: Nie zasmucę serca twego... (scenariusz, reżyseria, zdjęcia)
• 1985: Jak mnie kochasz (scenariusz, reżyseria, zdjęcia)
• 1985: Polskie parki i rezerwaty przyrody (scenariusz, reżyseria, zdjęcia)
• 1986: Słowiański świt. Początki Polski (reżyseria, scenariusz, zdjęcia)
• 1988: Wyprawa pod podszewkę Alp
• 1988: Ładny dzień (reżyseria, scenariusz, zdjęcia, scenografia)
• 1988: Szkoła przetrwania (reżyseria, scenariusz, zdjęcia)
• 1988: Pałkiewicz ma rację (reżyseria, scenariusz, zdjęcia)
• 1996: Piosenki polne i okoliczne (reżyseria, scenariusz)
• 1996: teledyski do albumu ojDADAna Grzegorza Ciechowskiego
• 2001: Zobaczyć jak najwięcej (reżyseria, scenariusz, zdjęcia)
• 2002: Gdzie jesteś Paititi? (reżyseria, scenariusz, zdjęcia)
• 2003: Między rajem a ziemią (reżyseria, scenariusz, zdjęcia)

Książki i czasopisma specjalistyczne

• OlgaO. Drenda OlgaO., Amelia na hałdzie. Realizm magiczny w polskim kinie po transformacji, „Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu”, nr 2, 2019 [dostęp 2023-02-14] .
• TadeuszT. Lubelski TadeuszT., Historia kina polskiego 1895-2014, Kraków: Universitas, 2015 .
• MałgorzataM. Miławska MałgorzataM., Język nadwrażliwców – o „Jańciu Wodniku” Jana Jakuba Kolskiego, „Roczniki Humanistyczne”, 63 (06), 2015, s. 277–302 [dostęp 2023-02-14] .
• GrażynaG. Stachówna GrażynaG., Filmowy Jańcioland Jana Jakuba Kolskiego, „Kino”, nr 12, 1998, s. 23–26 .
• GrażynaG. Stachówna GrażynaG., Jan Jakub Kolski w systemie kina autorskiego, [w:] EwelinaE. Nurczyńska-Fidelska, ZbigniewZ. Batko (red.), W stulecie kina. Sztuka filmowa w Polsce, Łódź 1996 [dostęp 2023-02-21]  (pol.).
• GrażynaG. Stachówna GrażynaG., Jańcioland i okolice. Filmowe światy Jana Jakuba Kolskiego, Kraków: Universitas, 2021, ISBN 978-83-242-3775-3, OCLC 1297840982 .
• KatarzynaK. Wajda KatarzynaK., Jan Jakub Kolski: „Dobijam się o osobność”, [w:] GrażynaG. Stachówna, JoannaJ. Wojnicka (red.), Autorzy kina polskiego, t. 1, Kraków: Rabid, 2004, s. 197–214, ISBN 978-83-88668-81-4 .
• JakubJ. Zajdel JakubJ., Jana Jakuba Kolskiego filmowe pejzaże z pamięci i wyobraźni, [w:] BarbaraB. Kita, MagdalenaM. Kempna-Pieniążek (red.), Filmowe pejzaże Europy, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2017, s. 183–200 [dostęp 2023-02-14] .

Artykuły prasowe

• JakubJ. Demiańczuk JakubJ., Recenzja filmu: „Republika dzieci”, reż. Jan Jakub Kolski, „Polityka”, 27 lipca 2021 [dostęp 2023-02-13]  (pol.).
• Paweł T.P.T. Felis Paweł T.P.T., Koniec uwodzenia, „Gazeta Wyborcza”, 8 czerwca 2009 [dostęp 2023-02-12] .
• Paweł T.P.T. Felis Paweł T.P.T., Nowy film Kolskiego „Serce, serduszko”: Oda do córki przesiąknięta bólem, „Gazeta Wyborcza”, 19 listopada 2014 [dostęp 2023-02-12] .
• JohnJ. Griffin JohnJ., Inspirational film Oxygen snags this year’s top prize, „The Gazette”, 7 września 2010 [dostęp 2023-02-12]  (ang.).
• BarbaraB. Hollender BarbaraB., Idź za głosem, „Rzeczpospolita”, 6 czerwca 2009 [dostęp 2023-02-21]  (pol.).
• ZdzisławZ. Pietrasik ZdzisławZ., Recenzja filmu: „Afonia i pszczoły”, reż. Jan Jakub Kolski, „Polityka”, 13 czerwca 2009 [dostęp 2023-02-12]  (pol.).
• TadeuszT. Sobolewski TadeuszT., Las, 4 rano, najbardziej osobisty, najlepszy od lat film Kolskiego. Majchrzak jako współczesny Hiob, „Gazeta Wyborcza”, 20 stycznia 2017 [dostęp 2023-02-13] .
• KonradK. Szczęsny KonradK., Grażyna Błęcka-Kolska i Jan Jakub Kolski: wybaczała mu wszystko. Tragedia ich do siebie zbliżyła [online], Viva.pl, 30 stycznia 2023 [dostęp 2023-02-16]  (pol.).

Artykuły internetowe

• KatarzynaK. Domagalska KatarzynaK., Grażyna Błęcka-Kolska była gwiazdą filmów męża. Mimo rozwodu mogła na niego liczyć w najgorszych chwilach [online], Plejada, 14 kwietnia 2021 [dostęp 2023-03-01]  (pol.).
• IzabelaI. Górnicka-Zdziech IzabelaI., Jan JakubJ.J. Kolski Jan JakubJ.J., Mój organizm domaga się dowodów na Istnienie [online], Fundacja Opoka, 16 lipca 2003 [dostęp 2023-02-16] [zarchiwizowane z adresu 2023-12-16] .
• AnnaA. Kołodziejczak AnnaA., Serce, serduszko (2014) [online], Edukacja Filmowa, 2014 [dostęp 2023-03-01]  (pol.).
• MonikaM. Mokrzycka-Pokora MonikaM., Krzysztof Majchrzak [online], Culture.pl, październik 2003 [dostęp 2023-03-01]  (pol.).
• BartoszB. Staszczyszyn BartoszB., Zabić bobra, reż. Jan Jakub Kolski [online], Culture.pl, 20 marca 2014 [dostęp 2023-02-13]  (pol.).
• Konrad J.K.J. Zarębski Konrad J.K.J., Wenecja, reż. Jan Jakub Kolski [online], Culture.pl, czerwiec 2010 [dostęp 2023-02-12]  (pol.).

• Jan Jakub Kolski w bazie filmpolski.pl
• Jan Jakub Kolski w bazie Filmweb
• Jan Jakub Kolski w bazie IMDb (ang.)
• Jan Jakub Kolski w bazie Akademii Polskiego Filmu