Jawnoskrzydłe
Jawnoskrzydłe[1] (Exopterygota, syn. Hemimetabola) – wyróżniany dawniej takson owadów z podgromady uskrzydlonych.
| Exopterygota | |||
| Sharp, 1899 | |||
 Karaczany z rodzaju Blaberus. Osobnik dorosły i dwa osobniki młodociane z widocznymi zawiązkami skrzydeł | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| (bez rangi) | Dicondylia | ||
| Podgromada | |||
| (bez rangi) | jawnoskrzydłe | ||
| Synonimy | |||
| |||
Charakterystyczną cechą tych owadów jest zawiązywanie się u stadiów młodocianych skrzydeł w sterczących na zewnątrz ciała pochewkach skrzydłowych (stąd polska nazwa jawnoskrzydłe i naukowa Exopterygota), bez wykorzystania tarcz imaginalnych[1][2]. Ponadto zasadniczo występuje u nich przeobrażenie niezupełne (holometaboliczne, stąd nazwa Holometabola), w którym to postacie młodociane (larwy, nimfy) nie odbiegają w sposób znaczący budową od postaci dorosłych[1][3][2]. Cechy te mogą jednak ulegać rozmaitym modyfikacjom. Przede wszystkim u większości zaliczanych tu rzędów znaleźć można formy wtórnie całkowicie pozbawione skrzydeł i ich zawiązków[4]. U pasożytniczych wszy i wszołów i samic czerwców przeobrażenie uległo uproszczeniu do formy hipomorfozy. Z kolei u samców czerwców, a także u mączlików i wciornastków pojawia się rozwój hipermorficzny ze stadiami spoczynkowymi, dla odróżnienia od skrytoskrzydłych zwanymi pseudoprzedpoczwarką i pseudopoczwarką[2].
Spośród rzędów współcześnie żyjących do jawnoskrzydłych zaliczano: jętki, ważki, widelnice, nogoprządki, glebiki, skorki, świerszczokaraczany, gladiatory, straszyki, prostoskrzydłe, karaczany, termity, modliszki, psotniki, Phthiraptera, wciornastki i pluskwiaki[1][3].
Taka klasyfikacja okazała się nienaturalna. Współcześnie jętki i ważki klasyfikuje się w infragromadzie staroskrzydłych, podczas gdy pozostałe owady uskrzydlone w infragromadzie nowoskrzydłych. W obrębie tych drugich wyróżnia się trzy grupy: Polyneoptera, Paraneoptera i skrytoskrzydłe (Endopterygota)[1], przy czym te dwie ostatnie tworzą klad Eumetabola[5].