Leon Wanat
Leon Wanat (ur. 14 czerwca 1906 w Krakowie, zm. 5 listopada 1977 w Warszawie) – polski nauczyciel i pisarz. W czasie II wojny światowej więziony przez Niemców na Pawiaku, gdzie został tzw. więźniem funkcyjnym – pisarzem w kancelarii więziennej[1]. Po wojnie autor wspomnień i dwóch monografii na temat warszawskiego więzienia.
 Leon Wanat w 1972 roku, podczas pierwszego procesu Ludwiga Hahna w Hamburgu | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie | nauczyciel |
Życiorys
Urodził się 14 czerwca 1906 w Krakowie. Z zawodu był nauczycielem[2], przed wojną pracował w szkole w Chorzowie[3]. W roku 1939 ukończył Państwowy Instytut Nauczycielski w Warszawie, jednak wkrótce potem został powołany do wojska i wziął udział w kampanii wrześniowej[3]. Po klęsce powrócił do Warszawy, gdzie włączył się w powstający ruch oporu[3].
Został aresztowany przez Gestapo 30 marca 1940 pod zarzutem przynależności do polskiego podziemia[1][2]. Po krótkim śledztwie i przesłuchaniach w więzieniu przy Daniłowiczowskiej, więzieniu mokotowskim i w siedzibie Gestapo w al. Szucha 27 maja 1940 został przewieziony na Pawiak, gdzie spędził kolejne cztery lata[2]. Dzięki znajomości języka niemieckiego i ładnemu pismu został pisarzem więziennym odpowiedzialnym za kancelarię przyjęć więźniów (niem. Einnahmekanzlei)[2]. Latem 1944 roku, na wieść o zbliżaniu się Armii Czerwonej do Warszawy, postanowił uciec z więzienia, bowiem obawiał się, że Niemcy rozstrzelają go jako świadka popełnionych przez siebie zbrodni wojennych na więźniach przetrzymywanych na Pawiaku[3]. 17 lipca 1944 udało mu się uciec z więzienia[1][2][3].
W roku 1958 wydał drukiem wspomnienia wojenne „Za murami Pawiaka”[1][4], których znaczącą część stanowił dobrze udokumentowany zarys historii więzienia na Pawiaku[5]. Dokumentalno-wspomnieniowa książka była pierwszą próbą napisania monografii więzienia na Pawiaku i doczekała się wielu wznowień[3].
Jako jeden z najważniejszych świadków oskarżenia brał udział w warszawskim procesie Josefa Meisingera, komendanta Gestapo na dystrykt warszawski, i w hamburskim procesie Ludwiga Hahna[3][6]. W roku 1977, tuż przed śmiercią, był także jednym z konsultantów historycznych podczas kręcenia filmu Ostatnie okrążenie, przedstawiającego ostatnie pół roku życia Janusza Kusocińskiego[7].
Zmarł 5 listopada 1977 i został pochowany na warszawskich Powązkach (kwatera CII11-4-7)[8]. Kilka miesięcy po jego śmierci, w roku 1978 ukazała się trzecia jego książka na temat Pawiaka, monografia „Kartki z Pawiaka”[9].
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Bibliografia przedmiotowa
- Władysław Bartoszewski, „Za murami Pawiaka”, Leon Wanat, Warszawa 1960: recenzja, „Rocznik Warszawski”, T. 2, 1961, s. 365–367, ISSN 0080-360X [dostęp 2015-05-06].
- Tadeusz Kur, Sprawiedliwość pobłażliwa: proces kata Warszawy Ludwiga Hahna w Hamburgu, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975, s. 607.
- mk, Zamach na Franza Bürkla - jednego z najbardziej bestialskich oprawców z Pawiaka, [w:] PolskieRadio.pl [online], 7 września 2013 [dostęp 2015-05-07].
- Mateusz Zimmerman, Akcja Bürkl. Jak spadła pierwsza Główka, [w:] Onet Wiadomości [online], 10 września 2013 [dostęp 2015-05-06].
- Filmpolski: Ostatnie okrążenie. [w:] FilmPolski.pl [on-line]. 2013. [dostęp 2015-05-07].
Bibliografia podmiotowa
- Leon Wanat, Za murami Pawiaka, Pola Gojawiczyńska, wyd. 1, Warszawa: Książka i Wiedza, 1958, s. 315.
- Leon Wanat, Apel więźniów Pawiaka, Wyd. 2 popr. i poszerz, Warszawa: Książka i Wiedza, 1976, s. 365.
- Leon Wanat, Kartki z Pawiaka, Stanisław Podlewski, Warszawa: Novum, 1978, s. 85.