Maksymilian Maria Kolbe

Dzieciństwo

Urodził się 8 stycznia 1894 w Zduńskiej Woli przy ulicy Browarnej 9, o godzinie 1:00^[1], w miejscowości położonej w Królestwie Polskim należącym do Imperium Rosyjskiego, jako drugi syn Juliusza Kolbego^[a] i Marianny^[b] z domu Dąbrowskiej w rodzinie wielodzietnej. Miał czterech braci (Franciszka^[c], Józefa – późniejszego o. Alfonsa^[d], który został również franciszkaninem oraz Walentego i Antoniego^[e], którzy zmarli w dzieciństwie)^[2]. Jego pradziad, Paweł Kolbe przybył do Zduńskiej Woli z południa Czech (miejscowość Štoky koło Igławy (cz. Jihlava)) w I połowie XIX wieku (około 1840)^[2] i zajmował się tkactwem, matka Marianna również pochodziła z rodziny tkaczy. Oboje rodzice należeli do Trzeciego Zakonu św. Franciszka^[2].

Osobny artykuł: Dom Urodzenia św. Maksymiliana Kolbe w Zduńskiej Woli.

Jedna z jego krewnych, ciotka Anna Kubiak z d. Dąbrowska tak opisała jego mieszkanie w Zduńskiej Woli^[2]:

8 stycznia 1894 został ochrzczony w kościele Wniebowzięcia NMP w Zduńskiej Woli przez ks. Franciszka Kapałczyńskiego^[2], a rodzicami chrzestnymi byli Leopold Lange^[f] i Anna Dąbrowska^[1][7]. Z powodu trudnej sytuacji finansowej rodzina Kolbów przeniosła się wkrótce do Łodzi, a później w 1897 do Pabianic^[8]. Tam rodzice Kolbego znaleźli pracę, ojciec pracował w fabryce, a matka prowadziła sklep, potem była położną^[8]. W czerwcu 1902 przystąpił do pierwszej komunii świętej^[8], natomiast 18 sierpnia 1907 w kościele św. Mateusza w Pabianicach przyjął z rąk bp. Stanisława Zdzitowieckiego sakrament bierzmowania^[9]. Jego matka Marianna – w późniejszych zeznaniach – tak scharakteryzowała jego sylwetkę z dzieciństwa^[8]:

Na jego przyszłe losy istotne znaczenie miało widzenie jakie miał w pabianickim kościele św. Mateusza. Jego matka w liście z 12 października 1941 do franciszkanów z Niepokalanowa tak opisała to zdarzenie^[2]:

Życie zakonne

Początkowo rodzice planowali, że zostanie sklepikarzem i obejmie po nich niewielki sklepik, ale ostatecznie zmienili zdanie, bo zdecydował się on na wybór drogi życia konsekrowanego^[10]. Na prośbę przybyłych na misje do parafii pabianickiej misjonarzy franciszkańskich ze Lwowa (m.in. prowincjała o. Peregryna Haczeli OFMConv.), po wysłuchaniu jego kazania misyjnego^[11], Rajmund oraz jego brat Franciszek (rok później w 1908 również Józef)^[12]  za zgodą rodziców postanowili iść za głosem powołania, wstępując do zakonu franciszkanów^[10]. W 1907 Rajmund Kolbe rozpoczął naukę w małym seminarium franciszkanów we Lwowie, 4 września 1910 zaczął nowicjat w zakonie franciszkanów, przyjmując imię Maksymilian^[13]. W 1912 rozpoczął studia w Krakowie, kilka miesięcy później został wysłany do Międzynarodowego Kolegium Serafickiego w Rzymie^[14]. Śluby wieczyste złożył 1 listopada 1914 przyjmując imię Maria^[14]. Uzyskał doktorat z filozofii na uniwersytecie Gregorianum w 1916; a z teologii w 1919 na wydziale ojców franciszkanów, jednak interesował się także matematyką i fizyką – w 1915 w urzędzie patentowym złożył szkic „Eteroplanu”, aparatu umożliwiającego podróż w kosmos – był to projekt pojazdu międzyplanetarnego, opartego na zasadzie trójczłonowej rakiety nośnej^[15]. 8 października 1917 otrzymał święcenia diakonatu, a 28 kwietnia 1918 przyjął święcenia kapłańskie, które mu udzielił kard. Basilio Pompilj^[12] . Mszę świętą prymicyjną odprawił w kościele S. Andrea delle Fratte w Rzymie^[14].

W 1919 wrócił do Polski i podjął wykłady z historii Kościoła w seminarium ojców franciszkanów w Krakowie^[16]. W 1920 ponownie został skierowany do Lwowa, gdzie w zastępstwie o. Wenantego Katarzyńca OFMConv. objął kierownictwo nowicjatu, jednak wkrótce potem sam zmożony gruźlicą był zmuszony udać się na leczenie do Zakopanego^[13]

Działalność wydawnicza

Przebywając w Rzymie w latach (1912–1919) założył wraz ze współbraćmi w styczniu 1917 związek duszpasterski o nazwie Rycerstwo Niepokalanej (łac. Militia Immaculatae), zajmujący się apostolstwem, którego patronką została Maryja^[14]. Od stycznia 1922 zaczął wydawać w Krakowie miesięcznik (następnie tygodnik) „Rycerz Niepokalanej” (nakład pierwszego wydania wyniósł 5000 egzemplarzy)^[16]. Pod koniec tegoż roku (październik 1922) wydawanie jego zostało przeniesione do Grodna^[16]. Miesięcznikowi nadał charakter pisma katechetycznego (w 1939 osiągnął nakład miliona egzemplarzy)^[17].

Będąc znakomitym organizatorem z wyobraźnią, w 1927 założył pod Warszawą na niezaoranym ściernisku klasztor Niepokalanów (2 ojców i 19 braci), zostając jego pierwszym gwardianem, który został otwarty 7 grudnia 1927 przez prowincjała franciszkanów o. Kornela Czupryka OFMConv^[18]. Wybudował go na gruncie podarowanym przez księcia Jana Druckiego-Lubeckiego, syna Władysława^[19]. W 1928 powołał on w Niepokalanowie nowicjat franciszkański, a w 1929 zorganizował Małe Seminarium Misyjne^[20].

W Niepokalanowie wydawał m.in. pismo „Rycerz Niepokalanej” (przeniesione 21 listopada 1927 z Grodna), a od 1935 również „Mały Dziennik”. Oba pisma poruszały nie tylko tematy religijne, ale także społeczne, polityczne i kulturalne. Ponadto w drukarni Niepokalanowa wydawano również miesięczniki dla dzieci „Rycerzyk Niepokalanej” (od 1933) i „Mały Rycerzyk Niepokalanej” (od 1938) oraz „Biuletyn Misyjny” (od 1939)^[17]. Wsparcia przy jego dziełach udzielił mu prowincjał o. Czupryk^[21].

Jako przedstawiciel „Małego Dziennika” był członkiem Rady Naczelnej Polskiego Związku Wydawców Dzienników i Czasopism^[22], 14 maja 1937 został wybrany do jego zarządu głównego^[23].

Działalność misyjna

Na zakonnej kapitule prowincjalnej w 1930 we Lwowie uzyskał zatwierdzenie placówki misyjnej w Nagasaki w Japonii^[13]. Podróż na Daleki Wschód podjął z czterema zakonnikami, zatrzymując się w Szanghaju, gdzie próba założenia placówki misyjnej nie powiodła się^[24]. Jeszcze w 1930 dołączył do wyprawy młody kleryk z Wojnicza Antoni Mirochna, który poświęcił działalność misyjną placówce w Nagasaki, kontynuując inicjatywę Kolbego i zakładając tam zakon żeński – Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek Rycerstwa Niepokalanej, zyskując uznanie rządu japońskiego^[25]. W okresie 1931–1935 prowadził działalność misyjną w Japonii, gdzie w 1931 z jego inicjatywy założono klasztor franciszkanów w Nagasaki (jap. Mugenzai no Sono; pol. Ogród Niepokalanej). Pomimo sugestii pozostałych duchownych, aby klasztor umiejscowić w katolickiej dzielnicy Urakami, gdzie znajdowała się od 1895 katedra Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny, zdecydował o jego budowie na stoku jednej z gór otaczających Nagasaki, po przeciwnej stronie miasta. Czternaście lat później decyzja ta okazała się zbawienna dla klasztoru, gdy 9 sierpnia 1945 załoga amerykańskiego B-29-36-MO zrzuciła na Nagasaki bombę atomową, a stok góry osłonił budynek klasztorny przed falą uderzeniową^[26].

Ówczesny chargé d’affaires ambasady polskiej w Tokio, Jacek Trawiński tak go scharakteryzował^[27]:

W Japonii rozpoczął wydawanie japońskiego odpowiednika „Rycerza Niepokalanej” o nazwie (jap. Seibo no Kishi), który w 1934 osiągnął nakład 60 tysięcy egzemplarzy oraz założył tzw. Niepokalanów japoński^[27]. Tam również spotkał się z tzw. małą radiofonią, czyli stacjami nadawczymi małej mocy zainstalowanymi w wielu punktach kraju.

W 1933 przebywał w Polsce, uczestnicząc w kapitule prowincjalnej^[13]. W tym samym roku pod Warszawą przyczynił się do nawrócenia na wiarę katolicką japońskiego dyplomaty, Hiroyukiego Kawai^[28].

Powrót do Polski

Po powrocie do Polski z Japonii w 1936, do Niepokalanowa, korzystając z dobrodziejstw techniki, uruchomił tam w 1937 elektrownię, następnie wprowadził dalekopis oraz od 1938 zaczął organizować pomysł budowy telewizji, studia filmowego i lotniska^[17][29]. Postanowił również uruchomić (stację nadawczą) radiostację^[17]. Zgodnie z obowiązującym w przedwojennej Polsce prawem nie miał takiej możliwości. Nie tracąc nadziei zapisał się do PZK i został krótkofalowcem o znaku SP3RN (jako Radio Niepokalanów). Stacja zaczęła nadawać na przełomie lat 1937/1938, pokrywając swoim zasięgiem praktycznie obszar całego kraju^[17].

W lipcu 1936 podczas kapituły zakonnej został wybrany ponownie gwardianem klasztoru w Niepokalanowie, a także dyrektorem tamtejszego wydawnictwa^[30][31]. Pod jego kierownictwem konwent stał się największym klasztorem katolickim na świecie – we wrześniu 1939 było tam ponad 700 zakonników i kandydatów^[29].

Pod okupacją niemiecką oraz pobyt w obozie koncentracyjnym

W czasie okupacji niemieckiej działalność klasztoru została zawieszona, a 19 września 1939 o. Maksymilian został aresztowany wraz z 34 braćmi, 2 ojcami i klerykiem^[32]. Po dwudniowej podróży ciężarówką i pociągiem towarowym, przybyli do obozu w Łambinowicach (niem. Lamsdorf), a następnie zostali przewiezieni do Gębic (niem. Amtitz)^[32]. 9 listopada 1939 przewieziono ich do obozu w Ostrzeszowie, skąd 8 grudnia (w święto Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny) tegoż roku zostali uwolnieni, powracając do Niepokalanowa^[33]. Po wyjściu na wolność zorganizował w klasztorze ośrodek usług dla okolicznej ludności i oddał się pogłębianiu formacji pozostałych przy nim współbraci. Powtórnie aresztowany 17 lutego 1941, przesłuchiwany i więziony na Pawiaku^[34].

28 maja 1941 trafił do obozu koncentracyjnego w Auschwitz, gdzie otrzymał numer obozowy 16670^[35]. W obozie przydzielono go do komanda „Babice”, które pracowało przy wyrębie drzew i znoszeniu gałęzi^[36]. Poza tym pełnił on potajemnie posługę kapłańską dla współwięźniów (m.in. spowiadał, głosił kazania i ukradkiem sprawował msze święte). Pozostały po nim dwie pamiątki (mały obozowy kielich mszalny oraz jego różaniec, ofiarowany Wilhelmowi Żelaznemu (nr obozowy 1126) z Chorzowa^[37]). Po wyzwoleniu obozu KL Auschwitz ocaleni więźniowie przekazali te pamiątki, które obecnie eksponowane są w relikwiarzach.

Podczas apelu w obozie 29 lipca 1941, który prowadził kierownik obozu Karl Fritzsch dobrowolnie wybrał śmierć głodową w zamian za skazanego współwięźnia Franciszka Gajowniczka (nr obozowy 5659), który był w grupie 10 więźniów skazanych na śmierć, za ucieczkę z obozu (blok 14A) jednego z więźniów^[38]. Po wojnie Franciszek Gajowniczek wobec świadków Franciszka Mazurkiewicza i Brata Ferdynanda Marii Kasza w Brzegu tak opisał to zdarzenie^[39]:

Świadkiem tego zdarzenia był też więzień tego bloku Michał Micherdziński. W późniejszych zeznaniach tak z kolei opisał on to zdarzenie^[40][35]:

Po apelu dziesięciu skazanych (w tym o. Maksymiliana) zaprowadzono do bloku 11 (śmierci), kazano się rozebrać do naga i zamknięto w piwnicy^[34]. Świadkiem ich umierania był więzień nr obozowy 1192, Bruno Borgowiec, który ocalał z obozu i w 1946 złożył zeznanie przed notariuszem w Chorzowie^[34]. Stwierdził on m.in.^[34]:

Ojciec Kolbe zmarł 14 sierpnia 1941 dobity zastrzykiem trucizny – fenolu przez funkcjonariusza obozowego, kierownika izby chorych Hansa Bocka o godz. 12:50^[34][41][42]. Bruno Borgowiec tak opisał to zdarzenie^[34]:

Jego ciało zostało spalone w obozowym krematorium. Natomiast 25 października 1944 Franciszek Gajowniczek został przeniesiony do obozu koncentracyjnego KL Sachsenhausen, gdzie doczekał się wyzwolenia przez wojsko amerykańskie.

Beatyfikacja

Po zakończeniu II wojny światowej, generał zakonu franciszkanów o. Beda Maria Hess OFMConv. podjął starania w stolicy Apostolskiej w celu wyniesienia go na ołtarze^[46]. 8 grudnia 1946 wydał on okólnik, w którym nakazał zebrać jego pisma, spisać wspomnienia oraz zebrać adresy świadków jego życia i działalności^[47].

Wstępne badania procesowe rozpoczęły się w diecezji padewskiej 24 maja 1948^[47]. Odtąd przysługiwał mu tytuł Sługi Bożego. Proces informacyjny toczył się równolegle w czterech diecezjach: padewskiej (1948–1952), warszawskiej (1949–1950), rzymskiej (1951) i Nagasaki (1949–1951)^[48]. Wstępny proces zgromadził obszerny materiał dowodowy, gdyż przesłuchano 75 świadków i zebrano dostępne dokumenty dotyczące jego życia i działalności^[48]. Do 1952 zostały ponadto zebrane jego pisma i złożone w Kongregacji do Spraw Obrzędów w Rzymie^[48]. Komisja teologiczna po zapoznaniu się z jego pismami pozytywnie zaopiniowała 26 kwietnia 1955 ich treść, wydając 12 maja tegoż roku dekret o ich ważności^[48][49]. Zebrany materiał posłużył do przygotowania stosownych procesów apostolskich, które zostały przeprowadzone zgodnie z obowiązującymi wówczas przepisami prawa kanonicznego w: Padwie (1961–1963), Warszawie (1962), Krakowie (1962), Nagasaki (1961–1963) i Trenton (1962)^[47]. 6 czerwca 1964 Kongregacja do Spraw Obrzędów wydała dekret o ważności procesu informacyjnego i apostolskiego^[49].

Następnie, po zbadaniu wszystkich okoliczności, 30 stycznia 1969 papież Paweł VI podpisał dekret o heroiczności jego życia i cnót^[49]. Odtąd przysługiwał mu tytuł Czcigodnego Sługi Bożego. Postulatorem generalnym procesu beatyfikacyjnego został mianowany o. Antonio Ricciardi OFMConv^[50]. Do beatyfikacji potrzebny był fakt dwóch cudownych uzdrowień za jego przyczyną. Po ich zgłoszeniu stosowne procesy toczyły się równolegle w okresie (1964–1966) i (1965–1967). 8 maja 1970 odbyło się posiedzenie Rady Lekarskiej w sprawie tych cudownych uzdrowień, a 14 czerwca 1971 Kongregacja Spraw Kanonizacyjnych wydała dekret uznający fakt cudownych uzdrowień za jego przyczyną^[49].

Papież wyraził zgodę na jego beatyfikację, jako wyznawcy, która odbyła się w Rzymie, w bazylice św. Piotra podczas uroczystej mszy świętej 17 października 1971, której przewodniczył papież Paweł VI^[47]. W homilii Paweł VI powiedział m.in.^[51]:

Na jego beatyfikację przybyło około 150 tysięcy osób, w tym około 6 tysięcy Polaków, z polską delegacją, której przewodniczył prymas Polski kard. Stefan Wyszyński^[47]. Obecny był m.in. kard. Karol Wojtyła, późniejszy papież oraz Franciszek Gajowniczek ocalony przez o. Maksymiliana Kolbego więzień.

Obraz z jego wizerunkiem, który w dniu beatyfikacji znajdował się w glorii Berniniego w bazylice św. Piotra, znajduje się obecnie w głównym ołtarzu pabianickiego sanktuarium św. Maksymiliana Kolbego. Kolbe był pierwszym Polakiem beatyfikowanym po II wojnie światowej^[52].

Kanonizacja

Zgodnie z procedurą postępowania kanonizacyjnego jako wyznawcy do jego kanonizacji potrzebne było stwierdzenie dwóch nowych cudownych uzdrowień za jego wstawiennictwem. Konferencja Episkopatu Polski i Konferencja Episkopatu Niemiec wystosowały prośby do Stolicy Apostolskiej o przyśpieszenie procesu jego kanonizacji^[53]. Zastanawiano się wówczas: czy istnieje możliwość zmiany procedury kanonizacyjnej, tak by był ogłoszonym świętym jako męczennik^[54]. Postulatorem generalnym procesu kanonizacyjnego został mianowany o. Ambrogio Sanna OFMConv^[55]. W 1981 i 1982 odbyły się w Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych posiedzenia w tej sprawie^[53].

19 stycznia 1982 Kongregacja ta ogłosiła dekret, który stwierdził, że papież św. Jan Paweł II udzielił dyspensy od przepisu kanonu 2138 § 1 Kodeksu prawa kanonicznego, czyli można przystąpić do jego kanonizacji bez wymagania dwóch nowych zatwierdzonych cudów za jego wstawiennictwem^[53]. Ostatecznie w marcu 1982 papież św. Jan Paweł II zdecydował – po zasięgnięciu opinii Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych – o jego kanonizacji jako męczennika, wyznaczając ją na 10 października 1982^[56]. Uroczystej mszy kanonizacyjnej na placu Świętego Piotra w Rzymie przewodniczył papież św. Jan Paweł II, który w homilii powiedział m.in.^[57]:

Pomimo że ciało o. Maksymiliana Marii Kolbego zostało spalone w obozowym krematorium, a jego prochy rozrzucone po okolicznych polach, to ocalone zostały jego niewielkie fragmenty włosów, pozostałe przed aresztowaniem^[58]. Fryzjer zakonny br. Akurcjusz Pruszak OFMConv. zachował te fragmenty w dwóch kopertach: w jednej ze strzyżenia przed wyjazdem do Japonii oraz w drugiej z brody zgolonej we wrześniu 1939^[58]. Obecnie relikwie te eksponowane są w relikwiarzach^[59].

Jako redaktor naczelny miesięczników „Rycerz Niepokalanej” i „Mały Rycerzyk Niepokalanej” o. Maksymilian Maria Kolbe opublikował liczne artykuły w tych czasopismach. Ponadto wydał jedną pozycję poświęconą swojej wyprawie misyjnej do Japonii (1937)^[60]. Pozostawił po sobie liczne materiały w postaci: listów, artykułów, referatów, pamiętników, przemówień, konferencji i notatek, które zostały zebrane i opublikowane przez różnych redaktorów już po jego śmierci oraz przetłumaczone i wydane w językach obcych^[60]:

Galeria

• Do celi w której zmarł, w piwnicy bloku śmierci (nr 11) na terenie obozu koncentracyjnego KL Auschwitz, w ramach swoich pielgrzymek do Polski, przybyło trzech papieży: św. Jan Paweł II (7 czerwca 1979), Benedykt XVI (28 maja 2006)^[61] oraz Franciszek (29 lipca 2016)^[62]. Co roku, w rocznicę jego śmierci (14 sierpnia) i jego kanonizacji (10 października), z kościoła parafialnego pod jego wezwaniem w Oświęcimiu wyrusza uroczysta procesja do obozu, gdzie odprawiana jest msza święta, a pod ścianą straceń i w celi jego śmierci składane są kwiaty^[40]. Obchody te kończą się w Harmężach, gdzie znajduje się prowadzone przez franciszkanów Centrum św. Maksymiliana^[40].
• Jego wspomnienie liturgiczne zostało wyznaczone na dzień 14 sierpnia (dies natalis)^[12] . Ułożono specjalną litanię jemu poświęconą^[63].
• W 1973 powstało w Niemczech stowarzyszenie Maksymiliana Kolbego (Maximilian-Kolbe-Werk), niosące ofiarom gett i obozów koncentracyjnych pomoc materialną, finansową i duchową^[64].
• 10 października 1998 Stolica Apostolska uznała świętego za patrona miasta Zduńska Wola, a 10 października 2004 także za patrona miasta Pabianice. Od 1991 jest on patronem energetyków, a dzień 14 sierpnia (dzień jego śmierci) ustanowiono Dniem Energetyka^[65]. 22 maja 1999 Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów ustanowiła św. Maksymiliana Marię Kolbego patronem honorowych dawców krwi w Polsce (dekret podpisał Prefekt Kongregacji kard. Jorge Medina Estévez). Uchwałą z 21 października 2010 Senat RP zdecydował o ustanowieniu roku 2011 Rokiem Świętego Maksymiliana Marii Kolbego^[66][67]. 9 kwietnia 2016 Młodzież Wszechpolska obrała św. Maksymiliana za swojego patrona^[68]. Ponadto jest patronem diecezji: bielsko-żywieckiej^[69], elbląskiej^[70] oraz koszalińsko-kołobrzeskiej^[71]. Z inicjatywy Rady Powiatu Oświęcimskiego, decyzją Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, od 14 sierpnia 2018 został on również patronem powiatu oświęcimskiego (Ziemi Oświęcimskiej)^[72]. Ponadto w 80. rocznicę jego śmierci uchwałę upamiętniającą jego osobę przyjął 17 września 2021 Sejm Rzeczypospolitej Polskiej^[73].
• W wielu miejscowościach w Polsce zbudowano kościoły i kaplice jemu poświęcone, m.in. w: Warszawie, Toruniu^[74], Lublinie^[75], Gorzowie Wielkopolskim^[76], Hucie Gruszczynie^[77], Kowarach^[78], Popowie Wonieskim^[79], Postronnej^[80], Radliczycach^[81] czy Tołwinie^[82]. Ponadto świętemu postawiono liczne pomniki z jego sylwetką, m.in. w takich miejscowościach jak: Białystok^[83], Chrzanów, Harmęże^[84], Koluszki^[85], Pabianice^[86], Paprotnia^[87], Radom^[88] czy Zduńska Wola^[89].
• Jest on patronem wielu placówek oświatowych: Katolickiego Liceum Ogólnokształcącego w Szczecinie^[90], Szkoły Podstawowej w Teresinie^[91], Szkoły Podstawowej w Pusznie Godowskim^[92], Publicznej Szkoły Podstawowej w Karolewie^[93], Szkoły Podstawowej nr 3 w Chmielniku^[94], Szkoły Podstawowej we Wróblowej^[95], Szkoły Podstawowej w Harmężach^[96], Szkoły Podstawowej nr 4 w Błoniu^[97], Szkoły Podstawowej nr 77 z Oddziałami Integracyjnymi w Krakowie^[98], Szkoły Podstawowej w Gnojnicy Dolnej^[99], Polskiej Szkoły Dokształcającej w Riverhead^[100], Polskiej Szkoły w Chicago^[101], Centrum Edukacyjnego w Segerea (Tanzania)^[102].
• Wielu ulicom w kilkudziesięciu miejscowościach w Polsce nadano jego imię, m.in. jednej z ulic w: Białymstoku, Bydgoszczy, Jaworznie, Kamieniu Krajeńskim, Legnicy^[103], Mszanie Dolnej, Oświęcimiu, Pile, Radomsku, Rzeszowie czy Warszawie. Ponadto w Łodzi przy kościele pod jego wezwaniem utworzono Skwer im. Maksymiliana Kolbego^[104].
• W Gdańsku przy ul. Świętej Trójcy 4 działa od 1992 Dom Pojednania i Spotkań im. św. Maksymiliana Kolbego, który dysponuje własną bazą noclegową z zapleczem konferencyjnym i gastronomicznym^[105]. W 2007 utworzono Fundację Maksymiliana Kolbego powołaną przez Episkopaty Niemiec i Polski, która jest kontynuatorką istniejącego od 1973 Dzieła Maksymiliana Kolbego i pomaga przede wszystkim byłym więźniom obozów koncentracyjnych i gett^[106]. 22 października 2014 w Warszawie zarejestrowano Fundację Filmową im. św. Maksymiliana Kolbego, której celem jest prowadzenie działalności na rzecz wspierania kultury i oświaty oraz wspierania produkcji filmów promujących wartości chrześcijańskie^[107]. Ponadto w Pabianicach wytyczono specjalny szlak „Śladami św. Maksymiliana Kolbego”^[86].
• W 1994 wyemitowano przez Narodowy Bank Polski monetę kolekcjonerską projektu Ewy Tyc-Karpińskiej z jego wizerunkiem ze srebra próby 999, wykonaną przez Mennicę Państwową o nominale 300 000 zł w nakładzie 15 000 sztuk^[108].
• W 2022 Sejm RP powołał Instytut Rozwoju Języka Polskiego im. św. Maksymiliana Marii Kolbego^[109][110].
• Poczta Polska wyemitowała cztery znaczki pocztowe jemu poświęcone, z okazji:
  • Kanonizacji, o nominale 27 zł wyemitowany 10 października 1982 projektu Krzysztofa Kosmowskiego według obrazu Mieczysława Kościelniaka^[111]
  • Roku Maksymilianowskiego, o nominale 2500 zł wyemitowany 24 października 1994 projektu Macieja Jędrysika^[112]
  • 60-tej rocznicy męczeńskiej śmierci, o nominale 1 zł, wyemitowany 14 sierpnia 2001 projektu Macieja Jędrysika^[113]
  • Roku jemu poświęconego, o nominale 1,95 zł wyemitowany 12 sierpnia 2011 projektu Macieja Jędrysika^[114]

Sanktuaria

• Gdynia - kościół pw. św. Antoniego Padewskiego, wybudowany w latach 1957-1970, w miejscu kaplicy, przy której poświęceniu był obecny św. Maksymilian (1937), ustanowiony sanktuarium w 2006, (nie mylić ze znajdującym się w Gdyni kościołem pw. św. Maksymiliana),
• Lubin - kościół pw. św. Maksymiliana, wybudowany w latach 1982-1999, niezwiązany bezpośrednio z życiem i działalnością św. Maksymiliana, ustanowiony sanktuarium w 2023,
• Niepokalanów - Bazylika pw. Niepokalanej Wszechpośredniczki Łask, wybudowana w latach 1948-1954 jako realizacja zamiaru podjętego przez św. Maksymiliana, w miejscu uświęconym jego działalnością, ustanowiona sanktuarium w 2001,
• Pabianice - kościół pw. św. Maksymiliana, wybudowany w latach 1982-1994, w mieście, gdzie św. Maksymilian mieszkał w latach 1897-1907, wewnątrz znajduje się oryginalny obraz beatyfikacyjny, świątynia ustanowiona sanktuarium w 2001,
• Szczuki k. Białej Rawskiej - kościół pw. św. Maksymiliana, wybudowany w latach 1982-1987, niezwiązany bezpośrednio z życiem i działalnością św. Maksymiliana, ustanowiony sanktuarium w 2003,
• Wolica-Tokarnia - kościół pw. św. Maksymiliana, wybudowany w latach 2006-2018, niezwiązany bezpośrednio z życiem i działalnością św. Maksymiliana, ustanowiony sanktuarium w 2016,
• Zduńska Wola - Bazylika pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, wybudowana w latach 1872–1891, miejsce chrztu św. Maksymiliana (1894), w 2004 ustanowiona Sanktuarium Urodzin i Chrztu Świętego Maksymiliana Kolbego.

• 1954 – Krzyż Niepodległości z Mieczami Polski Podziemnej (pośmiertnie od władz na obczyźnie)^{[115][116][117]}
• 1972 – Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari (pośmiertnie od władz PRL)^[118]
• 1985 – Krzyż Oświęcimski (pośmiertnie)^[119]

Historia życia i śmierci Maksymiliana Kolbego została zekranizowana w filmie Życie za życie. Maksymilian Kolbe (1990) w reżyserii Krzysztofa Zanussiego^[120]. W rolę zakonnika wcielił się Edward Żentara^[120]. Ponadto w 2007 powstał film dokumentalny o jego życiu w reżyserii Tomasza Wojciechowskiego i Leszka Wasiuty pt. Męczennik miłości dla TV Puls^[121]. W 2017 ukazał się kolejny film fabularny o nim w reżyserii Michała Kondrata Dwie korony z główną rolą Adama Woronowicza^[122].

Filmy
Rok	Tytuł	Reżyseria
1971	Ojciec Maksymilian Kolbe[123]	Piotr Friedrich
1974	Scena zbiorowa ze świętym[124]	Mariusz Walter
1990	Życie za życie. Maksymilian Kolbe[120]	Krzysztof Zanussi
1991	Maksymilian Kolbe (1894-1941)[125]	Andrzej Machnowski, Władysław Sobecki
2007	Męczennik miłości[121]	Tomasz Wojciechowski, Leszek Wasiuta
2017	Dwie korony[122]	Michał Kondrat
2019	Niepospolita[126]	Tomasz Dobosz

7 kwietnia 1990 w Operze Śląskiej w Bytomiu odbyła się prapremiera opery Dominique Probst zatytułowana „Maksymilian Kolbe” do libretta, które napisał Eugène Ionesco, w reżyserii Tadeusza Bradeckiego z główną rolą Adama Kruszewskiego^[127]. Ponadto 25 listopada 2016 odbyła się w Teatrze Oratorium przy bazylice Najświętszego Serca Jezusowego w Warszawie prapremiera spektaklu Kazimierza Brauna zatytułowanego „Mój syn Maksymilian” w reżyserii Marcina Kwaśnego, który został oparty na autentycznej korespondencji między św. Maksymilianem a jego matką i mówi o wyjątkowej więzi między nimi oraz roli Matki Bożej Niepokalanej w ich życiu^[128].

W 1982 roku, na kilka miesięcy przed kanonizacją, w prasie amerykańskiej i brytyjskiej (m.in. „St. Louis Jewish Light”, „Washington Post”, „The New York Times”, „Boston Jewish Advocate”) ukazały się artykuły na temat rzekomego antysemityzmu Kolbego^[129]. Dowodem miały być m.in. odniesienia do Protokołów Mędrców Syjonu i powoływanie się na nie w pismach Kolbego^[130]. W 1926 Kolbe pisał, że masoni to żydowskie ugrupowanie, które pragnie zniszczyć Kościół^[129]. W 1934 w liście do przyjaciela potępiał pomysł systematycznej eksterminacji Żydów, opowiadał się za bojkotem ekonomicznym^[129]. Jednocześnie uważał, że celem nie powinno być budzenie nienawiści do Żydów, a jedynie konwersja ich na katolicyzm^[129]. Wydawane przez Kolbego pisma: „Mały Dziennik” i „Rycerz Niepokalanej” szerzyły jednak antysemickie postawy^[131][132]. Pisma popierały getto ławkowe, nie potępiały przemocy wobec Żydów, która miała miejsce podczas nocy Kryształowej; sugerowały, że Żydzi powinni emigrować z Polski^[133]. Kolbe nadzorował publikacje tych wydawnictw i tolerował poglądy w nich zawarte^[132]. Postawa Kolbego wobec Żydów nie opierała się na rasizmie, podzielała jednak pewne uprzedzenia na temat Żydów, które były częścią ideologii nazistowskiej^[132].

Odpowiedzi na zarzuty wobec Kolbego podjęli się w 1982 redaktorzy „St. Louis Review”^[130] (pisma wydawanego przez archidiecezję w St. Louis)^[134]. Kolejna istotna polemika toczyła się na łamach „The New York Review of Books”. Daniel Schlafly z Saint Louis University oraz Warren Green z Saint Louis Center for Holocaust Studies odnieśli się krytycznie do wcześniejszej recenzji autorstwa Johna Grossa, który zarzucał Kolbemu podsycanie bezwzględnej antysemickiej kampanii^[130][135]. Kwestia żydowska była jedynie marginesem w nauczaniu Kolbego.

• Maximilian-Kolbe-Werk
• Polscy święci i błogosławieni
• Święci i błogosławieni Kościoła katolickiego
• Wstawiennictwo świętych
• Wzgórze Św. Maksymiliana
• Edyta Stein
• Grzegorz Peradze
• Juliusz Bursche
• Marian Batko

Zobacz też kategorię: Parafie pod wezwaniem św. Maksymiliana.

Zobacz też kategorię: Świątynie pod wezwaniem św. Maksymiliana.

• Philippe Maxence (przełożył Jan Maria Kłoczowski): Maksymilian Kolbe: kapłan, dziennikarz, męczennik (1894–1941). Wyd. 1. Warszawa: Noir sur Blanc, 2013. ISBN 978-83-7392-414-7. OCLC 857741458.brak strony w książce
• AmeliaA. Szafrańska AmeliaA., Święty naszych czasów: beatyfikacja i kanonizacja Ojca Maksymiliana Kolbego, wyd. I, Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1983, ISBN 83-211-0496-7, OCLC 469089454 .
• Tomasz P.T.P. Terlikowski Tomasz P.T.P., Maksymilian M. Kolbe. Biografia świętego męczennika, wyd. I, Kraków: Wydawnictwo Esprit sp. z o.o., 2017, ISBN 978-83-65706-09-6, OCLC 1019989787 .brak strony (książka)
• JadwigaJ. Treszkowa JadwigaJ., Lwów w życiu błogosławionego Maksymiliana M. Kolbego, „Biuletyn”, Nr 21, Londyn: Koło Lwowian w Wielkiej Brytanii, 1971, s. 25–29 .

• Święty Maksymilian Maria Kolbe, prezbiter i męczennik, [w:] Internetowa Liturgia Godzin [online], brewiarz.pl [dostęp 2017-11-01] .
• Muzeum – dom urodzenia św. Maksymiliana Kolbe w Zduńskiej Woli [online], kolbe.pl [zarchiwizowane z adresu 2016-03-24] .strona główna serwisu
• Św. Maksymilian Maria Kolbe, [w:] Miesięcznik Rodzin Katolickich „Nasza Arka” [online], nasza-arka.pl, styczeń 2008 [zarchiwizowane z adresu 2018-10-17] .
• Nie gaście ducha ojca Maksymiliana. (film) [online], youtube.com, 14 lutego 2012 [dostęp 2019-05-20] .