Narodowy Bank Polski
Narodowy Bank Polski (NBP) – polski bank centralny z siedzibą główną w Warszawie. NBP jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. Wypełnia zadania określone w Konstytucji RP, ustawie o Narodowym Banku Polskim i ustawie Prawo bankowe. Wymienione akty prawne gwarantują niezależność NBP od innych organów państwa. NBP pełni trzy podstawowe funkcje: banku emisyjnego, banku banków oraz centralnego banku państwa.
Główne wejście do centrali NBP w Warszawie | |
Data założenia | 1945 |
---|---|
Państwo | |
Województwo | |
Siedziba | |
Adres | ul. Świętokrzyska 11/21 |
Prezes | |
Rodzaj banku | |
Strona internetowa |
NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania pieniądza i znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej. Podstawowym zadaniem NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Do głównych obszarów działalności NBP należą:
- prowadzenie polityki pieniężnej,
- działania na rzecz stabilności krajowego systemu finansowego,
- działalność emisyjna,
- rozwój systemu płatniczego,
- zarządzanie rezerwami dewizowymi Polski,
- obsługa Skarbu Państwa,
- działalność edukacyjna i informacyjna[1].
Historia
Narodowy Bank Polski został utworzony 15 stycznia 1945 dekretem Krajowej Rady Narodowej[2], zastępując Bank Polski Spółkę Akcyjną. Początkowo funkcjonował jako bank państwowy pod nadzorem ministra skarbu. Do końca lat 80. zajmował się działalnością ogólnobankową: był monopolistą nie tylko w dziedzinie emisji pieniądza, ale także udzielania kredytu i gromadzenia oszczędności. W czasie przemian ustrojowych wydzielone zostały z niego banki regionalne i komercyjne, a sam NBP zajął się emisją pieniądza i polityką pieniężną państwa (funkcja monetarna).
Banki wydzielone z NBP[3]:
- Powszechna Kasa Oszczędności (PKO BP, ob. Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski) – 1988[4]
- „dziewiątka” banków komercyjnych wydzielonych z NBP w 1988 roku w oparciu o sieć 400 oddziałów NBP; przejęły one działalność depozytowo-kredytową banku[5]:
- Państwowy Bank Kredytowy w Warszawie (PBK, później Powszechny Bank Kredytowy, przejęty przez BPH w 2001)
- Bank Przemysłowo-Handlowy w Krakowie (BPH)
- Bank Śląski w Katowicach (BŚ, później Bank Śląski, od 2001 jako ING Bank Śląski)
- Wielkopolski Bank Kredytowy w Poznaniu (WBK, połączony w 2001 z Bankiem Zachodnim jako Bank Zachodni WBK, od 2018 jako Santander Bank Polska)
- Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie (w 1997 włączony do Banku Polska Kasa Opieki)
- Bank Depozytowo-Kredytowy w Lublinie (w 1997 włączony do Banku Polska Kasa Opieki)
- Powszechny Bank Gospodarczy w Łodzi (PBG, w 1997 włączony do Banku Polska Kasa Opieki)
- Bank Gdański S.A. (BG, od 1997 BIG Bank Gdański w wyniku fuzji z Bankiem Inicjatyw Gospodarczych BIG S.A., od 2003 jako Bank Millennium)
- Bank Zachodni we Wrocławiu (BZ, od 2018 jako Santander Bank Polska)
- Polski Bank Rozwoju (PBR, w 1998 przejęty przez Bank Rozwoju Eksportu) – 1990
- Polski Bank Inwestycyjny (PBI, w 1997 przejęty przez Kredyt Bank) – 1993
1 stycznia 1995 NBP przeprowadził denominację złotego.
Organizacja
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997[6] oraz ustawa o Narodowym Banku Polskim[7][8] zapewniają NBP mocną pozycję w systemie instytucji publicznych. Ustawowymi organami NBP są: Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP.
W 2020 przeciętne zatrudnienie w NBP w przeliczeniu na pełnozatrudnionych wynosiło 3355 osób[9].
Struktura organizacyjna
- Departament Generalny[10]
- Departament Administracji
- Departament Analiz Ekonomicznych
- Departament Audytu Wewnętrznego
- Departament Badań i Innowacji Finansowych
- Departament Bezpieczeństwa
- Departament Cyberbezpieczeństwa
- Departament Edukacji i Wydawnictw
- Departament Emisyjno-Skarbcowy
- Departament Informatyki i Telekomunikacji
- Departament Innowacji Finansowych
- Departament Kadr
- Departament Komunikacji
- Departament Koordynacji i Realizacji Zakupów
- Departament Operacji Krajowych
- Departament Operacji Zagranicznych
- Departament Prawny
- Departament Promocji
- Departament Rachunkowości i Finansów
- Departament Rozliczeń Gospodarki Własnej
- Departament Rozliczeń Transakcji Finansowych
- Departament Stabilności Finansowej
- Departament Statystyki
- Departament Systemu Płatniczego
- Departament Zagraniczny
- Departament Zarządzania Ryzykiem Finansowym
- 16 Oddziałów Okręgowych zlokalizowanych w każdym mieście wojewódzkim
Prezes NBP
Prezes NBP jest powoływany na 6-letnią kadencję przez Sejm na wniosek Prezydenta RP.
Prezes NBP przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej oraz Zarządowi NBP. Prezes NBP może uczestniczyć w posiedzeniach Sejmu. Jest on obowiązany do przedstawienia informacji i udzielenia wyjaśnień dotyczących polityki pieniężnej i działalności NBP przed Sejmem i Senatem oraz ich komisjami. Prezes NBP w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedstawia Sejmowi roczne sprawozdanie z działalności NBP. W imieniu Rady Polityki Pieniężnej przedstawia tym organom kwartalne informacje o bilansie płatniczym oraz roczne zestawienie międzynarodowej pozycji inwestycyjnej. Prezes NBP przy wydawaniu zarządzeń podlegających ogłoszeniu oraz decyzji administracyjnych ma prawo używania pieczęci z godłem państwowym. Ponosi odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.
Ta sama osoba nie może być prezesem NBP dłużej niż przez dwie kolejne kadencje. Prezes NBP w swej działalności jest apolityczny, czyli nie może należeć do żadnej partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością jego urzędu.
Lista Prezesów NBP
Adam Glapiński | I kadencja: 21 czerwca 2016 – 21 czerwca 2022; II kadencja: od 22 czerwca 2022 | |
Marek Belka | kadencja: 11 czerwca 2010 – 11 czerwca 2016; p.o. prezesa: 12 czerwca – 20 czerwca 2016 | |
Piotr Wiesiołek | p.o. prezesa: 10 kwietnia 2010 – 11 czerwca 2010 | |
Sławomir Skrzypek | 10 stycznia 2007 – †10 kwietnia 2010 | |
Leszek Balcerowicz | 10 stycznia 2001 – 10 stycznia 2007 | |
Hanna Gronkiewicz-Waltz | I kadencja: 5 marca 1992 – 19 lutego 1998; II kadencja: 19 lutego 1998 – 31 grudnia 2000 (rezygnacja)[11] | |
Andrzej Topiński | p.o. prezesa: 10 sierpnia 1991 – 4 marca 1992 | |
Grzegorz Wójtowicz | 25 stycznia 1991 – 31 sierpnia 1991 (odwołany przez Sejm)[12] | |
Władysław Baka | 12 września 1989 – 24 stycznia 1991 | |
Zdzisław Pakuła | 13 lipca 1988 – 11 września 1989 | |
Władysław Baka | 13 listopada 1985 – 13 lipca 1988 | |
Zdzisław Pakuła | kierujący NBP: 12 kwietnia 1985 – 12 listopada 1985 | |
Stanisław Majewski | 1 stycznia 1981 – †29 lipca 1985 | |
Witold Bień | 2 kwietnia 1973 – 31 grudnia 1980 | |
Leonard Siemiątkowski | 17 września 1968 – 29 grudnia 1972 | |
Stanisław Majewski | 20 stycznia 1965 – 17 września 1968 | |
Adam Żebrowski | 3 czerwca 1961 – 20 stycznia 1965 | |
Edward Drożniak | 28 grudnia 1956 – 3 czerwca 1961 | |
Witold Trąmpczyński | 27 września 1950 – 18 grudnia 1956 | |
Edward Drożniak | 1 lutego 1945 – 17 marca 1949 |
Rada Polityki Pieniężnej
Zadaniem Rady Polityki Pieniężnej (RPP) jest coroczne ustalanie założeń i realizacja polityki pieniężnej państwa. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności NBP.
Zarząd NBP
Zarząd kieruje działalnością NBP. W jego skład wchodzi prezes oraz 6–8 członków, w tym 2 wiceprezesów. Członków powołuje i odwołuje prezydent na wniosek prezesa NBP. Do kompetencji zarządu należą:
- okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego
- nadzorowanie operacji otwartego rynku
- ocena funkcjonowania systemu bankowego
- przygotowanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kierowanych do Rady.
Obecny skład Zarządu NBP[13]
- Adam Glapiński – prezes NBP od 21 czerwca 2016, przewodniczący Zarządu NBP od 21 czerwca 2016
- Marta Kightley – wiceprezes NBP od 8 marca 2020, pierwszy zastępca prezesa NBP od 8 marca 2020
- Adam Lipiński – wiceprezes NBP od 4 listopada 2020
- Marta Gajęcka[14]
- Paweł Mucha
- Piotr Pogonowski
- Artur Soboń
- Rafał Sura
- Paweł Szałamacha
Nadzór bankowy
Od 1 stycznia 2008 funkcje nadzorcze nad polskim sektorem bankowym sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego, w której skład wchodzi przedstawiciel NBP.
Komitet Inwestycyjny Rezerw Dewizowych
Szczególną rolę przypisano wewnętrznemu organowi banku – Komitetowi Inwestycyjnemu Rezerw Dewizowych.
Działalność
Funkcje podstawowe
Narodowy Bank Polski, jak większość banków centralnych w gospodarkach rynkowych, pełni trzy podstawowe funkcje:
Bank emisyjny – NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.
Bank banków – NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego.
NBP działa na rzecz stabilności krajowego systemu finansowego oraz kształtowania warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego. W ramach tych działań NBP analizuje i ocenia zagrożenia dla stabilności systemu finansowego, monitoruje jego rozwój oraz współpracuje z innymi instytucjami państwowymi tworzącymi wspólnie tzw. sieć bezpieczeństwa finansowego. Prezes NBP jest jednym z czterech (obok Ministra Finansów, Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego i Prezesa Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego) członków Komitetu Stabilności Finansowej.
Centralny bank państwa – NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.
NBP zarządza także polskimi rezerwami złota. W 2019 r. Zarząd NBP podjął decyzję o zwiększeniu zasobu złota o 100 ton (do 228,6 ton) i przeniesieniu 100 ton tego kruszcu z Banku Anglii do skarbców NBP na terytorium Polski[15].
Pozostała działalność
- Działalność statystyczna – w ramach działalności statystycznej zbierane, przetwarzane i publikowane są m.in. dane dotyczące: bilansu płatniczego i międzynarodowej pozycji inwestycyjnej, statystyka pieniężna i bankowa, oczekiwania inflacyjne osób prywatnych, inflacja bazowa.
- Analizy i badania ekonomiczne – NBP prowadzi i wspiera działalność analityczną i badawczą w zakresie szeroko rozumianej ekonomii i finansów. Wyniki tej działalności publikowane są m.in. w następujących opracowaniach:
- Raport o inflacji – kwartalna ocena sytuacji gospodarczej przez Radę Polityki Pieniężnej,
- Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury – raport kwartalny opracowywany na podstawie wyników badań ankietowych przedsiębiorstw,
- Sytuacja na rynku kredytowym – wyniki kwartalnej ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych,
- Raport o stabilności systemu finansowego – publikacja roczna,
- Bank i Kredyt – recenzowane pismo naukowe o ekonomii i finansach, ukazujące się w cyklu dwumiesięcznym,
- Materiały i Studia – nieperiodyczne zeszyty prezentujące badania i opracowania naukowe (tzw. working papers)
- Edukacja ekonomiczna – w ramach Programu Edukacji Ekonomicznej podejmowane są działania służące upowszechnieniu tematyki ekonomicznej, zrozumieniu zasad funkcjonowania gospodarki rynkowej, promocji przedsiębiorczości. Celem działań jest przybliżenie społeczeństwu nie tylko zasad funkcjonowania i roli NBP, ale także popularyzacja wiedzy o szeroko rozumianej ekonomii i finansach. Dotarcie do powszechnego odbiorcy następuje poprzez media, szkolenia, publikacje, konkursy, stypendia, Portal Edukacji Ekonomicznej NBPortal oraz serwisy ObserwatorFinansowy.pl i FinancialObserver.eu. W siedzibie NBP mieści się placówka ekspozycyjno-edukacyjna Centrum Pieniądza NBP im. Sławomira S. Skrzypka.
- Dofinansowania – jednym z wielu zadań NBP jest kreowanie i realizacja inicjatyw edukacyjnych z zakresu ekonomii i historii pieniądza. W tym celu bank centralny podejmuje działania własne oraz wspiera użyteczne społecznie przedsięwzięcia z zakresu edukacji ekonomicznej.
- Podpis elektroniczny – bank prowadzi Narodowe Centrum Certyfikacji, pełniące funkcję głównego urzędu certyfikacji w ramach infrastruktury bezpiecznego podpisu elektronicznego w Polsce.
Zgodnie z art. 70 ustawy o Narodowym Banku Polskim, Prezes NBP w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedstawia Sejmowi roczne sprawozdanie z działalności Banku. Sprawozdanie jest publikowane w postaci druku sejmowego.
Niezależność NBP
Narodowy Bank Polski jako bank centralny powinien być niezależny od wpływów politycznych. Stanowisko to podziela również Trybunał Konstytucyjny, stwierdzając w wyroku z 28 czerwca 2000 r. wydanym w pełnym składzie (sygn. akt K 25/99, OTK ZU 2000, nr 5, poz. 141):
- specyficzna pozycja ustrojowa NBP jako centralnego banku państwa polega z jednej strony na niezależności wobec organów państwowych, z drugiej zaś na „apolityczności” tego banku.
W odróżnieniu od swojego poprzednika, Banku Polskiego S.A., oraz niektórych innych banków centralnych jak Fed, NBP nie znajduje się w żadnym stopniu w prywatnych rękach ani nie ma prywatnych udziałowców.
Nagrody i wyróżnienia
Narodowy Bank Polski został wielokrotnie wyróżniony za swoją działalność. Otrzymał m.in.:
- 2011 r. – nagroda przyznana podczas targów numizmatycznych w Berlinie „World Money Fair” za srebrną monetę NBP o nominale 10 zł, poświęconą Polskiemu Państwu Podziemnemu[16].
- 2012 r. – I miejsce na międzynarodowym konkursie Coin of the Year (COTY) oraz tytuł najbardziej interesującej monety roku 2011 dla monety NBP „Europa bez barier”[17].
- 2016 r. – tytuł najbardziej interesującej monety świata w prestiżowym konkursie numizmatycznym Coin of the Year 2016 dla monety wyemitowanej przez NBP, upamiętniającej 100. rocznicę urodzin Jana Karskiego[18].
- 2016 r. – Narodowy Bank Polski otrzymał nagrodę „Mecenasa edukacji finansowej” przyznaną przez redakcję „Miesięcznika Finansowego BANK” podczas gali finałowej XXI edycji rankingu „50 największych banków w Polsce”[19]
- 2017 r. – moneta kolekcjonerska, z okazji 250. rocznicy założenia Mennicy Warszawskiej, zdobyła trzecie miejsce w kategorii Moneta Roku w międzynarodowym konkursie „Coin Constellation – 2017”[20]
- 2017 r. – wyróżnienie na Currency Conference za banknot kolekcjonerski „1050-lecie Chrztu Polski” wyemitowany przez NBP[21]
- 2018 r. – moneta kolekcjonerska NBP Mikołaj Kopernik z serii „Wielcy polscy ekonomiści” z 2017 r. zdobyła główną nagrodę w kategorii Moneta klasyczna w międzynarodowym konkursie „Coin Constellation – 2018”[22]
- 2020 r. – nagroda główna Dziennika Gazety Prawnej za wspieranie przedsiębiorców w czasie pandemii[23]
- 2021 r. – srebrna moneta kolekcjonerska NBP – szóstak Jana Sobieskiego – została uznana za jedną z najlepszych na świecie monet klasycznych w XIV Międzynarodowym Konkursie „Coin Constellation 2020”[24]
- 2021 r. – Prezes NBP został uhonorowany nagrodą specjalną Byki i Niedźwiedzie w kategorii Osobowość Rynku Finansowego[25]
- 2021 r. – Narodowy Bank Polski z nagrodą „Dźwigacze Kultury 2020”, jaka została przyznana w uznaniu działań Narodowego Banki Polskiego na rzecz rozwoju kultury i dla społeczności Krakowa[26]
- 2021 r. – Narodowy Bank Polski z nagrodą „Najlepiej zarządzany bank centralny w Europie w 2021 roku” (Best Central Bank Governance Europe 2021)[27]
- 2021 r. – Nagroda Specjalna dla Prezesa NBP w ramach Nagrody Gospodarczej Województwa Małopolskiego[28]
- 2021 r. – Prezes NBP został uhonorowany nagrodą główną „Polski Kompas 2021” przyznawaną przez Gazetę Bankową wspólnie z portalem wGospodarce.pl[29]
- 2021 r. – Specjalna Nagroda Gospodarcza Prezydenta RP dla Prezesa NBP za utrzymanie stabilności systemu bankowego w kryzysie spowodowanym pandemią wirusa SARS-coV-2[30]
- 2021 r. – Prezes NBP znalazł się na 6. pozycji rankingu 200 najbardziej wpływowych ludzi w polskiej gospodarce, stworzonego przez RMF FM oraz portale Money.pl i 300Gospodarka[31]
- 2022 r. – banknot z Lechem Kaczyńskim został uznany najlepszym banknotem kolekcjonerskim 2021 roku przez Reconnaissance International podczas gali High Security Printing EMEA w Tallinie[32]
- 2022 r. – Narodowy Bank Polski zwycięzcą prestiżowej, międzynarodowej nagrody „Excellence in Currency”[33]
- 2022 r. – Prezes NBP został uhonorowany przez Grupę medialną Polska Press nagrodą za wybitne zarządzanie bankiem centralnym w czasach pandemii, wojny w Ukrainie i kryzysu energetycznego. Nagroda została przyznana podczas gali „Giganci Polska Press 2022”[34]
Przypisy
Linki zewnętrzne
- Oficjalna strona Narodowego Banku Polskiego (ang. • pol.)
- Centrum Pieniądza NBP im. Sławomira S. Skrzypka
- ObserwatorFinansowy.pl
- Cecylia Leszczyńska – Zarys historii polskiej bankowości centralnej
- Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim
- Sprawozdanie z działalności Narodowego Banku Polskiego w 2020 roku (druk sejmowy nr 1246)