Metropolici warszawscy i całej Polski
Metropolita warszawski i całej Polski, w pełnym brzmieniu Jego Eminencja Wielce Błogosławiony Prawosławny Arcybiskup Metropolita Warszawski i całej Polski, cs. Błażenniejszyj mitropolit warszawskij i wsieja Polszi – tytuł przysługujący zwierzchnikom Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Metropolici warszawscy i całej Polski są równocześnie ordynariuszami diecezji warszawsko-bielskiej[1] oraz honorowymi zwierzchnikami monasteru św. Onufrego w Jabłecznej (stauropigia)[2].
Metropolita warszawski i całej Polski, jako przewodniczący Soboru Biskupów PAKP, jest zarazem przedstawicielem Kościoła w jego relacjach wewnętrznych i zewnętrznych. Urząd pełniony jest dożywotnio.
Warszawa jest siedzibą prawosławnej diecezji od 1840, jednak jej zwierzchnicy otrzymują każdorazowo godność metropolity dopiero od 1922. Tytuł metropolita warszawski i całej Polski pojawił się po wejściu struktur Kościoła prawosławnego w Polsce w jurysdykcję Patriarchatu Konstantynopolitańskiego w 1923 i był od tego czasu stosowany z przerwą w latach 1939–1945.
Obowiązki i wybór
Zgodnie ze statutem PAKP, metropolita warszawski i całej Polski jest przedstawicielem Kościoła w jego relacjach wewnętrznych i zewnętrznych (w tym z instytucjami świeckimi)[3]. Jego obowiązkiem jest dbałość o dobro Kościoła; metropolita jest ponadto przewodniczącym Soboru Biskupów PAKP i zwołuje, zgodnie z jego uchwałą, Sobór Lokalny PAKP. Ma prawo udzielać rad wszystkim hierarchom Kościoła oraz dba o obsadzanie katedr biskupich w PAKP, może nadawać biskupom godność arcybiskupią. Utrzymuje relacje z innymi prawosławnymi Kościołami lokalnymi. Swoją działalność przedstawia w sprawozdaniach dla Soboru Biskupów[3].
Zewnętrzną oznaką godności metropolity warszawskiego i całej Polski są dwie panagie oraz biały kłobuk z krzyżem[3].
Elekcji zwierzchnika PAKP każdorazowo dokonuje Sobór Biskupów w terminie nie dłuższym niż trzy miesiące od powstania wakatu na urzędzie[3]. W przypadku śmierci metropolity lub niemożności pełnienia przez niego urzędu obowiązki pełni hierarcha najstarszy chirotonią[3].
Zarys historyczny
Warszawa po raz pierwszy stała się siedzibą prawosławnego biskupa w 1834. Wówczas Świątobliwy Synod Rządzący zdecydował, iż w mieście tym mieli rezydować wikariusze eparchii wołyńskiej, z których każdy kolejny miał otrzymywać tytuł biskupa warszawskiego. Pierwszym duchownym z tym tytułem został biskup Antoni (Rafalski)[4]. Jednak już po sześciu latach władze Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego postanowiły powołać samodzielną eparchię warszawską i nowogieorgijewską, której pierwszym ordynariuszem również został Antoni (Rafalski)[5]. Od reorganizacji eparchii po likwidacji unickiej diecezji chełmskiej w 1875 rezydujący w Warszawie hierarchowie prawosławni nosili tytuł biskupów chełmskich i warszawskich. Natomiast od 1905, gdy wydzielona została samodzielna eparchia chełmska, przysługiwał im tytuł biskupów – warszawskich i nadwiślańskich[6].
W 1915 arcybiskup warszawski i nadwiślański Mikołaj (Ziorow) wyjechał z Warszawy na fali bieżeństwa i nigdy do niej nie wrócił[7] (zmarł w Piotrogrodzie w tym samym roku[8]). Sobór Lokalny Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, obradujący w latach 1917–1918, wyznaczył do objęcia wakującej katedry arcybiskupa Serafina (Cziczagowa). Ten jednak nie otrzymał zgody na wjazd na terytorium niepodległej Polski z powodu nieposiadania obywatelstwa polskiego[9], dodatkowo w tym samym czasie władze radzieckie nie zezwoliły na jego wyjazd z kraju[10]. Władze polskie podjęły tymczasem starania na rzecz odnalezienia kandydata na nowego biskupa warszawskiego, który miałby równocześnie stanąć na czele autokefalicznego polskiego Kościoła prawosławnego[11].
Ostatecznie na mocy porozumienia między rządem polskim a patriarchą moskiewskim i całej Rusi Tichonem w 1921 Rosyjski Kościół Prawosławny zgodził się na powstanie autonomicznego Kościoła prawosławnego obejmującego terytorium Polski i pozostającego w jurysdykcji Patriarchatu Moskiewskiego[12]. Na jego czele, jako tymczasowy administrator i egzarcha patriarszy stanął arcybiskup Jerzy (Jaroszewski)[13]. W roku następnym arcybiskup Serafin (Cziczagow) ostatecznie zrezygnował ze starań o objęcie katedry warszawskiej, co umożliwiło nadanie arcybiskupowi Jerzemu tytułu metropolity warszawskiego[14].
Tytuł metropolita warszawski i całej Polski pojawił się po wejściu struktur Kościoła prawosławnego w Polsce w jurysdykcję Patriarchatu Konstantynopolitańskiego w 1923[15].
Lista metropolitów warszawskich i całej Polski
| Fotografia | Hierarcha | Okres pełnienia urzędu | Uwagi | |
|---|---|---|---|---|
| od | do | |||
.jpg) | Jerzy (Jaroszewski) | 30 stycznia 1922 | 8 lutego 1923 | W wykazach prawosławnych metropolitów warszawskich i całej Polski wymieniany jest jako pierwszy, z uwagi na rolę hierarchy w uzyskaniu przez Kościół w Polsce autokefalii[16][6][17]. Za życia nigdy jednak nie posługiwał się tym tytułem ani też nie został mu oficjalnie nadany[12]. |
 | Dionizy (Waledyński) | 29 kwietnia 1923 | 23 listopada 1939, ponownie do 17 kwietnia 1947 | W 1939 został zmuszony przez hitlerowców do rezygnacji z urzędu i przekazania zarządu podległych mu struktur biskupowi berlińskiemu i niemieckiemu Serafinowi (Lade). W latach 1940–1944 nie posługiwał się tytułem metropolity warszawskiego i całej Polski, lecz metropolity Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w Generalnej Guberni[18]. W 1948 dekret prezydenta Bolesława Bieruta cofnął mu zgodę władz państwowych na pełnienie urzędu, natomiast większość autokefalicznych Kościołów prawosławnych nadal uznawała go za legalnego zwierzchnika PAKP[19]. |
 | Tymoteusz (Szretter) | 17 września 1947 | 7 sierpnia 1951 | Locum tenens metropolii warszawskiej[20]. |
.JPG) | Makary (Oksijuk) | 7 sierpnia 1951 | 9 grudnia 1959 | Delegowany do pracy duszpasterskiej w PAKP przez Rosyjski Kościół Prawosławny. Odszedł z urzędu z powodu złego stanu zdrowia i pod naciskiem polskich władz[21]. |
| | Tymoteusz (Szretter) | 9 grudnia 1959 | 5 maja 1961 | Locum tenens metropolii warszawskiej[1]. |
| 5 maja 1961 | 20 maja 1962 | Elekcji na metropolitę warszawskiego zarzucano złamanie prawa kanonicznego, ponieważ wyboru dokonał Sobór Biskupów PAKP, a nie Sobór Elekcyjny[22]. | ||
 | Jerzy (Korenistow) | 24 maja 1962 | 25 maja 1965 | Locum tenens metropolii warszawskiej[1]. |
 | Stefan (Rudyk) | 25 maja 1965 | 26 marca 1969 | Elekcji metropolity warszawskiego dokonano po trzech latach od śmierci poprzedniego metropolity – Tymoteusza. Wynikało to z postawy władz PRL-u, które nie dopuszczały do chirotonii nowych hierarchów, stawiając tym samym przeszkody w uzyskaniu wymaganej przez prawo kanoniczne liczby biskupów w Kościele autokefalicznym uprawnionych do wyboru metropolity[23]. |
| | Jerzy (Korenistow) | 26 marca 1969 | 24 stycznia 1970 | Locum tenens metropolii warszawskiej[1]. |
 | Bazyli (Doroszkiewicz) | 24 stycznia 1970 | 24 stycznia 1998 | Wybór Bazylego został zaakceptowany przez władze PRL z uwagi na treść składanych przez niego memoriałów z propozycjami przekształceń w Kościele[24]. Działalność Bazylego nosiła charakter ekumeniczny i była skierowania na ożywienie kontaktów z innymi lokalnymi Kościołami prawosławnymi[25]. Zmarł po miesięcznym pobycie w szpitalu, w okresie choroby nie był w stanie wypełniać obowiązków metropolity[26]. |
 | Sawa (Hrycuniak) | 28 stycznia 1998 | 12 maja 1998 | Locum tenens metropolii warszawskiej[27]. |
| od 31 maja 1998 | ||||