Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina

Początki

Zainteresowanie muzyką Fryderyka Chopina na początku XX wieku stanowiło dla pianistów i muzykologów zagadkę interpretacyjną. Jerzy Waldorff przytacza szereg zjawisk, które przyczyniły się do powstania wątpliwości, w jakim stylu grać Chopina: oceny jego sztuki jako „cieplarnianej i chorobliwej”; działalność uczniów i uczennic Chopina, którzy w swej grze zaczęli wprowadzać elementy „rozhisteryzowanego rubata” i sprowadzać ją do „spowitego krepą sztandaru narodowej niewoli” (zdaniem Waldorffa szczególną rolę odegrały tutaj arystokratki: Marcelina z Radziwiłłów Czartoryska oraz Maria Kalergis); działalność polskich teoretyków i kompozytorów (m.in. Jana Kleczyńskiego czy Władysława Żeleńskiego), którzy w swoich pracach określali niektóre utwory jako „dziwaczne” czy „poronione”. Po I wojnie światowej w muzyce pojawiły się prądy neoklasyczne – z Igorem Strawinskim i Siergiejem Prokofjewem na czele – i zainteresowanie wykonawców muzyką romantyczną zaczęło słabnąć.

Pierwotnym celem ufundowania konkursu miała więc być – w zamierzeniu inicjatora, prof. Jerzego Żurawlewa, ucznia pianisty Aleksandra Michałowskiego, który miał także dać impuls do organizacji wielkiego forum^[2] – dyskusja o tym, jak grać Chopina. Przeszkodami były: brak w Polsce instytucji Ministerstwa Kultury oraz zainteresowania władzy sztuką. W tej trudnej sytuacji z pomocą przyszedł Henryk Rewkiewicz – przedsiębiorca, miłośnik muzyki, członek zarządu WTM – zobowiązując się ze swoich osobistych funduszy pokryć cały ewentualny deficyt I konkursu. Po latach Jerzy Żurawlew stwierdził:

Ostatecznie zmiana władzy i patronat nowo wybranego prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej – Ignacego Mościckiego – przesądziły o realizacji I Konkursu^[1]. Zapewnił on, że obejmie konkurs swoim patronatem.

Organizator i imprezy towarzyszące

Do lat 60. XX wieku konkurs powstawał przy współudziale Ministerstwa Kultury i Sztuki. W latach 1960–2005 organizowany był przez Towarzystwo im. Fryderyka Chopina w Warszawie. Edycja w roku 2010 przygotowywana była przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina.

Przesłuchania konkursowe odbywają się w Filharmonii Narodowej. Jednocześnie w wielu innych miejscach w Warszawie (m.in. w Teatrze Wielkim i Zamku Ostrogskich) organizowane są imprezy towarzyszące.

Od 1970 konkurs jest organizowany w październiku. Tradycyjnie 17 października – w dzień śmierci Fryderyka Chopina – w kościele św. Krzyża w Warszawie odprawiona zostaje uroczysta msza, podczas której wykonywane jest Requiem Wolfganga Amadeusa Mozarta. Utwór ten, zgodnie z życzeniem kompozytora, wykonany był podczas mszy pogrzebowej 30 października 1849 w kościele de la Madeleine w Paryżu.

Międzynarodowy status

Konkurs im. Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych i najbardziej rozpoznawalnych konkursów muzycznych na świecie. W 1957 został – u boku m.in. konkursów Busoniego w Bolzano, Królowej Elżbiety w Brukseli, praskiego i genewskiego – jednym z kilkunastu członków założycieli Światowej Federacji Międzynarodowych Konkursów Muzycznych, która zrzesza ok. 120 najbardziej znanych konkursów muzycznych na świecie (m.in. Konkurs Bachowski w Lipsku czy Konkurs Marii Canals w Barcelonie). Jednym z założycieli był także poznański Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka Wieniawskiego. Z biegiem lat do Federacji przyjęte zostały także trzy inne polskie konkursy: Międzynarodowy Konkurs Dyrygencki im. Grzegorza Fitelberga (1982), Międzynarodowy Konkurs Wiolonczelowy im. Witolda Lutosławskiego (2000) oraz Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Ignacego Jana Paderewskiego (2009).

W regulaminie konkursu wyszczególnione są utwory, które będą wykonywane przez pianistów. Na każdym z etapów wykonywane są wyłącznie dzieła Fryderyka Chopina wykonywane z pamięci spośród podanych zbiorów, a także pojawiają się utwory obowiązkowe, wykonywane przez wszystkich uczestników. Na przestrzeni lat program konkursu ulegał modyfikacjom.

W I konkursie pianiści w eliminacjach (I etap) wykonywali po dwa dowolnie wybrane podane w regulaminie nokturny, dwie etiudy, dwa preludia, Polonez fis-moll op. 44, jedną dowolną balladę oraz dwa spośród wyznaczonych mazurków, a w finale należało wykonać I i II lub II i III część z wybranego koncertu^[4]. W kolejnym II konkursie do repertuaru weszły nowe utwory, takie jak: Polonez As-dur op. 53, scherza, Fantazja f-moll op. 49 oraz sonaty^[4]. W III konkursie repertuar został rozszerzony o Poloneza-Fantazję As-dur op. 61.

W pierwszej edycji powojennej (IV konkurs) w programie pojawiła się Barkarola Fis-dur op. 60, a w finale obowiązywały już wszystkie części jednego z koncertów^[4]. W 1955 (V konkurs) po raz pierwszy można było wykonać Berceuse Des-dur op. 57 i Tarantellę As-dur op. 43.

Podczas VII konkursu do regulaminu wprowadzono Andante spianato i Poloneza Es-dur op. 22^[4].

W IX konkursie uczestnicy po raz pierwszy wykonywali jedno z dwóch impromptu: Fis-dur op. 36 lub Ges-dur op. 51. Regulamin XIII konkursu wprowadził nowe gatunki, ronda: c-moll op. 1, F-dur op. 5 i Es-dur op. 16 oraz dodatkowe utwory na fortepian i orkiestrę: Wariacje op. 2, Fantazję A-dur op. 13 i Rondo F-dur op. 14. Te orkiestrowe kompozycje wraz z jednym do wyboru koncertem stanowiły finał programu i jak dotychczas był to finał pod tym względem wyjątkowy^[4].

XV edycja w pierwszym etapie pozwalała uczestnikom na dużą dowolność. Obok obowiązkowych utworów trwających ok. 20 minut, pianista dobierał sobie inne utwory, tak żeby cały występ zmieścił się w przedziale czasu 40–45 minut. Na liście wybieranych najczęściej kompozycji znalazły się m.in.: trzy grupy preludiów (po 6 każda) od nr 7 do 24, Preludium cis-moll op. 45, ronda, scherza, bolero, tarantela, impromptu, walce, etiudy i inne. W II etapie obok mazurków i sonaty (z III etapu poprzednich konkursów) należało wykonać jednego z wielkich polonezów. W XVI edycji obowiązkowo pianiści wykonywali w III etapie Poloneza-Fantazję As-dur op. 61^[4].

Od XVII konkursu obowiązuje program złożony z wykonywanych obowiązkowo w II etapie jednego z walców i jednego poloneza, a w III etapie jednej sonaty lub wszystkich preludiów z op. 28 i jednego cyklu mazurków. W finale konkursu pianiści wykonują z towarzyszeniem orkiestry symfonicznej Filharmonii Narodowej jeden z dwóch koncertów fortepianowych: e-moll lub f-moll^[5].

Główny artykuł: Lista jurorów Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina.

Zobacz też kategorie: Jurorzy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina, Przewodniczący jury Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina.

Oceny dokonuje jury składające się z wybitnych artystów i pedagogów powoływanych przez dyrektora konkursu. Z reguły wszyscy jurorzy są pianistami. Wcześniej zdarzało się, że w jury zasiadali także dyrygenci, muzykolodzy, krytycy i kompozytorzy. System oceny zmieniał się w kolejnych edycjach konkursu, był także przedmiotem licznych dyskusji i sporów, zwłaszcza podczas konkursu w 1980, gdy skład sędziowski demonstracyjnie opuściło dwoje jurorów, wcześniejszych laureatów konkursu (Louis Kentner oraz Martha Argerich). Louis Kentner nie pojawił się na konkursie już nigdy więcej.

Podczas dotychczasowych edycji konkursu przewodniczącymi jury byli Polacy:

1. Witold Maliszewski (1927)
2. Adam Tadeusz Wieniawski (1932 i 1937)
3. Zbigniew Drzewiecki (1949, 1955, 1960 i 1965)
4. Kazimierz Sikorski (1970 i 1975)
5. Kazimierz Kord (1980)
6. Jan Ekier (1985, 1990, 1995)
7. Andrzej Jasiński (2000, 2005 i 2010)
8. Katarzyna Popowa-Zydroń (2015^[6], 2021)

Honorowymi przewodniczącymi byli także Artur Rubinstein (1960), Kazimierz Sikorski (1985) oraz dwukrotnie Jan Ekier (2000 i 2010).

Laureaci

Z tym tematem związana jest kategoria: Laureaci Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina.

Tradycją konkursu jest wyróżnianie szóstki finalistów nagrodami głównymi i tytułami laureata. W przeszłości zdarzało się jednak, że tytuł przysługiwał większej liczbie finalistów. I tak w 1932 było ich piętnastu, w 1937 trzynastu, w 1949 dwunastu, a w 1955 dziesięciu. Z kolei w pierwszym konkursie przyznano tylko cztery nagrody główne. Od 1960 jury może przyznać sześć tytułów laureata, przy czym poszczególne miejsca mogą być dzielone albo nieobsadzone. Dotychczas dwukrotnie zdarzyło się, że jury nie wybrało zwycięzcy (1990 i 1995). Od 1975 laureaci trzech pierwszych miejsc uhonorowani są specjalnymi medalami (złoty, srebrny i brązowy) według projektu artysty Józefa Markiewicza, które są wybite przez Mennicę Państwową^[7].

Laureaci i wyróżnieni
Edycja	Rok	Uczestnicy Kraje	I miejsce	II miejsce	III miejsce	IV miejsce	V miejsce	VI miejsce	Wyróżnieni lub następne miejsca
I	1927	26 8	Lew Oborin	Stanisław Szpinalski	Róża Etkin	Grigorij Ginzburg	Nie przyznano	Nie przyznano	Jurij Briuszkow Jakub Gimpel Guillaume Mombaerts(inne języki) Leopold Münzer Théo van der Pas(inne języki) Edward Prażmowski Dmitrij Szostakowicz Bolesław Woytowicz
II	1932	89 18	Alexander Uninsky (bezpaństwowiec)	Imre Ungár	Bolesław Kon	Abram Lufer	Lajos Kentner	Leonid Sagałow	VII. Leon Boruński VIII. Teodor Gutman(inne języki) IX. Gyula Károlyi X. Kurt Engel XI. Emanuel Grossman(inne języki) XII. Josef Wagner XIII. Maryla Jonasówna XIV. Lily Herz XV. Suzanne de Mayère
III	1937	79 21	Jakow Zak	Roza Tamarkina	Witold Małcużyński	Lance Dossor	Ági Jámbor	Edith Picht-Axenfeld	VII. Monique de la Bruchollerie VIII. Jan Ekier IX. Tatiana Goldfarb(inne języki) X. Olga Iliwicka XI. Pierre Maillard-Verger XII. Léila Gousseau XIII. Halina Kalmanowicz
IV	1949	54 14	Halina Czerny-Stefańska Bella Dawidowicz	Barbara Hesse-Bukowska	Waldemar Maciszewski	Gieorgij Murawlow	Władysław Kędra	Ryszard Bakst	VII. Jewgienij Malinin VIII. Zbigniew Szymonowicz IX. Tamara Gusiewa X. Wiktor Mierżanow XI. Regina Smendzianka XII. Tadeusz Żmudziński
V	1955	77 25	Adam Harasiewicz	Władimir Aszkenazy	Fu Cong	Bernard Ringeissen	Naum Sztarkman	Dmitrij Papierno	VII. Lidia Grychtołówna VIII. Andrzej Czajkowski IX. Dmitrij Sacharow X. Kiyoko Tanaka(inne języki)
VI	1960	78 30	Maurizio Pollini	Irina Zaricka	Tania Aszot-Harutunian	Li Mingqiang	Zinaida Ignatjewa	Walerij Kastielski	Michel Block Jerzy Godziszewski Hitoshi Kobayashi(inne języki) Reiya Silvonen Aleksander Słobodianik Józef Stompel
VII	1965	76 29	Martha Argerich	Arthur Moreira Lima	Marta Sosińska	Hiroko Nakamura	Edward Auer	Elżbieta Głąbówna	Marek Jabłoński(inne języki) Tamara Kołoss Wiktoria Postnikowa Blanka Uribe Lois Carole Pachucki Ewa Maria Żuk(inne języki)
VIII	1970	80 28	Garrick Ohlsson	Mitsuko Uchida	Piotr Paleczny	Eugen Indjic	Natalija Gawriłowa	Janusz Olejniczak	Emanuel Ax Ikuko Endō Ivan Klánský Alain Neveux Karol Nicze Irina Smolina
IX	1975	84 22	Krystian Zimerman	Dina Joffe	Tatjana Fied´kina	Pawieł Giliłow	Dean Kramer	Diana Kacso	Dan Atanasiu John Hendrickson Neal Larrabee Katarzyna Popowa-Zydroń Elżbieta Tarnawska Aleksandr Urwałow Wiktor Wasiliew William Wolfram(inne języki)
X	1980	149 37	Đặng Thái Sơn	Tatiana Szebanowa	Arutiun Papazjan	Nie przyznano	Akiko Ebi Ewa Pobłocka	Erik Berchot Irina Pietrowa	Dan Atanasiu Bernard D'Ascoli(inne języki) Angela Hewitt Chen Hung-kuan(inne języki) Kevin Kenner Alexander Lonquich(inne języki) Ivo Pogorelić Willliam Wolfram
XI	1985	124 32	Stanisław Bunin	Marc Laforêt	Krzysztof Jabłoński	Michie Koyama	Jean-Marc Luisada	Tatiana Pikajzen	Ludmił Angełow Ilja Iwari François Killian Kayo Miki
XII	1990	110 28	Nie przyznano	Kevin Kenner	Yukio Yokoyama	Corrado Rollero Margarita Szewczenko	Anna Malikowa Takako Takahashi	Caroline Sageman	Horoshi Arimori Philippe Giusiano Koji Oikawa(inne języki) Kyoko Tabe(inne języki)
XIII	1995	130 32	Nie przyznano	Philippe Giusiano Aleksiej Sułtanow	Gabriela Montero	Rem Urasin	Rika Miyatani	Magdalena Lisak	Nami Ejiri(inne języki) Nelson Goerner Andriej Ponoczewny Katia Skanavi(inne języki)
XIV	2000	94 25	Li Yundi	Ingrid Fliter	Aleksandr Kobrin	Chen Sa	Alberto Nosè	Mika Satō	Ning An Etsuko Hirose(inne języki) Walentina Igoszyna Radosław Sobczak Nicolas Stavy Mihaela Ursuleasa
XV	2005	80 18	Rafał Blechacz	Nie przyznano	Lim Dong-hyek Lim Dong-min	Shōhei Sekimoto Takashi Yamamoto	Nie przyznano	Colleen Lee	Andriej Jaroszynskij Jacek Kortus Rachel Naomi Kudo(inne języki) Rieko Nezu Yuma Osaki(inne języki) Son Yeol-eum(inne języki)
XVI	2010	78 21	Julianna Awdiejewa	Lukas Geniušas Ingolf Wunder	Daniił Trifonow	Ewgeni Bożanow	François Dumont	Nie przyznano	Nikołaj Choziainow Mirosław Kultyszew Hélène Tysman(inne języki) Paweł Wakarecy
XVII	2015	78 20	Cho Seong-jin	Charles Richard-Hamelin	Kate Liu	Eric Lu	Tony Yike Yang	Dmitrij Szyszkin	Aljoša Jurinić Aimi Kobayashi Szymon Nehring Georgijs Osokins
XVIII	2021	87 18	Bruce Liu	Alexander Gadjiev Kyōhei Sorita	Martín García García	Aimi Kobayashi Jakub Kuszlik	Leonora Armellini	J J Jun Li Bui	Jewa Gieworgian Rao Hao Lee Hyuk Kamil Pacholec
XIX	2025

Polscy zwycięzcy

Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy:

• Halina Czerny-Stefańska (1949, ex aequo)
• Adam Harasiewicz (1955)
• Krystian Zimerman (1975)
• Rafał Blechacz (2005)

Polską uczelnią, która wykształciła najwięcej zwycięzców jest Akademia Muzyczna w Krakowie, której absolwentami byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz. Krystian Zimerman rozpoczął studia na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie. Rafał Blechacz zdobył nagrodę w trakcie studiów na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy.

Nagrody specjalne i pozaregulaminowe

Laureaci konkursu mają zapewniony szereg nagród regulaminowych i pozaregulaminowych – w formie nagród pieniężnych i rzeczowych oraz angaży i zaproszeń na koncerty. Nagrody pozaregulaminowe przyznawane są także uczestnikom, którzy nie znaleźli się w gronie laureatów – podczas XV konkursu były to m.in. nagrody „dla najwyżej ocenionego polskiego uczestnika” (25 tys. euro), „za najlepsze wykonanie sonaty” (ufundowana przez Krystiana Zimermana), „dla najlepszej polskiej pianistki w konkursie” (ufundowana przez Barbarę Hesse-Bukowską).

Tradycją konkursu jest także przyznawanie przez jury nagród specjalnych:

• od 1927: nagroda Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurków
• od 1960: nagroda Towarzystwa im. Fryderyka Chopina za najlepsze wykonanie poloneza
• od 1980: nagroda Filharmonii Narodowej za najlepsze wykonanie koncertu
• od 2010: nagroda Krystiana Zimermana za najlepsze wykonanie sonaty

Regulamin XVI konkursu (2010) przewidywał też nagrodę specjalną rektora Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina za najlepsze wykonanie Poloneza-Fantazji As-dur op. 61.

Zdobywcy nagród specjalnych za najlepsze wykonanie
Edycja	Rok	Mazurków	Poloneza	Koncertu	Sonaty	Ballady	Poloneza-Fantazji op. 61
I	1927	Henryk Sztompka	Nagroda przyznawana od 1960	Nagroda przyznawana od 1980	Nagroda przyznawana od 2010	Nagroda przyznawana od 2025	Nagroda przyznana w 2010
II	1932	Alexander Uninsky (bezpaństwowiec)
III	1937	Jakow Zak
IV	1949	Halina Czerny-Stefańska
V	1955	Fu Cong
VI	1960	Irina Zaricka	Irina Zaricka
VII	1965	Martha Argerich	Marta Sosińska
VIII	1970	Garrick Ohlsson	Piotr Paleczny
IX	1975	Krystian Zimerman	Krystian Zimerman
X	1980	Ewa Pobłocka Đặng Thái Sơn	Đặng Thái Sơn Tatiana Szebanowa	Đặng Thái Sơn Tatiana Szebanowa
XI	1985	Marc Laforêt	Stanisław Bunin	Stanisław Bunin
XII	1990	Nie przyznano	Kevin Kenner Wojciech Świtała	Nie przyznano
XIII	1995	Nie przyznano	Nie przyznano	Nie przyznano
XIV	2000	Nie przyznano	Li Yundi Chen Sa	Nie przyznano
XV	2005	Rafał Blechacz	Rafał Blechacz	Rafał Blechacz
XVI	2010	Daniił Trifonow	Lukas Geniušas	Ingolf Wunder	Julianna Awdiejewa		Ingolf Wunder
XVII	2015	Kate Liu	Cho Seong-jin	Nie przyznano	Charles Richard-Hamelin		Brak nagrody
XVIII	2021	Jakub Kuszlik	Nie przyznano	Martín García García	Alexander Gadjiev
XIX	2025

• I Międzynarodowy Konkurs Chopinowski na Instrumentach Historycznych
• Festivals Chopin de Valldemossa

• JanuszJ. Ekiert JanuszJ., Chopin wiecznie poszukiwany: Historia Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina w Warszawie, Warszawa: Muza SA, 2010, ISBN 978-83-7495-792-2, OCLC 750680529 .brak strony (książka)
• BarbaraB. Niewiarowska BarbaraB., Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina w Warszawie [online], chopin.pl [zarchiwizowane z adresu 2016-09-14] .
• RafałR. Nowacki RafałR., Ocena wykonań konkursowych na przykładzie konkursów chopinowskich – zarys problematyki, wyd. 1, Warszawa: Wyd. Państwowe Wydawnictwa Naukowe, 1974, OCLC 6450595 .brak strony (książka)
• JerzyJ. Waldorff JerzyJ., Wielka gra, wyd. III uzup., Warszawa: Wiedza Powszechna, 1993, ISBN 83-214-0940-7, OCLC 69467869 .brak strony (książka)
• StefanS. Wysocki StefanS., Wokół Konkursów Chopinowskich, wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwa Radia i Telewizji, 1987, ISBN 83-212-0443-0, OCLC 749899851 .brak strony (książka)
• JerzyJ. Żurawlew JerzyJ., A więc konkurs. Wspomnienia twórcy międzynarodowych konkursów Chopinowskich, Warszawa: Towarzystwo im. Fryderyka Chopina, 1995, ISBN 83-85981-10-1 .brak strony (książka)

• Międzynarodowe Konkursy Pianistyczne im. Fryderyka Chopina [online], artsandculture.google.com [dostęp 2018-03-29] .
• Wspomnienia (Konkurs Chopinowski), [w:] Telewizja Polska [online], chopin2015.tvp.pl [zarchiwizowane z adresu 2018-11-22] .
• IV Konkurs Chopinowski, [w:] Polska Kronika Filmowa 40/49, repozytorium.fn.org.pl, 28 września 1949 [dostęp 2018-03-29] .
• Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina w bazie Polona – Polskiej biblioteki cyfrowej
• BarbaraB. Niewiarowska BarbaraB., Konkursy Chopinowskie na świecie [online], chopin.pl [zarchiwizowane z adresu 2010-08-27] .