Muzyka japońska
Muzyka japońska (nazwa często skracana do angielskiego zapisu J-music) – muzyka powstająca w Japonii.
Muzyka japońska obejmuje szeroki wachlarz stylów muzycznych, zarówno nowoczesnych, jak i tradycyjnych. Japonia jest drugim co do wielkości rynkiem muzycznym na świecie, którego całkowita wartość rynkowa w 2013 roku została wyceniona na ponad 3 miliardy dolarów[1][2]. W 2014 roku wartość ta spadła do 2 miliardów 600 milionów dolarów, jednak nadal pozostała drugim liderem corocznego zestawienia danych dotyczącej ogólnej sprzedaży muzyki w poszczególnych krajach, tworzonego przez Międzynarodową Federację Przemysłu Fonograficznego[3]. Tradycyjna muzyka japońska bardzo często pojawia się w różnych filmach z gatunku western, zaś lokalna w klubach karaoke, dzierżawionych przez wytwórnie muzyczne.
Historia
Rdzenie muzyki
Za najstarszą formę muzyki uznaje się w Japonii trzy gatunki: shōmyō (jap. 声明 Shōmyō), buddyjski śpiew rytualny[4][5] i gagaku (jap. 雅楽 Gagaku)[6][7][8], którego początek datuje się na okresy Nara i Heian. W XIII w. wykształciły się Honkyoku (jap. 本曲), grane przez żebrzących mnichów na fletach shakuhachi (jap. 尺八 lub しゃくはち shakuhachi)[9][10][11][12].
Pieśni ludowe (jap. 民謡 min’yō) przydzielane są do czterech głównych kategorii: pieśni pracy, pieśni religijnych jak na przykład sato kagura (jap. 里神楽 Sato kagura), utworów wykorzystanych na uroczystościach takich, jak: wesela, pogrzeby, festiwale matsuri, święto zmarłych o-bon (jap. お盆 o-bon, także bon), a także piosenek dla dzieci (jap. 童歌 Warabe uta).
Lata 30.–50. XX wieku
W latach 30. XX wieku znanym stylem muzycznym była muzyka jazzowa, która czerpała inspiracje z muzyki amerykańskiej i europejskiej. Dominowały także pieśni wojskowe (jap. 軍歌) i poezja śpiewana (jap. 都々逸 dodoitsu) rozwinięta pod koniec okresu Edo. W schyłkowej fazie lat 30. duży rozkwit osiągnął blues[13].
Hibari Misora i Hachirō Kasuga byli głównymi przedstawicielami muzyki enka, formy sentymentalnych ballad[14]. Odmiana tradycyjnej muzyki japońskiej ryūkōka (jap. 流行歌 Ryūkōka) wykształciła się z popu tradycyjnego – kayōkyoku (jap. 歌謡曲 Kayōkyoku)[15].
Lata 60. / 70. / 80. XX wieku
Początki japońskiego rocka sięgają pierwszych lat 60. XX wieku, chociaż za oficjalną datę przyjmuje się 1968 rok[16]. W latach sześćdziesiątych western rock i rock psychodeliczny wraz z subkulturą modsów został spopularyzowany przez The Rolling Stones[17], The Ventures[18][19] i The Beatles[17][18][19]. Popularność subkultury modsów silnie popierana przez członków The Beatles, przyczyniła się do powstania pierwotnej i kluczowej dla rozwoju całej późniejszej japońskiej muzyki popularnej, odmiany japońskiego rocka – Group Sounds (jap. グループ・サウンズ Group Sounds)[20]. Gatunek ten był wymieszaniem muzyki rockowej z kayōkyoku. Jego rozwój trwał przez całe dziesięciolecie – od lat 60. do lat 70. XX wieku[21]. Stanowi do czasów współczesnych podstawę tworzenia wszystkich współczesnych, jak i dawnych rodzajów japońskiego rocka. The Beatles byli pierwszymi, a zarazem najpopularniejszymi muzykami tworzącymi muzykę z nurtu western rocka[20].
Popularnymi gatunkami w latach 70. XX wieku była muzyka nowofalowa i rock progresywny. Oba gatunki zostały zainicjowane w Japonii przez brytyjską grupę rockową Deep Purple i amerykańską grupę hardrockową Van Halen[16].
W owym czasie wykształciły się także gatunki takie jak muzyka klubowa i electropop, wywodzące się bezpośrednio od muzyki techno.
Jedynym zespołem japońskim, któremu udało się zaistnieć w latach 70. poza granicami Japonii to kobiecy duet muzyczny Pink Lady, który wykonywał muzykę disco, jednakże zrezygnował z dalszej kariery po zaledwie kilku latach. Pink Lady zarobiły ponad 100 milionów dolarów (w tym między innymi 35 milionów dolarów na reklamach w amerykańskiej telewizji oraz 25 milionów na sprzedaży swoich płyt)[22] i są jedynymi japońskimi artystami w historii, którym udało się osiągnąć sukces komercyjny o dużej skali w Stanach Zjednoczonych. Ilość sprzedanych albumów duetu jest, jednak po dziś dzień trudna do oszacowania, poza paroma singlami i poszczególnymi albumami, co wzbudza podejrzenia amerykańskich mediów, w tym magazynu Billboard o podanie nierzetelnych informacji do wiadomości publicznej w celu wypromowania grupy. Tygodnik jako pierwszy w 1979 roku w swojej rubryce zamieścił informację, iż zespół zarobił ponad 72 miliony dolarów na sprzedaży płyt[23], co zbagatelizował rok później, pisząc że agencja piosenkarek nie była szczera, mówiąc że zarobiły ponad 40 milionów dolarów na samych singlach[22].
Popularną formą po dzień dzisiejszy jest muzyka elektroniczna. Za jej pioniera w japońskim przemyśle rozrywkowym uważa się zespół Yellow Magic Orchestra, działający na scenie od 1977 roku[24]. W pierwszej połowie lat 70. rozpowszechnił się rock elektroniczny, którego pierwszym przedstawicielem w Japonii był kompozytor Isao Tomita. Jako pierwszy w historii japońskiej muzyki w albumie Electric Samurai: Switched on Rock z 1972 roku wymieszał muzykę elektroniczną z rockiem i popem[25].
W latach 80. XX wieku wykształcił się system identyfikacji wizualnej zwany visual kei. Jedną z pierwszych grup rockowych w latach 60. był zespół Happy End, wykonujący folk rocka i rocka awangardowego. W 1982 roku nastała moda na heavy metal za sprawą muzyków wchodzących w skład grupy X-Japan, która dotychczas sprzedała najwięcej albumów i singli spośród wszystkich japońskich zespołów metalowych w historii i zaliczana jest do pionierów nurtu visual kei[26]. Wywarli bardzo silny wpływ na twórczość wielu japońskich zespołów wykonujących muzykę z pogranicza punku, rocka alternatywnego i hard rocka w latach 90. XX wieku i pierwszego dziesięciolecia XXI wieku. Największy sukces komercyjny w historii japońskiej muzyki osiągnął duet muzyczny B’z, wykonujący muzykę z pogranicza hard rocka, który jest jedną z najlepiej sprzedających się grup na świecie z liczbą ponad 80 milionów sprzedanych egzemplarzy płyt w Japonii od początku ich działalności w latach 80[27][28].
Od lat 90. XX wieku
Ze względu na ciągle zmieniającą się modę w muzyce japońskiej, niewielu artystom udaje się tam utrzymać na dłużej popularność, niemniej jednak istnieje grupa muzyków, którzy po dzień dzisiejszy utrzymują status gwiazd w Japonii. Jednymi z najbardziej znanych, popowych piosenkarek w Japonii są: Ayumi Hamasaki[28], Namie Amuro i Hikaru Utada[29]. Od kilku lat popularny jest girls band AKB48[28]. Największym uznaniem w Japonii cieszą się zespoły rockowe: L’Arc-en-Ciel[30], Glay, Southern All Stars, Mr. Children[29].
Muzyka popularna
J-pop
J-rock
Anison
Anison (jap. アニソン)[a], skrót od anime song (jap. アニメソング)[32] – termin, którym określa się w japońskim przemyśle muzycznym piosenki wykorzystywane w anime, jak np. piosenki przewodnie z czołówek i zakończeń (OP – opening; ED – ending)[32], użyte w odcinku „insert song” (jap. 挿入歌 Sōnyū uta) lub inne piosenki (jak m.in. „image song” (jap. イメージソング)) związane ogólnie z animacją[31][33]. Anison jest czasami używany jako określenie zbiorowe obejmujące inne związane z subkulturą gatunki muzyki, jak np. muzyka z gier oraz Vocaloid, i jest czasami określany jako „A-Pop”[33].