Paweł Pawlikowski

Młodość, wykształcenie

Paweł Pawlikowski urodził się 15 września 1957 w Warszawie^[1] . Jego matka, pochodząca z tradycyjnej katolickiej rodziny, była początkowo artystką baletową. Gdy zaczęła mieć problemy zdrowotne, skończyła filologię angielską, a następnie wykładała na Uniwersytecie Warszawskim^[2] [3] . Jego ojciec natomiast był lekarzem pochodzenia żydowskiego^[4] . Babka ze strony ojca, również z zawodu lekarka pochodzenia żydowskiego^[5] , została zamordowana w Auschwitz^[4] [6] . On sam został ochrzczony i tak jak matka był katolikiem^[7] . Matką chrzestną Pawlikowskiego była aktorka Barbara Kwiatkowska-Lass, przyjaciółka jego matki^[8] .

Ojciec Pawlikowskiego na fali antysemickiej nagonki, będącej następstwem wydarzeń marcowych, już po rozpadzie małżeństwa w 1969 wyjechał do Austrii. W 1971, gdy Paweł Pawlikowski miał 14 lat, wyjechał wraz z matką do Wielkiej Brytanii. Rodzice Pawlikowskiego potem zeszli się w zachodnich Niemczech^[9] , gdy ojciec przeniósł się z Austrii^[10] . Później mieszkali we Włoszech i we Francji, a następnie na stałe osiedlili się w Anglii^[10] . Pierwszy okres pobytu w Anglii spędził w katolickiej szkole pod Londynem, prowadzonej przez Zgromadzenie Księży Marianów. Ponieważ nie chciał się uczyć i poddać dyscyplinie, został z niej wyrzucony^[7] , w związku z czym ukończył ostatecznie szkołę protestancką^[7] .

Na uczelniach w Londynie i Oksfordzie studiował literaturę oraz filozofię, pisał doktorat o austriackim poecie Georgu Traklu^[7] . W Oksfordzie zapisał się również na warsztaty filmowe, po których przerwał karierę naukową^[7] . W 1986 otrzymał staż w BBC i zajął się tworzeniem filmów, początkowo dokumentalnych^[11] .

1990–1995: Filmy dokumentalne

Jego najbardziej znane dzieła dokumentalne, realizowane dla BBC, poświęcone były Rosji. Z Moskwy do Pietuszek z Wieniediktem Jerofiejewem (From Moscow to Pietushki. A Journey with Benedict Yerofeyev, 1990), biografia tytułowego rosyjskiego pisarza, była równocześnie adaptacją utworu tegoż Moskwa – Pietuszki, czytaną przez Jerofiejewa z offu^[12] . W humorystycznych Podróżach Dostojewskiego (Dostoyevsky’s Travels, 1992) reżyser przedstawił losy prawnuka Fiodora Dostojewskiego, tramwajarza Dmitrija, który w trakcie transformacji ustrojowej usiłował zdobyć upragniony samochód marki Mercedes, co wiązało się z koniecznością kombinatorstwa^[12] . Właśnie w Podróżach Dostojewskiego pojawiła się kwestia wypowiadana przez bohatera dokumentu: „Musiałem zabić, bo potrzebowałem pieniędzy”^[12] . Serbski epos (Serbian Epics, 1992) i Wycieczka z Żyrinowskim (Tripping with Zhirinovsky, 1995) były z kolei obserwacjami gardzących demokracją populistów: serbskiego zbrodniarza wojennego Radovana Karadžicia oraz rosyjskiego polityka Władimira Żyrinowskiego^[12] . O ile film o Żyrinowskim satyrycznie przedstawiał jego polityczną karierę, o tyle etnograficzny portret serbskiej części Jugosławii w Serbskim eposie zbulwersował brytyjską opinię publiczną, rodząc podejrzenia, iż Pawlikowski sympatyzował z Karadžiciem^[12] .

1998–2011: Pierwsze filmy fabularne

Debiutem fabularnym Pawlikowskiego był telewizyjny Korespondent (The Stringer, 1998) o reportażyście-amatorze, który zdobywa dzięki łutowi szczęścia sensacyjne materiały dla telewizji^[12] . Korespondent został jednak przyjęty chłodno. Przykładowo Godfrey Cheshire z „Variety” pisał, że „skąpe podejście do dramaturgii pozbawia film prawdziwego napięcia i narracyjnej konstrukcji, a także sprawia, że jego polityczne obserwacje wydają się płytkie, a nawet niezamierzenie efekciarskie”^[13] .

Ostatnie wyjście (Last Resort, 2000), dystrybuowane już w kinach, Pawlikowski poświęcił opowieści o rosyjskiej imigrantce (Dina Korzun), która stara się o uzyskanie azylu w Wielkiej Brytanii. Krytycy oceniali Ostatnie wyjście pozytywnie^[14]; Roger Ebert komentował film z uznaniem, twierdząc: „Podoba mi się sposób, w jaki Ostatnie wyjście się kończy, w jaki zamyka swoją emocjonalną podróż, nie udając, że historia, która leży u jego podstaw, dobiegła końca. Wychodzisz z kina zaciekawiony i poruszony”^[15] .

W 2004 Pawlikowski wyreżyserował kolejny film Lato miłości (My Summer of Love), opowiadający o historii miłosnej między dwiema nastolatkami, które dzieli „przepaść klasowa”^[16] . Lato miłości, powstałe na podstawie powieści Helen Cross^[17] , okazało się pierwszym istotnym sukcesem Pawlikowskiego; zbierając bardzo pozytywne recenzje, umożliwiło rozwój kariery Emily Blunt i Natalie Press, które odgrywały główne role^[18] . Doceniany był zwłaszcza sposób kręcenia zdjęć „z ręki”, przywodzący na myśl dokonania grupy Dogma 95^[19]  lub społeczny realizm Kena Loacha^[17] . Lato miłości otrzymało nagrodę BAFTA dla najlepszego filmu brytyjskiego roku^[17] .

W 2005 Pawlikowski rozpoczął realizację projektu The Restraint of Beasts, przerwanego w kolejnym roku chorobą żony. Gdy wykryto u niej raka w ostatnim stadium, reżyser postanowił zawiesić projekt i opiekował się nią do ostatnich chwil^[20] . Wrócił do reżyserii po pięciu latach, gdy jego dzieci skończyły liceum i usamodzielniły się^[3] .

Kolejny film pełnometrażowy w reżyserii Pawlikowskiego, Kobieta z piątej dzielnicy (La Femme du Vème, 2011) na podstawie powieści kryminalnej Douglasa Kennedy’ego, rozgrywał się w Paryżu. W rolach głównych byłych małżonków reżyser obsadził Kristin Scott Thomas i Ethana Hawke’a, a ten drugi – wystylizowany na samego Pawlikowskiego – odtwarzał kreację człowieka pogrążonego w traumie oraz staczającego się w obłęd^[20] . Efekt pracy reżysera nie przekonał jednak krytyków. Scott Tobias z magazynu internetowego The A.V. Club, wychwytując podobieństwa między Kobietą a filmami Romana Polańskiego, stwierdzał: „Paweł Pawlikowski nie jest Romanem Polańskim, więc urojenia i psychoza jego nadętego bohatera nie mają odpowiedniej intensywności”^[21] .

2013–2018: Filmy o Polsce

W międzyczasie Pawlikowski opracował projekt filmu o postulantce w katolickim zakonie (Agata Trzebuchowska), która od swojej ciotki (Agata Kulesza) dowiaduje się, że jest Żydówką. Pierwotnie scenariusz napisany wraz z Cezarym Harasimowiczem był zatytułowany Sister of Mercy (Siostra miłosierdzia), jednak Pawlikowski przeredagował go wraz z Rebeką Lenkiewicz i przemianował na Idę (2013)^[7] . Ida wzbudziła w Polsce olbrzymie kontrowersje; środowiska prawicowo-konserwatywne zarzucały reżyserowi przypisanie Polakom udziału w Zagładzie Żydów podczas II wojny światowej^[22] [23], podczas gdy krytycy lewicowi – utrwalanie stereotypu żydokomuny, ucieleśnianego przez postać graną przez Kuleszę^{[24] [25] [26] [27][28]}. Mimo to niekiedy – ze względu na odrealnienie filmowej rzeczywistości, osiągnięte przez poetyckie czarno-białe zdjęcia – akcentowano niejednoznaczność, z jaką Ida podejmowała temat II wojny światowej i epoki stalinowskiej^[29][30]. Na 38. edycji festiwalu filmowego w Gdyni Ida otrzymała Złote Lwy dla najlepszego filmu. Pawlikowski został później nagrodzony podczas 19. ceremonii wręczenia Orłów za najlepszy film i najlepszą reżyserię. Poza Polską Ida spotkała się z powszechnym uznaniem ze względu na subtelne ukazanie zawiłości II wojny światowej^[31][32] ; w 2015 otrzymała nagrodę BAFTA za najlepszy film nieanglojęzyczny oraz Oscara w tej samej kategorii, stając się pierwszym polskim filmem pełnometrażowym uhonorowanym Nagrodą Akademii Filmowej^[33] . Agnieszka Tambor pisała: „Fabuła jest dość prosta, jednak to sposób realizacji powoduje, że film powszechnie nazywa się arcydziełem”^[34].

Ukończywszy prace nad Idą, Pawlikowski zamierzał nakręcić opowieść inspirowaną życiem swoich rodziców^[35] , z udziałem Joanny Kulig oraz Tomasza Kota w roli kochanków miotających się pomiędzy Europą Zachodnią a Wschodnią podczas zimnej wojny. Film zatytułowany Zimna wojna został ukończony w 2018, a dzięki starannie zaplanowanej kampanii promocyjnej zakwalifikował się do udziału w konkursie głównym na 71. MFF w Cannes jako pierwszy film w języku polskim od czasu Przesłuchania (1982), zaprezentowanego w 1990^[36] [37]. Film po premierze przyjęto długimi owacjami na stojąco, a recenzje były jednoznacznie pozytywne^[36] . Pawlikowski otrzymał w Cannes Złotą Palmę za najlepszą reżyserię jako pierwszy polski filmowiec w tej kategorii^[38] , a Zimna wojna została uhonorowana także między innymi Europejską Nagrodą Filmową dla najlepszego filmu roku^[39]  oraz umieszczeniem w ścisłej czołówce kandydatów do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego; statuetkę Akademii Filmowej odebrał jednak film Roma (2018) Alfonsa Cuaróna^[40] .

Dalsza kariera

Po sukcesie Zimnej wojny Pawlikowski miał zamiar nakręcić film roboczo zatytułowany The Island, psychodramę toczącą się między dwiema głównymi postaciami a ludźmi czyhającymi na upadek ich szczęścia. Główne role mieli zagrać Joaquin Phoenix i Rooney Mara, lecz w 2023 wskutek strajku Gildii Aktorów Ekranowych produkcja filmu została zawieszona do odwołania^[41].

Kariera akademicka, udział w festiwalowych jury

W 2004 Pawlikowski otrzymał pracę wykładowcy akademickiego na Oxford Brookes University^[11] , gdzie wykładał przez trzy lata^[11] .

W 2011 Pawlikowski był przewodniczącym jury na 36. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni^[20] , które podjęło decyzję o uhonorowaniu Złotymi Lwami filmu Essential Killing (2011) w reżyserii Jerzego Skolimowskiego^[42] . Werdykt wzbudził kontrowersje, gdyż faworytem dziennikarzy i publiczności była Róża (2011) Wojciecha Smarzowskiego^[43] . Pawlikowski tłumaczył później mediom, że reszta członków zagranicznego jury uznała Różę za film zupełnie niezrozumiały^[44] . Pawlikowski zasiadał też w jury konkursu głównego na 72. MFF w Wenecji (2015)^[45]  oraz na 72. MFF w Cannes (2019)^[46] . W 2020 został przewodniczącym Rady Programowej Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych^[47].

Poglądy

Jak Pawlikowski twierdził, po przyjeździe do Polski zaskoczył go wzrost nastrojów nacjonalistycznych:

Krytykował politykę Prawa i Sprawiedliwości po 2015^[48] , ze względu na obawy nie tyle o swoją pozycję, ile o przyszłość polskiej kinematografii i kultury: „zabranie dotacji dla wielu pism, teatrów czy festiwali, które są dla władzy niewygodne, to forma cenzury ekonomicznej”^[2] . Był jednym z przedstawicieli demonstracji przeciwko odwołaniu Magdaleny Sroki ze stanowiska dyrektor Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej^[49] . W 2018 w wywiadzie dla Agence France-Presse twierdził, że figuruje „wraz z wieloma wybitnymi kolegami” na liście „niepożądanych, niewystarczająco patriotycznych artystów”^[50] ; wiadomość o takiej liście zdementował urzędujący wówczas minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński^[50] . Gdy Gliński w 2020 opóźniał powołanie wybranego w konkursie Tomasza Kolankiewicza jako dyrektora artystycznego ówczesnej edycji festiwalu, Pawlikowski groził rezygnacją ze stanowiska w Radzie Programowej^[51] . Ostatecznie festiwal odbył się w listopadzie, w miejsce zwyczajowego wrześniowego terminu, z Leszkiem Kopciem jako dyrektorem^[52] .

W 2018 w plebiscycie dla Criterion Collection wskazał 14 swoich ulubionych filmów: Noc po ciężkim dniu (1964) Richarda Lestera, Pół żartem, pół serio (1959) Billy’ego Wildera, Popiół i diament (1958) Andrzeja Wajdy, Badlands (1973) i Niebiańskie dni (1978) Terrence’a Malicka, Miłość blondynki (1965) Miloša Formana, Żyć własnym życiem (1963) i Szalonego Piotrusia (1965) Jeana-Luca Godarda, Za naszą miłość (1983) Maurice’a Pialata, Dziecko wojny (1962) Andrieja Tarkowskiego, Słodkie życie (1960), Osiem i pół (1963) i Amarcord (1973) Federica Felliniego, wreszcie Mulholland Drive (2001) Davida Lyncha^[53] .

Deklarował się jako człowiek wierzący, twierdząc, że ma „ogromną potrzebę wiary i poczucie istnienia Absolutu. Przeraża mnie informacyjny hałas i materialistyczno-zmysłowa kultura, która nas otacza. Uciekam od nich jak najdalej”^[54] .

Ma dwoje dzieci, syna i córkę^[55] . Jego pierwsza żona, która wyemigrowała z Rosji w latach 80., zmarła w 2006^[56] ; jej imienia i nazwiska Pawlikowski nigdy nie podał publicznie^[57] . Pod koniec 2017 ożenił się z modelką Małgorzatą Belą^[58] .

Motywy

Dorobek Pawlikowskiego zwykle zalicza się do twórczości transnarodowej, w której skupiają się doświadczenia z przebywania w różnych krajach^[59]. Richard Porton z pisma „Cinéaste” opisywał reżysera jako „jeden z najbardziej wyrazistych głosów w brytyjskiej kinematografii ostatnich lat”, dopowiadając, że Pawlikowski „nie chce produkować filmów zgodnych z przewidywalnymi trendami i szablonowymi receptami”^[60]. W początkowej fazie jego twórczości doszukiwano się poetyckiego przetworzenia konwencji brytyjskiego realizmu społecznego^[61][62]. Reżyser był ceniony za szczególną empatię i zrozumienie wobec swoich bohaterów, którzy są pozbawieni tożsamościowej stabilności^[59]; szczególnie zauważano jego nieszablonowość w portretowaniu postaci kobiecych^[63]. Joanna Rydzewska porównywała utwory Pawlikowskiego do twórczości Michaela Hanekego, który część swych filmów również tworzył poza krajem pochodzenia i również stawiał pytania o kondycję współczesnej Europy^[59]. Agnieszka Morstin stwierdzała natomiast (zwłaszcza na przykładzie Zimnej wojny) podobieństwo dzieł Pawlikowskiego do późnej twórczości Krzysztofa Kieślowskiego, szczególnie zaś – Podwójnego życia Weroniki, gdzie również zaakcentowany został rozdźwięk między zachodem a wschodem Europy^[64]. Sam Pawlikowski jednak przy okazji premiery Idy deklarował, że główną inspiracją dla niego był Jean-Luc Godard i jego Żyć własnym życiem^[65], a Katarzyna Mąka-Malatyńska upatrywała bardziej w twórczości Pawlikowskiego wpływu polskich filmów z lat 60. oraz francuskiej Nowej Fali^[65].

Twórczość Pawlikowskiego dotyczyła nie tylko wykorzenienia jego bohaterów pod względem narodowościowym, ale również religijnym. Ida zdaniem Wacława Osadnika jest filmem, w którym pojawiają się odniesienia na równi do etyki chrześcijańskiej oraz judaistycznej^[66]. Audrey Kichelewski w swoim studium Idy i Zimnej wojny skupiała swą uwagę na szczególny sposób portretowania losów powojennej Polski. Zdaniem Kichelewski oba filmy Pawlikowskiego przedstawiają „bardziej złożoną wizję komunistycznej przeszłości niż potępienie czy błogą nostalgię”^[67]. Ida oraz Zimna wojna wykraczają poza zbiorowe wyobrażenia o epoce komunistycznej, ponieważ „ukazują katolicyzm jako ważny element życia i tożsamości powojennej Polski, pomimo stosunku komunizmu do zorganizowanej religii”^[68].

Zdaniem krytyka Łukasza Maciejewskiego reżyser Idy „opowiada o metafizyce bez doktrynerstwa, o odkrywaniu erotyki i tożsamości bez tautologii – dlatego jego filmy są doskonale zrozumiałe wszędzie na świecie”^[69] . Maciejewski również dopowiadał, że „Pawlikowski mierzy się z polskimi kompleksami historycznymi, ale ucieka przed serwowaniem gotowych tez, ferowaniem wyroków. W jego filmach zamiast publicystyki, otrzymujemy filmową poezję”^[69] .

Środki wyrazu

Joanna Sosnowska zauważyła, że czynnikiem wiążącym filmy Pawlikowskiego jest użycie poetyckich środków wyrazu, skłaniających widzów do skupienia się na postaciach. W Idzie oraz Zimnej wojnie owe środki reżyser osiągnął, eliminując tło, używając bliskich planów filmowych lub kadrując za pomocą pustej przestrzeni^[71]. Robert Birkholc pisał, iż Pawlikowski „chętnie kręci w czerni i bieli, cyzeluje kadr, w wysublimowany sposób używa światłocienia”^[72]. Jak twierdziła aktorka Agata Kulesza, reżyser zwykł wielokrotnie powtarzać to samo ujęcie do celów montażowych^[73] . Użyta przez Pawlikowskiego symbolika na poziomie wizualnym skupia się na kontrastowym zestawieniu barw, a na poziomie dźwiękowym – polega na wyciszeniu pozornie najbardziej dramatycznych scen, co odbywa się poprzez wydłużenie przerw między dialogami, milczenie, oczekiwanie odpowiedzi^[74]. Stąd filmy Pawlikowskiego porównywano pod względem estetycznym do medytacyjnych dzieł Roberta Bressona oraz Yasujirō Ozu^[75]; Sheila Skaff zaliczała na przykład Idę do filmów „antymodernistycznych”, stanowiących formę duchowej „medytacji na temat ograniczeń, jakie wojna i emigracja narzucają tym, którzy je przeżyli”^[75].

Pawlikowski deklarował, że specjalizuje się w filmach „stosunkowo prostych”^[76]. Większość jego filmów koncentruje się wokół trzech postaci w określonym krajobrazie, przy czym celem stawianym sobie Pawlikowski czyni sytuację, w której widz „wychodzi z kina z filmem wciąż w głowie, a nie z uczuciem przesytu”^[76]. W swoich filmach skupia się bardziej na wiarygodnych relacjach pomiędzy postaciami aniżeli na dawaniu widzom lekcji historii:

Ordery

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2015)^[79]

Nagrody honorowe

• Doroczna Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w kategorii: Film (2014)^[47][80] 
• Wiktor w kategorii: Twórca roku (2015)^[47][81] 
• Honorowe Serce Sarajewa za „wybitny wkład w rozwój sztuki filmowej” na Festiwalu Filmowym w Sarajewie (2019)^[47]
• Złoty Anioł za niepokorność twórczą na 17. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym „Tofifest” w Toruniu (2019)^[47][82] 
• Honorowe Obywatelstwo Miasta Stołecznego Warszawy (2019)^[47][83] 

Artykuły naukowe i specjalistyczne

• AliceA. Bardan AliceA., Welcome to Dreamland: The realist impulse in Pawel Pawlikowski’s Last Resort, „New Cinemas: Journal of Contemporary Film”, 6 (1), 2008, s. 47–63, DOI: 10.1386/ncin.6.1.47_1 [dostęp 2022-04-26] .
• MichaelM. Brooke MichaelM., Interview: Fifth amendments, „Sight and Sound”, marzec 2012, s. 8 .
• PiotrP. Forecki PiotrP., Fantazmat Julii Brystiger, „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne” (1), 2017, s. 47–69, ISSN 1731-7517 [dostęp 2022-05-05] .
• AgnieszkaA. Hess AgnieszkaA., JoannaJ. Najbor JoannaJ., Promotion of Polish Cinema Abroad as an Element of Nation Branding. Case Study of “Cold War” (2018) by Pawel Pawlikowski, „Sustainability”, 12 (14), 2020, DOI: 10.3390/su12145621 [dostęp 2022-05-01]  (ang.).
• SebastianS. Jagielski SebastianS., „Ida”, utrata i wstyd, „Kwartalnik Filmowy” (103), 2018, s. 6–24, ISSN 0452-9502 [dostęp 2022-04-30] .
• AudreyA. Kichelewski AudreyA., Poland’s Postwar Trauma and Identity in Pawel Pawlikowski’s Films: Reflections on Ida and Cold War, „Central European History”, 53 (3), 2020, s. 652–656, DOI: 10.1017/S0008938920000473, ISSN 0008-9389 [dostęp 2022-04-27]  (ang.).
• KatarzynaK. Mąka-Malatyńska KatarzynaK., Opowiedzieć niewidzialne. Próba analizy filmu Ida Pawła Pawlikowskiego, „Narracje o Zagładzie” (1), 2015, s. 225–246 [dostęp 2022-05-01]  (pol.).
• ClaireC. Monk ClaireC., ‘If You Can’t Make a Good Political Film, Don’t’: Pawel Pawlikowski’s Resistant Poetic Realism, „Journal of British Cinema and Television”, 9 (3), 2012, s. 480–501, DOI: 10.3366/jbctv.2012.0101, ISSN 1743-4521 [dostęp 2022-04-26] .
• AgnieszkaA. Morstin AgnieszkaA., Kieślowski versus Pawlikowski. „Podwójne życie Weroniki” i „Zimna wojna” jako opowieści o świecie dwudzielnym, „Kwartalnik Filmowy” (103), 2018, s. 79–90, ISSN 0452-9502 [dostęp 2022-04-27] .
• JonathanJ. Murray JonathanJ., PawełP. Pawlikowski PawełP., The Music of Freedom: An Interview with Paweł Pawlikowski, „Cinéaste”, 44 (1), 2018, s. 5, DOI: 10.2307/26563052, JSTOR: 26563052 [dostęp 2022-05-01] .
• Wacław M.W.M. Osadnik Wacław M.W.M., Counterinterpretation in film criticism: The case of ‘Ida’ by Paweł Pawlikowski, „Quart”, 58 (4), 2020, s. 132–139, DOI: 10.11588/quart.2020.4.78074, ISSN 2449-9285 [dostęp 2022-04-26]  (ang.).
• MagdalenaM. Podsiadło-Kwiecień MagdalenaM., Filmy nawiedzone, czyli kobiety władzy i demony: obcość nie z tej ziemi, „Kultura i Historia” (33), 2018, s. 160–174, ISSN 1642-9826 [dostęp 2022-05-05] .
• RichardR. Porton RichardR., Going Against the Grain: An Interview with Pawel Pawlikowski, „Cinéaste”, sierpień 2005, s. 37–41 .
• JoannaJ. Rydzewska JoannaJ., Beyond the Nation State: ‘New Europe’ and Discourses of British Identity in Pawel Pawlikowski’s “Last Resort” (2000), „Journal of Contemporary European Studies”, 17 (1), 2009, s. 91–107, DOI: 10.1080/14782800902844743, ISSN 1478-2804 [dostęp 2022-04-26]  (ang.).
• SheilaS. Skaff SheilaS., „Ida” w Ameryce. Estetyka, tożsamość i artyzm w antyfilmie, „Kwartalnik Filmowy” (95), 2016, s. 213–218, ISSN 0452-9502 [dostęp 2022-04-26] .
• JoannaJ. Sosnowska JoannaJ., Silence as a Cinematic Expression in the Work of Paweł Pawlikowski, „Roczniki Nauk Społecznych”, 48 (2), 2020, s. 45–65, DOI: 10.18290/rns20482-3, ISSN 2544-5812 [dostęp 2022-04-26]  (ang.).
• MonikaM. Talarczyk-Gubała MonikaM., Słowiańskie epopeje. O filmowej twórczości Pawła Pawlikowskiego [online], Dialog, listopad 2018 [dostęp 2022-04-14]  (pol.).
• AgnieszkaA. Tambor AgnieszkaA., Półka filmowa 2013–2014, „Postscriptum Polonistyczne”, 13 (1), 2014, s. 251–264, ISSN 1898-1593 [dostęp 2022-05-05]  (ang.).
• KatarzynaK. Żakieta KatarzynaK., Pamięć, tabu, trauma w najnowszym kinie polskim. Przypadek Róży W. Smarzowskiego, Idy P. Pawlikowskiego i Pokłosia W. Pasikowskiego, „Politeja”, 12 (35), 2015, s. 227–242, ISSN 1733-6716 [dostęp 2022-05-05] .

Artykuły branżowe

• RobertR. Birkholc RobertR., Umarł mistrz, niech żyje mistrz?, „Kino”, styczeń 2019, s. 32–35 .
• PeterP. Bradshaw PeterP., Pawel Pawlikowski: ‘I was a lost guy in a weird city’ [online], The Guardian, 18 września 2014 [dostęp 2022-04-20]  (ang.).
• GodfreyG. Cheshire GodfreyG., The Stringer [online], Variety, 19 maja 1998 [dostęp 2022-04-14]  (ang.).
• RogerR. Ebert RogerR., Last Resort movie review & film summary (2001) [online], RogerEbert.com, 23 lutego 2001 [dostęp 2022-04-14]  (ang.).
• MartaM. Górna MartaM., Oscary 2019. Trzy nominacje dla „Zimnej wojny”! Liderami „Roma” i „Faworyta” [online], Gazeta Wyborcza, 22 stycznia 2019 [dostęp 2019-01-22] .
• OwenO. Gleiberman OwenO., My Summer of Love [online], Entertainment Weekly, 15 czerwca 2005 [dostęp 2022-04-14]  (ang.).
• AgnieszkaA. Graff AgnieszkaA., Ida – subtelność i polityka [online], Krytyka Polityczna, 1 listopada 2013 [dostęp 2020-05-16] .
• BarbaraB. Hollender BarbaraB., Europejskie Nagrody Filmowe: Triumf Pawlikowskiego i Kulig [online], rp.pl, 16 grudnia 2018a [dostęp 2018-12-18] .
• BarbaraB. Hollender BarbaraB., Triumf Pawła Pawlikowskiego w Cannes [online], Rzeczpospolita, 11 maja 2018b [dostęp 2022-04-14]  (pol.).
• BarbaraB. Hollender BarbaraB., Paweł Pawlikowski: Jeśli „Zimna wojna” spodobała się Nuriemu, rzeczywiście musi być spoko [online], Rzeczpospolita, 21 stycznia 2019 [dostęp 2022-04-30]  (pol.).
• Livia BloomL.B. Ingram Livia BloomL.B., Courage of Conviction: A Conversation with Ida Director Pawel Pawlikowski [online], Filmmaker Magazine, 5 maja 2014 [dostęp 2022-04-14]  (ang.).
• AgnieszkaA. Kazimierczuk AgnieszkaA., Pawlikowski: W Polsce jestem na „czarnej liście” [online], Rzeczpospolita, 2018 [dostęp 2022-04-30]  (pol.).
• v DamianD. Jankowski DamianD., Paweł Pawlikowski: Lubię stwarzać przestrzeń dla wiary [online], Więź, 8 czerwca 2018 [dostęp 2022-04-30]  (pol.).
• JarosławJ. Kosmatka JarosławJ., „Ida” zwycięzcą Oscarów 2015. „Ida” dostała Oscara za najlepszy film nieanglojęzyczny [online], Dziennik Łódzki, 23 lutego 2015 [dostęp 2017-03-30]  (pol.).
• WitoldW. Mrozek WitoldW., Gliński wciąż nie powołuje dyrektora festiwalu w Gdyni. Paweł Pawlikowski grozi rezygnacją [online], Gazeta Wyborcza, 6 lipca 2020 [dostęp 2022-05-08] .
• CondéC. Nast CondéC., In “Cold War,” Pawel Pawlikowski Tells His Parents’ Love Story [online], The New Yorker, 22 grudnia 2018 [dostęp 2022-04-14]  (ang.).
• Paweł Pawlikowski – kim jest twórca filmu „Ida”? [online], Polska Times, 27 lutego 2015 [dostęp 2022-04-14]  (pol.).
• Paweł Pawlikowski otrzymał Złotą Palmę dla najlepszego reżysera festiwalu w Cannes [online], Polska Times, 21 maja 2018 [dostęp 2022-04-14]  (pol.).
• TimT. Robey TimT., Oscars 2015: Pawel Pawlikowski on Oscar winner Ida [online], Daily Telegraph, 2015 [dostęp 2022-04-20] .
• MałgorzataM. Sadowska MałgorzataM., Paweł Pawlikowski, reżyser „Idy” o Polsce, polskości i Kościele [online], Newsweek.pl, 26 października 2013 [dostęp 2022-04-20] [zarchiwizowane z adresu 2015-02-22]  (pol.).
• DonataD. Subbotko DonataD., Paweł Pawlikowski: Jaki honor, jaka ojczyzna? A co dopiero Bóg? [online], wyborcza.pl, 15 listopada 2013 [dostęp 2022-04-20] .
• JacekJ. Szczerba JacekJ., Festiwal w Gdyni jednak się odbędzie. Pokryje się z festiwalem Nowe Horyzonty [online], Gazeta Wyborcza, 15 lipca 2020 [dostęp 2022-05-08] .
• AgataA. Trzebuchowska AgataA., Listy miłosne Pawła Pawlikowskiego [online], Kwartalnik Przekrój, 13 czerwca 2018 [dostęp 2022-04-30]  (pol.).
• KrzysztofK. Varga KrzysztofK., Polska jest Różą [online], Gazeta Wyborcza, 30 czerwca 2011 [dostęp 2022-04-27] .
• AliceA. Wignall AliceA., Moves [online], The Guardian, 21 września 2004, s. 68 [dostęp 2022-04-20]  (ang.).
• JanuszJ. Wróblewski JanuszJ., Paweł Pawlikowski: odmieniec, poeta kina [online], Polityka, grudzień 2014 [dostęp 2022-04-14] .
• JanuszJ. Wróblewski JanuszJ., Rozmowa z Pawłem Pawlikowskim, reżyserem filmu „Kobieta z piątej dzielnicy” [online], Polityka, 25 września 2012 [dostęp 2022-04-14]  (pol.).
• PiotrP. Zaremba PiotrP., Moralitet ze skazą, „W Sieci” (9), 2015, s. 38 .

Strony internetowe

• GrzegorzG. Bruszewski GrzegorzG., Paweł Pawlikowski i dwoje uczestników Powstania Warszawskiego honorowymi obywatelami miasta [online], dzieje.pl [dostęp 2022-06-01]  (pol.).
• Doroczne Nagrody Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego [online], MKiDN, 2014 [dostęp 2022-06-01]  (pol.).
• MagdalenaM. Drozdek MagdalenaM., Paweł Pawlikowski nigdy nie mówi o pierwszej żonie. Z drugą właśnie obchodził rocznicę [online], Wirtualna Polska, 21 maja 2018 [dostęp 2022-04-14]  (pol.).
• How Paweł Pawlikowski Reimagined His Parents’ Fiery Romance for the Big Screen [online], The Criterion Collection, 20 listopada 2019 [dostęp 2022-05-03]  (ang.).
• JustynaJ. Kobus JustynaJ., Paweł Pawlikowski: outsider z wyboru [online], TVN24, 22 lutego 2015 [dostęp 2022-04-20]  (pol.).
• FabienF. Lemercier FabienF., My Summer of Love [online], Cineuropa, 23 czerwca 2005 [dostęp 2022-04-14]  (ang.).
• ŁukaszŁ. Maciejewski ŁukaszŁ., Paweł Pawlikowski. Jazzman pod włos [online], Onet Kultura, 22 stycznia 2019 [dostęp 2022-04-30]  (pol.).
• ŁukaszŁ. Maciejewski ŁukaszŁ., Paweł Pawlikowski: Oscar w plecaku [online], Onet Kultura, 10 maja 2020 [dostęp 2022-05-03]  (pol.).
• Małżonkowie. Małgorzata Bela i Paweł Pawlikowski, „Viva!”, Warszawa: Edipresse Polska, 22 lutego 2018, s. 26, ISSN 1426-9554 [dostęp 2018-02-23]  (pol.).
• IwonaI. Muszytowska-Rzeszotek IwonaI., Złote Anioły Tofifest lecą do Agnieszki Holland i Pawła Pawlikowskiego! [online], Polskie Radio PiK, 26 października 2019 [dostęp 2022-06-01]  (pol.).
• Nowojorski pokaz „Idy” Pawlikowskiego nagrodzony brawami [online], Dziennik Związkowy, 24 stycznia 2014 [dostęp 2022-04-20]  (pol.).
• AndrewA. O’Hehir AndrewA., Beyond the Multiplex [online], Salon, 10 czerwca 2005 [dostęp 2022-04-14]  (ang.).
• Paweł Pawlikowski w jury słynnego festiwalu w Wenecji [online], Dziennik, 28 lipca 2015 [dostęp 2022-04-14]  (pol.).
• Paweł Pawlikowski’s Top 10 [online], The Criterion Collection, 31 grudnia 2018 [dostęp 2022-05-03]  (ang.).
• Paweł Pawlikowski: W drodze po Oscara [online], Interia Film, 23 stycznia 2019 [dostęp 2022-04-14]  (pol.).
• Paweł Pawlikowski w jury Festiwalu w Cannes [online], Onet Kultura, 29 kwietnia 2019 [dostęp 2022-04-14]  (pol.).
• Pawlikowski: Jury nie zrozumiało filmu „Róża” [online], PolskieRadio24.pl, 12 czerwca 2011 [dostęp 2022-04-27] .
• MarcinM. Pietrzyk MarcinM., 36. FPFF: Złote Lwy dla „Essential Killing” Skolimowskiego [online], Filmweb, 11 czerwca 2011 [dostęp 2022-04-27]  (pol.).
• Tadeusz M.T.M. Płużański Tadeusz M.T.M., Nowe „Pokłosie” [online], Niezależna.pl, 7 stycznia 2015 [dostęp 2015-04-20] [zarchiwizowane z adresu 2015-04-20] .
• Polska Agencja Prasowa, Owacja na stojąco po polskiej premierze „Zimnej wojny” Pawła Pawlikowskiego [online], Dziennik, 28 maja 2018 [dostęp 2022-04-14]  (pol.).
• ZofiaZ. Rojek ZofiaZ., „Ida” pełna antysemickich stereotypów? Krytyka najnowszego filmu Pawlikowskiego [online], NaTemat.pl, 5 listopada 2013 [dostęp 2015-04-20] .
• Rozdano Wiktory 2014. Donald Tusk, Kamil Stoch, Tomasz Kot, Juliusz Braun nagrodzeni [online], Wirtualne Media, 31 marca 2015 [dostęp 2022-06-01]  (pol.).
• A.O.A.O. Scott A.O.A.O., A. O. Scott’s Top 10 Movies 2014: ‘Boyhood’ and More [online], The New York Times, 11 grudnia 2014 [dostęp 2020-05-16]  (ang.).
• Strajk przed siedzibą PISF. „Instytut jest polski, a nie państwowy” [online], Polskie Radio RDC, 9 października 2017 [dostęp 2022-05-08]  (pol.).
• ScottS. Tobias ScottS., The Woman In The Fifth [online], The A.V. Club, 14 czerwca 2012 [dostęp 2022-04-14]  (ang.).
• AnnaA. Zawadzka AnnaA., Ida [online], lewica.pl, 25 października 2013 [dostęp 2020-07-24] .

• Paweł Pawlikowski w bazie filmpolski.pl
• Paweł Pawlikowski w bazie Filmweb
• Paweł Pawlikowski w bazie IMDb (ang.)
• Paweł Pawlikowski w Culture.pl