Sąd okręgowy

W polskim wymiarze sprawiedliwości jest zasadą, że w pierwszej instancji orzeka sąd rejonowy, a w drugiej instancji sąd okręgowy rozpoznaje apelacje i zażalenia od orzeczeń wydanych w pierwszej instancji przez sąd rejonowy.

Istnieją jednak liczne wyjątki. W postępowaniu cywilnym procesowym sąd okręgowy orzeka w sprawach o roszczenia majątkowe przekraczające 100 tys. zł (z pewnymi wyjątkami), o roszczenia wynikające z Prawa prasowego, o ochronę praw niemajątkowych (z pewnymi wyjątkami), a także o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni, o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem oraz w pewnych innych sprawach dotyczących uchwał osób prawnych i jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, jak również rozpoznaje sprawy o roszczenia związane z naruszeniem przepisów o ochronie danych osobowych. W sprawach karnych sąd okręgowy orzeka jako sąd pierwszej instancji tylko w sprawach o zbrodnie i niektóre występki. Ponadto na wniosek sądu rejonowego sąd apelacyjny może przekazać sądowi okręgowemu do rozpoznania w I instancji sprawę o każde przestępstwo ze względu na szczególną wagę lub zawiłość tej sprawy, zaś w sprawach cywilnych postanowienie o przekazaniu sprawy do sądu okręgowego wydaje sam sąd rejonowy. Sąd okręgowy uprawniony jest także do wydania listu żelaznego i europejskiego nakazu aresztowania. Sąd okręgowy orzeka także w sprawach własności intelektualnej w postępowaniu odrębnym (dotyczy to także zapobiegania i zwalczania nieuczciwej konkurencji, ochrony dóbr osobistych w zakresie, w jakim dotyczy ona wykorzystania dobra osobistego w celu indywidualizacji, reklamy lub promocji przedsiębiorcy, towarów lub usług, jak również ochrony dóbr osobistych w związku z działalnością naukową lub wynalazczą). Sąd okręgowy ponadto orzeka w postępowaniu nieprocesowym o ubezwłasnowolnieniu, a także separacji na żądanie jedno z małżonków i jej zniesieniu. Zgodnie z art. 20 ust. 1 Prawa prasowego wydawanie dziennika lub czasopisma wymaga rejestracji w sądzie okręgowym właściwym miejscowo dla siedziby wydawcy. Sąd okręgowy rozpoznaje protesty wyborcze i orzeka o ważności wyborów samorządowych i referendum lokalnego. Instancją odwoławczą od orzeczeń tego sądu jest wówczas sąd apelacyjny. Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim prowadzi rejestr fundacji rodzinnych^[1].

Sądy okręgowe tworzy i znosi minister sprawiedliwości po uzyskaniu opinii Krajowej Rady Sądownictwa w drodze rozporządzenia.

Siedziby i okręgi

Obszar właściwości sądu okręgowego powinien obejmować obszary właściwości przynajmniej dwóch sądów rejonowych. Mogą również być powoływane ośrodki zamiejscowe i wydziały zamiejscowe sądów okręgowych. Choć obszar właściwości sądu oraz podział administracyjny są od siebie niezależne, to okręgi zasadniczo mieszczą się w granicach jednego województwa. Wyjątkami są obszary właściwości Sądów Okręgowych w Siedlcach i Suwałkach. Suwałki obejmują północny fragment województwa podlaskiego oraz kilka wschodnich powiatów województwa warmińsko-mazurskiego, a Siedlce obejmują jeszcze Sąd Rejonowy w Łukowie^{[potrzebny przypis]}. W Polsce istnieje 47 sądów okręgowych^[2]:

Lp	Sąd Okręgowy	Budynek	Zdjęcie
1	Sąd Okręgowy w Białymstoku
2	Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej
3	Sąd Okręgowy w Bydgoszczy	gmach przy ul. Wały Jagiellońskie
4	Sąd Okręgowy w Częstochowie
5	Sąd Okręgowy w Elblągu
6	Sąd Okręgowy w Gdańsku
7	Sąd Okręgowy w Gliwicach
8	Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim
9	Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze
10	Sąd Okręgowy w Kaliszu	pałac Trybunalski w Kaliszu
11	Sąd Okręgowy w Katowicach	gmach przy ul. Francuskiej
12	Sąd Okręgowy w Kielcach
13	Sąd Okręgowy w Koninie
14	Sąd Okręgowy w Koszalinie
15	Sąd Okręgowy w Krakowie
16	Sąd Okręgowy w Krośnie
17	Sąd Okręgowy w Legnicy
18	Sąd Okręgowy w Lublinie
19	Sąd Okręgowy w Łodzi	gmach przy pl. Dąbrowskiego
20	Sąd Okręgowy w Łomży
21	Sąd Okręgowy w Nowym Sączu
22	Sąd Okręgowy w Olsztynie
23	Sąd Okręgowy w Opolu
24	Sąd Okręgowy w Ostrołęce
25	Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim	budynek przy ul. Słowackiego
26	Sąd Okręgowy w Płocku
27	Sąd Okręgowy w Poznaniu	gmach przy Al. Marcinkowskiego
28	Sąd Okręgowy w Przemyślu
29	Sąd Okręgowy w Radomiu	budynek przy ul. Piłsudskiego
30	Sąd Okręgowy w Rybniku
31	Sąd Okręgowy w Rzeszowie	zamek w Rzeszowie
32	Sąd Okręgowy w Siedlcach
33	Sąd Okręgowy w Sieradzu
34	Sąd Okręgowy w Słupsku
35	Sąd Okręgowy w Sosnowcu	Gmach przy ul. Żeromskiego
36	Sąd Okręgowy w Suwałkach
37	Sąd Okręgowy w Szczecinie
38	Sąd Okręgowy w Świdnicy
39	Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu
40	Sąd Okręgowy w Tarnowie
41	Sąd Okręgowy w Toruniu	budynek przy ul. Piekary
42	Sąd Okręgowy w Warszawie
43	Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie
44	Sąd Okręgowy we Włocławku	budynek przy ul. Wojska Polskiego 22
45	Sąd Okręgowy we Wrocławiu
46	Sąd Okręgowy w Zamościu
47	Sąd Okręgowy w Zielonej Górze

Struktura

Jednostki regularne

Sąd okręgowy typowo dzieli się na wydziały:

• cywilny (oddzielnie wydział cywilny oraz cywilny odwoławczy), w tym:
• karny (oddzielnie wydział karny oraz karny odwoławczy), w tym:
• penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń sądowych,
• pracy,
• ubezpieczeń społecznych (jeśli liczba spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, rozpatrywanych przez sąd okręgowy jest niewielka to zamiast tego wydziału i odrębnego wydziału pracy, tworzy się wspólny wydział pracy i ubezpieczeń społecznych)
• wizytacyjny.

Jednostki ponadokręgowe

Ponadto^[3]:

• 1 z wydziałów cywilnych (w Gdańsku) rozpatruje sprawy z zakresu Kodeksu morskiego,
• 1 z wydziałów cywilnych odwoławczych (w Lublinie) rozpatruje sprawy odwoławcze z zakresu elektronicznego postępowania upominawczego,
• 1 z wydziałów karnych (w Warszawie) rozpatruje sprawy z zakresu wypadków kolejowych i cywilnych wypadków lotniczych,
• 1 z wydziałów karnych (w Gdańsku) rozpatruje sprawy z zakresu udostępniania ekspertyz Państwowej Komisji Badania Wypadków Morskich,
• w 21 SO istnieje wydział gospodarczy, w tym:
  • 11 z nich rozpatruje sprawy odwoławcze z zakresu rejestru zastawów,
• w 5 SO (w Gdańsku, Katowicach, Lublinie, Poznaniu i Warszawie) istnieje odrębna jednostka organizacyjna do spraw z zakresu prawa własności intelektualnej (sąd własności intelektualnej), przy czym wyłącznie właściwy w sprawach dotyczących programów komputerowych, wynalazków wzorów użytkowych, topografii układów scalonych, odmian roślin oraz tajemnic przedsiębiorstwa o charakterze technicznym jest Sąd Okręgowy w Warszawie^[4],
• w 2 SO istnieje odrębna jednostka organizacyjna do spraw rejestrowych powierzonych tym sądom na podstawie odrębnych przepisów: w Warszawie (Wydział VII: rejestr funduszy emerytalnych^[5], rejestr funduszy inwestycyjnych^[6], ewidencja partii politycznych^[7]) oraz w Piotrkowie Trybunalskim (rejestr fundacji rodzinnych^[8]),
• w 1 SO (w Warszawie) istnieje odrębna jednostka organizacyjna do spraw z zakresu ochrony konkurencji, regulacji energetyki, telekomunikacji i transportu kolejowego (sąd ochrony konkurencji i konsumentów),
• przy 2 SO (w Szczecinie i Gdańsku) funkcjonują izby morskie, a przy jednym (w Gdańsku) działa Odwoławcza Izba Morska^[9].

• sąd rejonowy
• sąd apelacyjny
• Sąd Najwyższy
• struktura sądów powszechnych w Polsce