Słowianie zachodni

W okresie migracji i ekspansji Słowian (VI-VII wiek) ludność ta zachowywała jedność kulturową i zapewne także w znacznej mierze językową.^[2] Dopiero usadowienie się Węgrów na Nizinie Węgierskiej u schyłku IX w. przerwało intensywne kontakty między Słowianami zamieszkującymi na północ od Karpat i Sudetów a Słowianami naddunajskimi i bałkańskimi. Spowodowało to powstanie coraz większego zróżnicowania między Słowianami Zachodnimi a Południowymi. Również różnice pomiędzy Słowianami zachodnimi a wschodnimi zaczęły formować się dopiero^{[potrzebny przypis]} w X w., kiedy powstały konkurujące ze sobą państwa Rusi Kijowskiej i Polski. Proces różnicowania pogłębiony został faktem przyjęcia chrześcijaństwa w innym obrządku, co po schizmie w 1054 r. stało się czynnikiem tworzącym zasadnicze odmienności. W ten sposób – dopiero w X w. – wykształciły się 3 grupy Słowian, m.in. Słowian zachodnich.

Pisanym świadectwem wczesnego osadnictwa Słowian na ziemiach polskich jest wzmianka w „Historii wojen” Prokopiusza z Cezarei dotycząca roku 512, mówiąca o plemieniu germańskich Helurów, które przeszło ze swoich siedzib nad środkowym Dunajem przez ziemie Sklawinów, a następnie przez wyludnione obszary aż do siedzib Warnów na Połabszczyźnie. Prawdopodobnie Herulowie migrowali wzdłuż Odry i nad górnym i częściowo środkowym jej biegiem przechodzili przez ziemie Słowian, a następnie skręcili na zachód, przez wyludnione obszary do ziemi Warnów. Może to być jeden z najstarszych pisanych dowodów obecności Słowian nad Odrą i Wisłą w początkach VI stulecia.

Ruski kronikarz Nestor z Kijowa dał jedno z wczesnych świadectw obecności Słowian na terenie obecnej Polski w kronice napisanej ok. 1113 Powieść minionych lat. Wszystkich Słowian zachodnich mieszkających zarówno w rejonie Warty (Polanie), dolnej Odry (Lutycy), jak i środkowej Wisły (Mazowszanie) i dolnej Wisły (Pomorzanie) wywodził od ludu Lachów (Lechitów)^[3].), staroruskie Лѧх (Lęch/Ljach^[4]/Lach) (1115)^[5]. Nazwa „Lachy” jeszcze do dnia dzisiejszego zachowała się w językach wschodnich Słowian - Ukraińców, Białorusinów i Rosjan, którzy czasem potocznie nazywają tak Polaków^[6].

sowieni że owi priszedsze siedosza na Wisle, i prozwaszasja lachowie, a ot tiech lachow prozwaszasja polanie, lachowie druzii luticzi, ini mazowszanie, ini pomorianie

Pełny fragment kroniki Nestora w przełożeniu na język polski brzmi:

Gdy bowiem Włosi naszli na Słowian naddunajskich i osiadłszy pośród nich ciemiężyli ich, to Słowianie ci przyszedłszy, siedli nad Wisłą i przezwali się Lachami, a od tych Lachów przezwali się jedni Polanami, drudzy Lachowie Lutyczami, inni Mazowszanami, inni - Pomorzanami. - Nestor z Kijowa - Powieść minionych lat kronika napisana ok. 1113^[7][8]

Na ziemiach polskich początkowo podstawową komórką społeczną była rodzina wraz z krewnymi. Grupa rodzin z danego terytorium tworzyła małą społeczność zwaną opolem^[9]. Opola z poszczególnych terenów (zazwyczaj oddzielonych od siebie barierami naturalnymi jak rzeki, góry czy bory) tworzyły plemiona (np. Polanie, Wiślanie, Bobrzanie, Goplanie itp.). Na co dzień opolem zarządzał wiec plemienny, który w razie zagrożenia wybierał dowódcę (księcia lub wojewodę). Z czasem jednak tymczasowi wodzowie chcieli utrzymać władzę nad coraz liczniejszymi wspólnotami. Właśnie ich ambicje przyczyniły się do jednoczenia całych plemion we wspólnoty.

Na terenach Polski mieszkało wiele plemion słowiańskich, z których największe to Wiślanie (nad górną Wisłą), Polanie (nad Wartą), liczne plemiona śląskie, plemiona pomorskie, Mazowszanie (nad środkową Wisłą), Goplanie (na Kujawach), czy Lędzianie (nad Sanem i Wieprzem). Wiele z nich zapewne zaczęło się jednoczyć, lecz największy sukces odnieśli Polanie. Pierwszym udokumentowanym władcą państwa Polan był Mieszko I. Zgodnie z przekazem Galla Anonima przed Mieszkiem państwem Polan rządził „król” Popiel a po nim kolejni potomkowie Piasta: Siemowit, Lestek i Siemomysł.

• Państwo Samona (pierwsza połowa VII w.): założone przez kupca frankijskiego Samona około 624 r. Prawdopodobnie miało charakter związku plemion. Samon dał się poznać jako waleczny władca Słowian, który toczył wojny z Awarami i Frankami. Po jego śmierci państwo rozpadło się.
• Państwo wielkomorawskie: powstało ok. 830 r. na ziemiach Moraw i Słowacji. Jego pierwszy władca to Mojmir I. Upadło ok. 906 roku w wyniku najazdu Madziarów.

• Trzygłów – bóstwo pomorskie o trzech twarzach, z ośrodkami kultu w Szczecinie, Wolinie i Brennie.
• Świętowit – prawdopodobnie bóg wojny, wróżb i urodzaju, czczony przez Słowian połabskich zwanych Wieletami lub Lutykami. Główny ośrodek kultu w Arkonie na wyspie Rugii, gdzie znajdowała się świątynia z posągiem o czterech twarzach i z rogiem obfitości w dłoniach. Świętowitowi był poświęcony biały koń, z którego zachowania się kapłani odczytywali wolę boga.
• Radogost – naczelne bóstwo Redarów, jednego z plemion wieleckiej grupy Słowian połabskich. Ośrodek kultu znajdował się w grodzie Radogoszcz, zburzonym w roku 1068.

Słowianie zachodni aż do XI wieku zachowali jedność językową, w późniejszym okresie nastąpiło zróżnicowanie:

• Serbołużyczanie
• plemiona polskie – Polanie, Wiślanie itp.
• Słowianie połabscy – Drzewianie
• Pomorzanie, dziś Kaszubi^[10]
• Czesi i Słowacy

Plemiona o dyskusyjnej przynależności do zarówno Słowian zachodnich, jak i Słowian wschodnich, z powodu mieszkania na pograniczu:

• Bużanie - nad rzeką Bug
• Dulebowie - nad rzeką Bug
• Wołynianie - nad rzeką Bug i Styr

Plemiona zachodniosłowiańskie na obszarze Polski

• Mazowszanie
• Lubuszanie – Leubuzzi, ok. X wieku
• Trzebowianie – ok. X wieku
• Bobrzanie – Pobarane nad rzeką Pober, 1086

• Historia Francorum – ok. 660
• Geograf Bawarski – ok. 845
• Kronika Reginona z Prüm – ok. 915
• Kronika Thietmara – ok. 975
• Dagome Iudex – ok. 992
• Księga dróg i królestw – ok. 1068
• Gesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum – ok. 1075-1080
• Dokument praski – ok. 1086
• Powieść minionych lat – 1113^[11]
• Księga Rogera – 1154^[12]
• Kronika Słowian – ok. 1177

• kultura praska, kultura Sukow-Dziedzice, kultura pieńkowska
• Hobolin
• Brenna
• Kopanica
• Wenedowie
• plemiona polskie
• Bavaria Slavica