Bug

Długość Bugu wynosi 772 km^[4], a powierzchnia dorzecza 39 420 km². Z tego największa część leży na terenie Polski – 19,4 tys. km² (49,2%). Na terenie Ukrainy leży 10,8 tys. km² (27,4%) obszaru zlewni, na Białorusi natomiast 9,2 tys. km² (23,3%)^[1]. Średni przepływ w dolnym biegu, w Wyszkowie, wynosi 154 m³/s^[5], co czyni go czwartą co do wielkości rzeką Polski^[4]. Dorzecze rozciągnięte jest południkowo. Obejmuje kilka regionów geologicznych i fizjograficznych^[2].

Nazwa rzeki jest tak zwanym substratem językowym: została przejęta przez Lechitów od ludności wcześniej zamieszkującej jej dorzecze^[6].

Bug ma źródło w Werchobużu^[7][8] na północnej Wyżynie Podolskiej na Ukrainie, na wysokości 311 m n.p.m. Wpływa do jeziora Zegrzyńskiego, stanowiąc jednocześnie lewy dopływ Narwi. W większości (około ¾ długości) biegnie na wysokości 100–200 m n.p.m. Na odcinku 363 km^[2] (Gołębie – Niemirów)^[2][9] stanowi granicę z Ukrainą i Białorusią. Koryto Bugu w Zosinie jest najdalej na wschód wysuniętym miejscem Polski (24,9°E)^[10]. W najwyższej swojej części Bug płynie przez Kotlinę Pobuża, dalej przez Wyżynę Wołyńską oraz jej subregiony: Grzędę Sokalską, Kotlinę Hrubieszowską oraz Grzędę Horodelską. Zakole Bugu nieopodal Horodła wyznacza granicę Wyżyn Ukraińskich i Niżu Wschodniobałtycko-Białoruskiego. Od Horodła po ujście Krzny Bug biegnie przez cztery obszary Podlasia (prowincja Nizina Środkowoeuropejska, podprowincja Niziny Środkowopolskie)^[2].

Zbudowany w XIX wieku Kanał Królewski (budowę rozpoczęto w 1786) łączy Bug przez Prypeć z Dnieprem^[11]. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z 2002 r. ws. klasyfikacji śródlądowych dróg wodnych^[12], Bug ma klasę żeglowną i stanowi szlak wodny na odcinku od ujścia rzeki Muchawiec do ujścia do rzeki Narwi.

Zobacz też: Bugonarew.

Do 1962 uznawano, że Narew jest dopływem Bugu^[13], który ma większy średni przepływ w miejscu połączenia rzek (przepływ Narwi w Zambskach Kościelnych wynosi 140 m³/s)^[5].

Główne dopływy

Lewe

Prawe

Miejscowości nad rzeką Bug

Uporządkowane od źródeł do ujścia:

Okolice Bugu wyróżniają się znacznym zróżnicowaniem siedlisk i występujących w nich gatunków. Na odcinku od Gołębia do Terespola stwierdzono występowanie około tysiąca gatunków roślin naczyniowych. Fauna również jest różnorodna – należy do niej blisko 100 gatunków motyli dziennych (około 70% wszystkich polskich gatunków), 44 gatunki ryb (to odpowiednio 57%) oraz 158 gatunków ptaków lęgowych i prawdopodobnie lęgowych (69%). Część doliny Bugu objęta jest ochroną – to 37,6% powierzchni leżących na wymienionym obszarze gmin, od Włodawy po Mircze^[9].

Przeprowadzone w 2005 roku badania poświęcone granicznemu odcinkowi Bugu (363 km) wykazały, że woda w tamtym odcinku rzeki należała w całości do IV i V klasy jakości, to jest słabej (92%) i złej (8%). W 2009 roku miała miejsce katastrofa ekologiczna na Bugu i Narwi. Z rzek tych wyłowiono 200 ton śniętych ryb^[14]. W latach 2010–2012 oceniona została jakość wód Bugu na odcinku od Kryłowa (pierwszy punkt pomiarowy po wpłynięciu Bugu z Ukrainy). Do Dorohuska woda wykazywała słaby stan ekologiczny (IV klasa), do Terespola stan umiarkowany (III klasa), po czym znów stan wód pogarszał się do słabego. Jako przyczynę złej jakości wód wskazano w 2016 niewystarczającą współpracę międzynarodową^[1].

• Boh
• Podlaski Przełom Bugu
• Dolina Dolnego Bugu

• Bug, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 450 .