Nazwa powstała we wczesnym średniowieczu i może wywodzić się od jej założyciela, osadnika o imieniu „Sowa”[6]. Toponimia wyodrębnia na przestrzeni dziejów wsi następujące jej nazwy:
Sowyna – w „Liber beneficiorum”[8], Jan Długosz opisał granice wsi, wielkości płaconych podatków z łanów kmiecych oraz wyróżnił podział na przysiółki: Sowina Dolna i Sowina Górna[9],
Miejscowość zamieszkiwało małżeństwo Stanisława i Anny Kopeć – w trakcie II wojny światowej dające schronienie rodzinie żydowskiej, odznaczone medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
Wieś leży w zlewni Wisłoki (potok Bieździada) na Pogórzu Strzyżowskim (513.63), zajmuje powierzchnię 825 ha[16] (ok. 14% powierzchni gminy). Od północy sąsiaduje z Januszkowicami i Gogołowem (granica przebiega wzdłuż wzniesień o wysokości 355 do 425 m n.p.m.), od zachodu z Kołaczycami i Nawsiem Kołaczyckim (wzniesienia ok. 350 m n.p.m.), od południa z Bieździedzą i Bieździadką (wzniesienia od 380 do 404 m n.p.m.), a od wschodu z Lublicą (wzniesienia ok. 430 m n.p.m.). Ze względu na charakterystyczne elementy, może być uznana za wieś wielodrożnicową – rozproszoną[17]. Przez wieś przebiega droga powiatowa (nr 19168: Bieździadka-Sowina-(granicą powiatu dębickiego)-Januszkowice) oraz dwie drogi gminne. Przez wieś (przysiółki „Rzym” i „Folwark”) przebiega szlak rowerowy (żółty) wiodący od Bieździedzy do Gogołowa.
Panorama wsi
Szkoła
Remiza
Kultura
Około 1920 roku wybudowano we wsi pierwszy Dom Ludowy (po zniszczeniach II wojny światowej w latach 1950-53 wybudowano drewniany budynek Domu Ludowego na działce Cz. Sienickiej), gdzie zaczęło się rozwijać życie kulturalne[18]. Prowadzono odczyty na tematy: sytuacji w kraju, uprawy roli, prowadzenia pasiekpszczelich, hodowlibydła i trzody oraz członkostwa w spółdzielni spożywców „Społem”. Działał w nim chór wiejski (członkowie OSP i Koła Młodzieży Wiejskiej). Organizowano festyny wiejskie i przedstawienia teatralne np.: Jasełka, Mundur swatem, Ułan i młynareczka, Wesele staropolskie a za uzyskane pieniądze zakupiono m.in. książki do biblioteki szkolnej. Kilkunastu mężczyzn należało do Oddziału Kosynierów z Bieździedzy i stanowili tzw. „straż grobową”. W 1945 roku powstał Klub Rolnika. Reaktywowano amatorski zespół teatralny (20 osób), który przygotował kilka sztuk: Damy i huzary, Śluby panieńskie, Grzech, Niemcy, Ich czworo i Moralność Pani Dulskiej. Przy Klubie Rolnika działało Koło Gospodyń Wiejskich, które organizowało kursy kroju i szycia, wypieku ciast i innych praktycznych zajęć. Koło funkcjonuje obecnie pod nazwą Stowarzyszenie Koło Gospodyń Wiejskich „SOWINIANKI” i wprowadziło do swojego programu kulturalnego m.in. obrzęd „Święta Chleba”. Na terenie wsi znajduje się wiele krzyży przydrożnych[19] i kapliczek (wiele z nich jest umieszczonych na prywatnych posesjach lub frontonach domów mieszkalnych).
Gwara
Język mieszkańców wsi jest charakterystyczny dla Małopolski[20], Pogórza i Beskidu Niskiego oraz powiatu jasielskiego. Odznacza się tzw. mazurzeniem, czyli ostrym wymawianiem zgłosek zębowych. Popularnie określa się tego typu mowę jako syczenie. Mówiono c zamiast cz (np. łocy – oczy, tocy – toczy, rocny – roczny, copka -czapka) s zamiast sz (np. mos – masz, kosyk – koszyk, troscyć – troszczyć, toscyć – taszczyć) i rz jak z (np. kuz – kurz). Literę a wymawiano na tym terenie jak o (dla przykładu – pan – pon, mam – mom, raz – ros, kazał – kozoł) lub e (np. daj – dej, graj – grej, oddaj – oddej), om zamiast ą (np. mielom – mielą, noszom – noszą, jedzom – jedzą, robiom – robią), e jako y (np. syr – ser, śtyry – cztery, mymu – memu), ę na końcu słów jako e (np. widze – widzę, ide – idę, szyje – szyję), ej jako y oraz i (np. w naszy wsi – w naszej wsi, u swoi siostry – u swojej siostry). Przed o i u dawano przydech ł (przykłady: łoko – oko, łucho – ucho, łowca – owca, łulubiony – ulubiony), k wymawiali często jak ch (np. chto – kto, chtóry – który, chtoryndy – którędy) lub g (np. Wielganoc – Wielkanoc, wielgi – wielki). Na znacznej części Pogórza opuszczano w wypowiedziach literę ł (przykłady: chaupa – chałupa, zogówek – zagłówek) a t wymawiano jako k (np. kwardy – twardy, krzyźwy – trzeźwy). Mówiąc do starszego człowieka zwracano się do niego w l. mnogiej wy (wiycie, suchejcie, godom wom). Zamiast przyimka przez mówiono bez (bez droge, bez pole, bez miydze).
Zabytki
Wojewódzki Oddział Służby Ochrony Zabytków Województwa Podkarpackiego[21] Delegatura w Krośnie, wymienia w ramach AZP w obszarze 107-071 na terenie Sowiny:
Stanowisko nr 1 ("Sowina Górna") – ślad osadniczy (EK)[22]
Stanowisko nr 2 ("Sowina Górna") – punkt osadniczy (EK)[23]
Stanowisko nr 3 ("Sowina Górna") – ślad osadniczy (EK)[24]
Stanowisko nr 4 ("Sowina Górna") – punkt osadniczy (EB)[25]
Stanowisko nr 5 ("Kozówka") – ślad osadniczy (EK)[26]
Stanowisko nr 6 ("Folwark") – punkt osadniczy (EK)[27]
„dom drew.” nr 150 z lat 1900–1925, którego właścicielem był Stanisław Lechwar[28]
istnieją we wsi obiekty, które nie posiadają statusu zabytku:
kaplica murowana w przysiółku „Rzym” z rzeźbioną w tynku przy zwieńczeniu dachu datą „1872”;
drewniany dom w przysiółku „Potok” z rzeźbioną na belce stropowej (tragarz) datą „1879”
drewniana kapliczka szafkowa na starej lipie, wykonana przez miejscowego rzeźbiarza Ludwika Grzebieniowskiego (ur. 1900, zm. 1965)[29]
Kościół parafialny
Kaplica
Kapliczka
Kalendarium
Średniowiecze
Do V wieku
ok. V wieku – w rejonie środkowej Wisłoki osiedlili się Lechici (Lachowie), którzy tworzyli osady zorganizowane nazywane od imienia osadnika[17] i jak się przypuszcza mógł nim być osadnik o imieniu Sowa.
Wiek XI
ok. 1070 roku – akcja misyjna benedyktynów powoduje wpisanie terenów w rejonie Wisłoki do własności opactwa benedyktynów w Tyńcu
Wiek XIV
1311 – rycerski ród Helwigów herbuGrzymała jest właścicielem wsi Bieździedza (w jej składzie występuje osada Sowina[30])
1326 – powołano parafię w Bieżdziedzy (jest wymieniony przysiółek Sowina
1340 – przez wieś prowadzi królewski trakt z Kleci przez Sowinę i Bieździadkę do Jasła z odnogą na Zamek Golesz (obecnie wieś Krajowice oraz Rezerwat przyrody Golesz) – przygotowany do wyprawy na Ruś Halicką
22 lutego 1600 – zapis w „Księgach Ziemskich w Bieczu” mówi, że ród Romerów herbu Jelita jest właścicielem m.in. Sowiny z wyjątkiem roli Leśniówka należącej do księdza
1600 – po podziale Sowiny na Górną i Dolną nastąpiły dalsze podziały własnościowe i sprzedaże (właściciele zmieniają się przez następne 200 lat)
1657 – wojska księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego niszczą okoliczne miejscowości, w tym zamek Golesz (Krajowice)
1679 – odnotowano skargę Karola Kraszewskiego właściciela wsi na dzierżawcę Hieronima Białobrzeskiego o „pustoszenie wsi, ucisk poddanych, zabieranie bydła oraz wypędzenie 2 kmieci i sprzedaż jednego zagrodnika”
1798 – wójtem gminy Sowina został wybrany Jan Głowacki a Michał Liszka – przysięgłym
Wiek XIX
1835–1845 – coroczne słoty i powodzie oraz zaraza na ziemniaki i bydło, doprowadzają Sowinę i okoliczne wsie do nędzy
1848 – zniesiono pańszczyznę w wyniku buntu wznieconego przez Jakuba Szelę ze Smarżowej w 1846 roku; dla Sowiny ustalono kwotę za zniesienie pańszczyzny 12 tysięcy 450 złr (złoty reński)
1860 – powołano do życia szkołę trywialną (jednoklasowa) przy współudziale Jana Oberlandera (gmina opłacała nauczyciela, 200 złr. rocznie, a utrzymanie szkoły spoczywało na dworze), budynek drewniany wystawiono przy moście
1861 – kolejny właściciel L. Nowakowski ogłosił ofertę sprzedaży wsi za 22 tys. złr
1863 – po powstaniu styczniowym Sowina należy do powiatu brzosteckiego. Kolejnymi właścicielami wsi są: Jan Oberlander, Leopold Kazimierz Lasocki, Teobald Semilski, Henryk Malinowski
pierwszy w dziejach spis wyborców z gminy Sowina uprawnionych do głosowania w Brzostku (z dnia 18 marca 1863 roku), gdzie wyszczególniono: 60 gospodarzy (kmieci), 12 chałupników (zarobników). Wyborcą mógł być rolnik płacący podatek co najmniej 3 złr 1 kr (krajcar)
1866 – szkołę parafialną jednoklasową prowadzi Jan Kamiński (nauczyciel)[35]
1867 – Franciszek Stasiowski został wójtem gminy Sowina (ponadto wybrano dwóch przysięgłych)
1869 – ustawa szkolna wprowadza na miejsce szkoły trywialnej, szkołę ludową
1876–1877 – szkołę jednoklasową prowadzi Jerzy Kamiński[36]
1878 – szkołę jednoklasową prowadzi Antonina Maksymowicz[37]
1879–1880 – szkołę jednoklasową prowadzi Andrzej Stopiński[38]
1881 – szkołę jednoklasową prowadzi Antoni Buczkowski[39]
1882–1886 – szkołę jednoklasową prowadzi Leon Piątkiewicz[40]
1887 – właściciel wsi Julian Zebniewski sprzedał wieś Wincentemu Wojtynkiewiczowi i Franciszkowi Polakowi, którzy wieś rozparcelowali i sprzedali miejscowym chłopom (mieszkańcy stali się właścicielami prawie całego areału gminy Sowina); sytuacja ta trwa aż do I wojny światowej
1887–1893 – szkołę jednoklasową prowadzi Marcin Gąsior[41]
1894–1903 – szkołę jednoklasową prowadzi Karolina Kiełbasa[42]
1896 – gminna Rada Szkolna w Bieździedzy dla szkół w Bieździedzy, Sowinie i Lublicy (przewodniczący ks. Stanisław Boczar)
Czasy współczesne
Wiek XX
1902 – mieszkańcy wykupili budynek dworski (murowany) od Wincentego Wojtynkiewicza i przeznaczyli na szkołę;
w Bieździedzy powstała „Spółka Oszczędności i Pożyczek” (przedstawicielem z Sowiny był Jan Stasiowski), w 1924 roku przemianowana na „Kasę Stefczyka”
1904–1905 – szkołę jednoklasową prowadzi Karol Kostka (Kostek)[43] a od 1905 r. wraz z Marią Śmietanówną
1906–1909 – szkołę prowadzi Bolesław Wrona oraz Joanna Wrona (nauczycielka)[44]
1907 – w Bieździedzy wybudowano (do dyspozycji całej parafii)tzw. „ochronkę dla dzieci”, którą prowadziły siostry zakonne
1910 – szkołę jednoklasową prowadzi Andrzej Musiał[45] a także Władysław Młodecki
1911–1936 – Wojciech Rozpara[46] został kierownikiem szkoły powszechnej (jest organizatorem „Kółka rolniczego” i innych inicjatyw wiejskich np. (sadownictwo i pszczelarstwo) wraz z Katarzyną Rozpara
1911 – powołano do życia OSP (wpis do „Zwierzchności Gminnej w Sowinie”)
1913 – prowadzącym „szkołę 2-klasową”[47] jest Wojciech Rozpara wraz z Katarzyną Rozpara
grudzień 1914 – I wojna światowa-Rosjanie zastrzelili Wojciecha Kopcia, Piotra Liszkę i Stanisława Nowaka (strażacy); nad porządkiem we wsi czuwała tzw. „Wiejska Policja Porządkowa”
1915 – front rosyjski w Sowinie i w rejonie Turczyna (Bieździedza)
1919 – powołanie do życia Posterunku Policji Państwowej w Sowinie (informacja z 1920 o spektakularnym zatrzymaniu groźnych bandytów m.in. przez komendanta tego posterunku, Władysława Barczuka[48]; epidemia grypy (tzw. hiszpanka)
1924 – powstało Kółko rolnicze, które skupiało 10 członków (rolników) ze wsi
1936–1939 – Irena Styculanka pełni obowiązki kierownika szkoły
15 sierpnia 1937 – we wsi Wróblowa ogłoszono powszechny strajk chłopski (2,5 tys. czł. Stronnictwa Ludowego z okolicznych wsi); zaprzestano dostaw towarów rolnych na targi miejskie (m.in. na targ w Jaśle)
1939–1947 – Józef Słowakiewicz został kierownikiem szkoły
1 września 1939 – nad wsią przelatuje eskadra niemieckich samolotów, kolejny nalot 4 września
1940 – niemieckisztab stacjonuje w szkole (spalono i zniszczono dokumentację szkolną w tym kronikę szkolną za lata 1909–1939)
1942–1945 – mieszkańcy wsi niebacząc na niebezpieczeństwo niemieckich represji, pomagają ukrywającym się Żydom (m.in. ukrywał się Żyd Jacek Klec, krawiec spod Warszawy)
16–19 września 1944 – wysiedlono mieszkańców wsi za rzekę Wisłokę (do wsi Brzyska i Bukowa)
1940 (zima) – kierownik szkoły Józef Słowakiewicz prowadzi wraz z żoną tajne nauczanie, z zakresu szkoły podstawowej. Z ich inicjatywy jest rozpowszechniana przez uczniów prasa podziemna: „Ku Wolności”, „Biuletyn Informacyjny”, „Z Podziemia”, „Trybuna Podkarpacka”)
1942 – zorganizowano oddział ruchu oporu Armii Krajowej, którego dowódcą był naczelnik-komendant OSP, Adolf Jachym (oddział liczył 15 członków)
6 stycznia 1945 – powtórnie wysiedlono mieszkańców Sowiny, tym razem w okolice Krakowa. Na terenie przyszkolnego ogrodu Niemcy wykorzystując przymusowo mieszkańców wsi, wykonali okopy)
1945 – po zakończeniu wojny „władza ludowa” przeprowadziła parcelacjędworu w Bieździedzy i okolicznych folwarkach
1946 – Sowina należy do Gminnej Rady Narodowej (GRN) w Kołaczycach
1947–1959 – Edward Zimny został kierownikiem szkoły
1955–1959 – gromada Sowina (Gromadzka Rada Narodowa w Sowinie) z siedzibą w kilku pomieszczeniach Domu Ludowego (Przewodniczącym GRN był Michał Jachym s. Jana)
1959–1965 – Józef Szot został kierownikiem szkoły (organizuje pierwszy komitet budowy szkoły)
1965 – zakończono elektryfikację wsi, dzięki wydajnej pracy społecznej gospodarzy
1973 – zakończono budowę drogi (w tzw. „czynie społecznym”) – otwarto linię autobusową MKS Jasło
13 marca 1975 – powołanie Komitetu Budowy Szkoły (Wł. Skibinski-przewodniczący, dyrektor szkoły, J. Liszka-sołtys, z-ca przew., J. Skibińska-sekretarz, H. Przywara-Przewodniczący Komitetu Rodzicielskiego oraz ośmiu członków)
zakończono budowę kościoła pw. MBNP, którą przez ponad rok prowadzono skrycie[49] przed represjami tzw. „bezpieki”
1965–1991 – Władysław Skibiński jest kierownikiem szkoły (współorganizuje budowę nowej szkoły oraz inne wiejskie przedsięwzięcia)
z inicjatywy Józefa Ślisza (prof. z gimnazjum w Kołaczycach) otwarto w Sowinie Uniwersytet powszechny dla dorosłych
1985 – budynek nowej szkoły uroczyście oddano do użytku
2 maja 1986 – Emilia Zapór, działaczka społeczna wsi, otrzymała OrderSerca – Matki Wsi, przyznany jako „symbol uznania za matczyny trud włożony w wychowanie młodego pokolenia Polaków...
1991 – Stanisław Rogaczewski jest kierownikiem szkoły (jest współorganizatorem wielu przedsięwzięć z życia kulturalnego w szkole i we wsi)
Wiek XXI
Nowy kościół w trakcie budowy (listopad 2010)Nowy kościół (październik 2012)
2005 – szkole (Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum) nadano uroczyście imię „Jana Pawła II” oraz ufundowano sztandar
2006 – obchody 95-lecia OSP (ufundowano sztandar dla OSP)
Sierpień – powołano do życia parafię pw. MatkiBożej Nieustającej Pomocy (Diecezja Rzeszowska); proboszczem został mianowany ks. Marek Płaziński
2007 – z inicjatywy proboszcza i parafian rozpoczęto prace projektowe i przygotowawcze do budowy nowego kościoła parafialnego
2008 – maj -poświęcono plac pod budowę kościoła oraz krzyż na tym placu
wrzesień – podczas wykonywania wykopów pod fundament kościoła budowniczy natrafili na powojenny skład pocisków (270 sztuk, część uzbrojona), które zabrał patrol saperów
listopad – zakończono budowę fundamentów pod kościół
16 sierpnia – festyn zorganizowany przez Radę Parafialną oraz KGW „SOWINIANKI” z udziałem zespołu „Eleni„
2010 – marzec – Rada Miejska Kołaczyc uchwaliła „Plan Odnowy Miejscowości Sowina”[50]
21 kwietnia – posadzono na placu przyszkolnym „Dąb Pamięci” dla uhonorowania zamordowanego przez NKWD strzałem w tył głowy w Charkowie w 1940, podpułkownika Andrzeja Józefa MIKI[51], ur. 14 września 1898 w Kołaczycach
Kwiecień – ciąg dalszy budowy kościoła (budowa ścian oraz innych elementów obiektu)
Czerwiec – powiat jasielski nawiedziły gwałtowne ulewy, które spowodowały w Jaśle i szeregu miejscowościach wylewy rzek: Wisłoki, Ropy i Jasiołki
Sierpień – festyn zorganizowany przez Radę Parafialną z udziałem zespołu „Czerwone Gitary”
Wrzesień – Elżbieta Matyjasz została sołtysem na kolejną kadencję (4 lata); wybrano Radę sołecką
2011 – kwiecień – Na dzwonnicy budowanego kościoła zawieszono trzy dzwony poświęcone: Patronce parafii – MBNP; Bł. Janowi Pawłowi II i ks. Jerzemu Popiełuszce
Utworzono Stowarzyszenie „Nasza Szkoła – Wspólne Dobro”[52], które od 1 września 2011 r. przejęło prowadzenie Zespołu Szkół im. Jana Pawła II w Sowinie
Czerwiec – obchody 150-lecia (1860-2010) istnienia szkoły
Sierpień – obchody 100-lecia (1911-2011) istnienia OSP
sierpień 2012 – zakończono prace tynkarskie przy elewacji budynku kościoła
czerwiec 2013 – wydano książkę „Sowina podkarpacka. Zarys dziejów”[53]
16 listopad 2014 – w wyborach samorządowych mieszkańcy wsi wybrali radnych, swoich nowych przedstawicieli w Radzie Gminy Kołaczyce: Stanisław Rogaczewski (dyrektor Zespołu Szkół Społecznych) i Artur Garstka (miejscowy handlowiec)
grudzień 2014 – oddano do użytku (po remoncie) budynek Domu Ludowego wraz z remizą OSP
2015 – czerwiec-październik – kontynuacja prac przy budowie kościoła: budowa instalacji elektrycznej oraz montaż wykonanej przez firmę „Partner” z Limanowej stolarki okiennej oraz drzwi głównych
2016 – na komendanta OSP powołany został Marek Stasiowski, s. Jana i Jadwigi zd. Wilisowska
wrzesień 2017 – Prezydent RP Andrzej Duda odznaczył „Annę Kopeć” Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, który został jej wręczony w lutym 2018 (z uwagi na zdrowie oraz wiek 98 lat, odznaczenie odbierała córka Teresa Frączek)
wrzesień 2018 – wydano książkę „Sowinianie. Korzenie nazwisk rodowych”[55]
wrzesień 2018 – z okazji 660-lecia wsi, odbyła się promocja książki „Sowinianie. Korzenie nazwisk rodowych”, zorganizowana przez kołaczycki (GOK) z udziałem polityków Podkarpacia, m.in. senator RP Alicji Zając, posła RP Bogdana Rzońcy, władz gminy Kołaczyce w osobie burmistrza Małgorzaty Salacha, radnych oraz mieszkańców wsi
22 października 2018 – w wyborach samorządowych do Rady Gminy w Kołaczycach z Sowiny zostali wybrani: „Stanisław Rogaczewski” (dyrektor Zespołu Szkół Społecznych) na kolejną kadencję oraz „Rafał Reczek„
2019 – 24 marca – wybory sołtysów i rad sołeckich w gminie Kołaczyce. W Sowinie został wybrany na sołtysa „Józef Frączek"
Album Palaeographicum. Ed. Stanislaus Krzyżanowski. Kraków 1960.
Jan Bigo, Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości i przysiółków w Królestwie Galicji, Wielkim Księstwie Krakowskim i Księstwie Bukowińskim. Wydania:Złoczów 1886, Lwów 1904, 1914, 1918.
.jpg)
49°49′43″N 21°28′32″E/49,828611 21,475556[1]
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
