Szczur
Szczur[12], seramoszczur[12] (Rattus) – rodzaj ssaków z podrodziny myszy (Murinae) w obrębie rodziny myszowatych (Muridae), obejmujący kilkadziesiąt gatunków. Do najbardziej rozpowszechnionych należą, występujące również w Polsce, szczur śniady i szczur wędrowny, a także występujący w południowo-wschodniej Azji i na wyspach Pacyfiku szczur polinezyjski.
Rattus | |||||
G. Fischer, 1803[1] | |||||
Przedstawiciel rodzaju – szczur wędrowny (R. norvegicus) | |||||
Systematyka | |||||
Domena | |||||
---|---|---|---|---|---|
Królestwo | |||||
Typ | |||||
Podtyp | |||||
Gromada | |||||
Infragromada | |||||
Rząd | |||||
Podrząd | |||||
Infrarząd | |||||
Nadrodzina | |||||
Rodzina | |||||
Podrodzina | |||||
Plemię | |||||
Rodzaj | szczur | ||||
Typ nomenklatoryczny | |||||
Mus decumanus Pallas, 1779 (= Mus norvegicus Berkenhout, 1769) | |||||
| |||||
Gatunki | |||||
|
Występowanie
Szczury występują na wszystkich kontynentach oprócz Antarktydy[13][14][15]. Z ludźmi dotarły także na wiele wysp i archipelagów położonych na oceanach.
Morfologia
Długość ciała (bez ogona) 65–300 mm, długość ogona 77–330 mm, długość ucha 14,6–27 mm, długość tylnej stopy 17–50 mm; masa ciała 22–540 g[14][16].
Systematyka
Rodzaj zdefiniował w 1803 roku niemiecki przyrodnik i anatom Johann Fischer von Waldheim w książce swojego autorstwa poświęconej historii Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu[1]. Na gatunek typowy Fischer wyznaczył (oznaczenie monotypowe) szczura wędrownego (R. norvegicus).
Etymologia
- Rattus (Ruttus): łac. rattus ‘szczur’[17].
- Acanthomys: gr. ακανθα akantha ‘kolec, cierń’, od ακη akē ‘punkt’; μυς mus, μυος muos ‘mysz’[18]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Acanthomys leucopus J.E. Gray, 1867.
- Epimys (Epinomys): gr. επι epi ‘w pobliżu, blisko’; μυς mus, μυος muos ‘mysz’[19]. Gatunek typowy: Mus rattus Linnaeus, 1758.
- Stenomys: gr. στηνος stēnos ‘wąski, cienki’[20]; μυς mus, μυος muos ‘mysz’[21]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Mus verecundus O. Thomas, 1904.
- Christomys: Wyspa Bożego Narodzenia (ang. Christmas Island); gr. μυς mus, μυος muos ‘mysz’[21]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Mus macleari O. Thomas, 1887.
- Cironomys: gr. κειρω keirō ‘obciąć, ostrzyc’[22]; μυς mus, μυος muos ‘mysz’[21]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Rattus hoogerwerfi Chasen, 1939.
- Geromys: gr. γηρας gēras ‘starość’[23]; μυς mus, μυος muos ‘mysz’[21]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Mus gestri O. Thomas, 1897 (= Mus sordidus Gould, 1858).
- Mollicomys: łac. mollis ‘miękki, delikatny’[24]; gr. μυς mus, μυος muos ‘mysz’[21]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Mus hoffmanni Matschie, 1901.
- Octomys: gr. οκτω oktō ‘osiem’[25]; μυς mus, μυος muos ‘mysz’[21]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Mus concolor Blyth, 1859 (= Mus exulans Peale, 1848).
- Pullomys: łac. pullus ‘ciemnego koloru’[26]; gr. μυς mus, μυος muos ‘mysz’[21]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Mus pulliventer G.S. Miller, 1902 (= Mus rattus Linnaeus, 1758).
- Togomys: Togo, Afryka Zachodnia; gr. μυς mus, μυος muos ‘mysz’[11]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Togomys melanoderma Dieterlen, 1986 (= Mus exulans Peale, 1848).
Podział systematyczny
Szeroki zakres zmienności morfologicznej uniemożliwia obecnie obiektywną ogólną diagnozę i najprawdopodobniej takson ten składa się z kilku monofiletycznych klastrów[15]. Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie i wymarłe po 1500 roku gatunki[27][16][13][12]:
- Rattus timorensis Kitchener, K.P. Aplin & Boeadi, 1991 – szczur timorski
- Rattus hainaldi Kitchener, How & Maharadatunkamsi, 1991 – szczur floreski
- Rattus nativitatis (O. Thomas, 1889) – szczur ospały – takson wymarły
- Rattus macleari (O. Thomas, 1887) – szczur płaczliwy – takson wymarły
- Rattus everetti (Günther, 1879) – szczur dżunglowy
- Rattus xanthurus (J.E. Gray, 1867) – szczur żółtoogonowy
- Rattus pelurus Sody, 1941 – szczur wyspowy
- Rattus facetus G.S. Miller & Hollister, 1921
- Rattus marmosurus O. Thomas, 1921 – szczur oposowaty
- Rattus bontanus O. Thomas, 1921 – szczur stokowy
- Rattus salocco Tate & Archbold, 1935 – szczur salokański
- Rattus elaphinus Sody, 1941 – szczur archipelagowy
- Rattus feileri P.-H. Fabre, Miguez, Holden, Fitriana, Semiadi, Musser & K.M. Helgen, 2023
- Rattus taliabuensis P.-H. Fabre, Miguez, Holden, Fitriana, Semiadi, Musser & K.M. Helgen, 2023
- Rattus feliceus O. Thomas, 1920 – szczur szczęśliwy
- Rattus ceramicus (O. Thomas, 1920) – seramoszczur górski
- Rattus morotaiensis R. Kellogg, 1945 – szczur molucki
- Rattus halmaheraensis P.-H. Fabre, Miguez, Holden, Fitriana, Semiadi, Musser & K.M. Helgen, 2023
- Rattus obiensis P.-H. Fabre, Miguez, Holden, Fitriana, Semiadi, Musser & K.M. Helgen, 2023
- Rattus lutreola (J.E. Gray, 1841) – szczur błotny
- Rattus sordidus (Gould, 1858) – szczur ciemny
- Rattus tunneyi (O. Thomas, 1904) – szczur blady
- Rattus fuscipes (Waterhouse, 1839) – szczur zaroślowy
- Rattus villosissimus (Waite, 1898) – szczur długowłosy
- Rattus colletti (O. Thomas, 1904) – szczur aluwialny
- Rattus leucopus (J.E. Gray, 1867 – szczur koralowy
- Rattus jobiensis Rümmler, 1935 – szczur zatokowy
- Rattus verecundus (O. Thomas, 1904) – szczur skromny
- Rattus novaeguineae J.M. Taylor & Calaby, 1982 – szczur nowogwinejski
- Rattus praetor (O. Thomas, 1888) – szczur kłujący
- Rattus nikenii Maryanto, Sinaga, Achmadi & Maharadatunkmsi, 2010 – szczur gruby
- Rattus steini Rümmler, 1935 – szczur papuaski
- Rattus giluwensis J. Edwards Hill, 1960 – szczur giluweński
- Rattus pococki (Ellerman, 1941) – szczur wyżynny
- Rattus richardsoni (Tate, 1949) – szczur lodowcowy
- Rattus omichlodes (Misonne, 1979) – szczur młakowy
- Rattus vandeuseni (J.M. Taylor & Calaby, 1982) – szczur pustelniczy
- Rattus arfakiensis Rümmler, 1935 – szczur iriański
- Rattus niobe (O. Thomas, 1906) – szczur mszysty
- Rattus arrogans (O. Thomas, 1922) – szczur zuchwały
- Rattus mordax (O. Thomas, 1904) – szczur kąsający
- Rattus detentus Timm, Weijola, K.P. Aplin, Flannery & Pine, 2016
- Rattus sanila Flannery & J.P. White, 1991 – szczur nowoirlandzki – takson wymarły
- Rattus satarae Hinton, 1918 – szczur dekański
- Rattus ranjiniae Agrawal & Ghosal, 1969 – szczur królowej
- Rattus montanus W.W.A. Phillips, 1932 – szczur górski
- Rattus norvegicus (Berkenhout, 1769) – szczur wędrowny
- Rattus nitidus (Hodgson, 1845) – szczur białostopy
- Rattus stoicus (G.S. Miller, 1902) – szczur andamański
- Rattus burrus (G.S. Miller, 1902) – szczur nikobarski
- Rattus palmarum (Zelebor, 1869) – szczur palmowy
- Rattus sakeratensis Gyldenstolpe, 1917
- Rattus rattus (Linnaeus, 1758) – szczur śniady
- Rattus tanezumi (Temminck, 1845) – szczur orientalny
- Rattus losea (Swinhoe, 1871) – szczur tajwański
- Rattus osgoodi Musser & Newcomb, 1985 – szczur wietnamski
- Rattus tiomanicus (G.S. Miller, 1900) – szczur malajski
- Rattus tawitawiensis Musser & Heaney, 1985 – szczur skryty
- Rattus baluensis (O. Thomas, 1894) – szczur wierchowy
- Rattus korinchi (H.C. Robinson & Kloss, 1916) – szczur samotny
- Rattus blangorum G.S. Miller, 1942 – szczur indonezyjski
- Rattus simalurensis (G.S. Miller, 1903) – szczur simalurski
- Rattus lugens (G.S. Miller, 1903) – szczur żałobny
- Rattus adustus Sody, 1940 – szczur ogorzały
- Rattus enganus (G.S. Miller, 1906) – szczur engański
- Rattus mindorensis (O. Thomas, 1898) – szczur mindorski
- Rattus hoogerwerfi Chasen, 1939 – szczur wysokogórski
- Rattus argentiventer (H.C. Robinson & Kloss, 1916) – szczur ryżowiskowy
- Rattus hoffmanni (Matschie, 1901) – szczur sulaweski
- Rattus koopmani Musser & Holden, 1991 – szczur eremicki
- Rattus mollicomulus Tate & Archbold, 1935 – szczur miękkowłosy
- Rattus andamanensis (Blyth, 1860) – szczur indochiński
- Rattus pyctoris (Hodgson, 1845) – szczur himalajski
- Rattus exulans (Peale, 1848) – szczur polinezyjski
Opisano również gatunki wymarłe w czasach prehistorycznych[28]:
- Rattus casimcensis Rădulescu & Samson, 1973[29] (Rumunia; plejstocen)
- Rattus haasi Tchernov, 1968[30] (Izrael; plejstocen)
- Rattus jaegeri Chaimanee, 1998[31] (Tajlandia; pliocen–plejstocen)
- Rattus miyakoensis Kawaguchi, Kaneko & Hasegawa, 2009[32] (Japonia; plejstocen)
- Rattus trinilensis Musser, 1982[33] (Indonezja; plejstocen)
Zobacz też
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
- H.J.V. Sody. On a collection of rats from the Indo-Malayan and Indo-Australian regions. „Treubia”. 18 (2), s. 255-325, 1941. (ang.).
- R.W. Brown: Composition of scientific words; a manual of methods and a lexicon of materials for the practice of logotechnics. Washington: Published by the author, 1954, s. 1–882. (ang.).
- E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).