Traktat północnoatlantycki

Traktat północnoatlantycki^[1][a] (ang. North Atlantic Treaty, fr. Traité de l'Atlantique nord), potocznie traktat waszyngtoński – porozumienie zawarte w oparciu o Kartę Narodów Zjednoczonych, na podstawie którego powstała NATO. Został zawarty 4 kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie, między Belgią, Danią, Francją, Holandią, Islandią, Kanadą, Luksemburgiem, Norwegią, Portugalią, Stanami Zjednoczonymi, Wielką Brytanią i Włochami. Wszedł w życie 24 sierpnia 1949. Tekstami autentycznymi są angielski i francuski^[4]. Zarejestrowany przez Sekretariat ONZ 7 września 1949^[5].

Na podstawie art. 10 przyjęcie nowych członków wymaga jednomyślnej zgody członków dotychczasowych, jest zastrzeżone dla państw europejskich będących w stanie realizować zasady niniejszego traktatu i wnosić wkład do bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego. Wystąpienie możliwe jest po upływie 20 lat obowiązywania (art. 13).

W stosunku do Rzeczypospolitej Polskiej traktat wszedł w życie z chwilą złożenia dokumentów ratyfikacyjnych w depozycie rządu Stanów Zjednoczonych, co nastąpiło 12 marca 1999^[4]. Dokumenty złożył minister spraw zagranicznych Bronisław Geremek. Uprzednio, 26 lutego 1999, umowa została ratyfikowana przez prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego, na mocy upoważnienia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (wyrażonego w ustawie z 17 lutego 1999^[6]).

Traktat północnoatlantycki składa się z czternastu artykułów. Jego kluczowym elementem jest artykuł piąty, który mówi o tym, iż każdy atak na któregoś z członków Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego powinien być interpretowany przez pozostałe państwa członkowskie jako atak na nie same (casus foederis).

Artykuł 5 brzmi następująco: „Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uznana za napaść przeciwko nim wszystkim i dlatego zgadzają się, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, to każda z nich, w ramach wykonywania prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego na mocy artykułu 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom napadniętym, podejmując niezwłocznie, samodzielnie, jak i w porozumieniu z innymi Stronami, działania jakie uzna za konieczne, łącznie z użyciem siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego.”

W okresie zimnej wojny, kiedy państwa NATO spodziewały się ataku ze strony państw Układu Warszawskiego art. 5 Traktatu północnoatlantyckiego nie został zastosowany. Pierwszy raz artykuł 5 został wykorzystany przez Stany Zjednoczone Ameryki po zamachu z 11 września 2001^[7].