Traktaty nierównoprawne
Traktaty nierównoprawne (chin. trad. 不平等條約, chin. upr. 不平等条约, pinyin bùpíngděng tiáoyuē; jap. fu-byōdō-jōyaku, kanji 不平等条約) – traktaty (znane również pod terminami „niesprawiedliwe”, „przymusowe”) odnoszące się zasadniczo, ale nie wyłącznie, do historycznej kategorii traktatów dwustronnych zawartych pod koniec XIX i na początku XX wieku między państwami europejskimi, Stanami Zjednoczonymi i krajami Ameryki Łacińskiej a państwami Azji i Afryki[1].
Większość tych traktatów została podpisana po klęsce militarnej lub w konsekwencji zagrożenia. Ustanawiały one system korzyści dla mocarstw „cywilizowanych”, ograniczając jednocześnie suwerenność „niecywilizowanych” i im podporządkowanych. Ze względu na swoją przewagę ekonomiczną i militarną mocarstwa narzucały surowe ograniczenia i niesprawiedliwe warunki oraz wymuszały specjalne przywileje poprzez ustępstwa w prawach terytorialnych i suwerennych, podział stref wpływów, otwieranie portów, egzekwowanie jurysdykcji eksterytorialnej, nabywanie kolei, górnictwo itp.[1].
Pierwszym nierównoprawnym traktatem był traktat pokojowy pomiędzy cesarstwem dynastii Qing (Chiny) a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii podpisany w 1842 roku, znany jako traktat nankiński. Następnie podpisano podobne dokumenty z innymi państwami, jak poniżej w tabelach[1].
Lista ważniejszych traktatów nierównoprawnych
| Traktat | Rok | Kraj zawierający | Treść | Uwagi |
|---|---|---|---|---|
| Traktat nankiński | 1842 | Wielka Brytania | Traktat pomiędzy Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii a Chinami, na mocy którego Chiny musiały m.in. otworzyć pięć dużych portów dla europejskich statków i zlikwidować gildię kohong; Hongkong został odstąpiony Wielkiej Brytanii po wsze czasy, przyznane zostały prawa eksterytorialne dla Brytyjczyków (tym samym Chiny pozwoliły na obcą jurysdykcję na swoim terytorium) | |
| Traktat z Bogue (Humen, miasto i wąska cieśnina w delcie Rzeki Perłowej) | 1843 | Wielka Brytania | Traktat uzupełniający traktat nankiński pomiędzy Wielką Brytanią a Chinami | |
| Traktat z Wangxia (Wanghia) | 1844 | Stany Zjednoczone | Traktat oparty w dużej mierze na traktacie nankińskim, zawierał jednak szereg dodatkowych punktów, jak np.: przyznanie Amerykanom prawa do nabywania ziemi w pięciu traktatowych portach pod budowę kościołów, szpitali i cmentarzy (interesy misjonarzy), zniesienie zakazu nauki języka chińskiego przez cudzoziemców, zwolnienie obywateli amerykańskich spod chińskiej jurysdykcji. Zakazał handlu opium | |
| Traktat z Huangpu (Whampoa) | 1844 | Francja | Francja uzyskała takie same przywileje jak Wielka Brytania w traktacie nankińskim i późniejszych: otwarcie pięciu portów, eksterytorialność dla obywateli francuskich, stałe cła na handel chińsko-francuski oraz prawo do stacjonowania konsulów | |
| Traktat aiguński (Aigun) | 1858 | Rosja | Traktat pomiędzy Imperium Rosyjskim a chińską dynastią Qing, regulujący część granicy na Dalekim Wschodzie | |
| Traktat tienciński (Tiencin) | 1858 | Francja, Wielka Brytania, Rosja, Stany Zjednoczone | Otwarcie rzek i nowych portów do prowadzenia handlu, możliwość stacjonowania kontyngentów wojskowych | |
| Konwencja pekińska | 1860 | Wielka Brytania, Francja, Rosja | Pierwsza konwencja pekińska zawarła trzy odrębne traktaty z: Wielką Brytanią, Francją i Rosją I | |
| Traktat chińsko-portugalski | 1887 | Portugalia | Traktat dał Portugalii prawa kolonialne do Makau pod warunkiem, że Portugalia będzie współpracować w wysiłkach na rzecz zakończenia przemytu opium | |
| Traktat z Shimonoseki | 1895 | Japonia | Traktat kończący pierwszą wojnę chińsko-japońską (1894–1895) | |
| Druga konwencja pekińska | 1898 | Wielka Brytania | Na mocy konwencji z 1898 roku Nowe Terytoria wraz z 235 wyspami zostały wydzierżawione Wielkiej Brytanii na 99 lat od 1 lipca 1898 roku | |
| Protokół bokserski | 1901 | Wielka Brytania, USA, Japonia, Rosja, Francja, Niemcy, Włochy, Austro-Węgry, Belgia, Hiszpania, Holandia | Roszczenia o reparacje za wsparcie ludobójstw dokonanych przez „Bokserów”, embargo na broń | |
| Dwadzieścia jeden żądań | 1915 | Japonia | Wypowiedzenie traktatów z Europejczykami przez Chiny, współpraca militarna Chin i Japonii | Odrzucone przez stronę chińską |
| Traktat | Rok | Kraj | Treść |
|---|---|---|---|
| Traktat z Kanagawy | 1854 | Stany Zjednoczone | Zasada nieagresji, możliwość handlu w miastach portowych Shimoda i Hakodate, zakup broni amerykańskiej, ochrona rozbitków |
| Angielsko-japoński traktat o przyjaźni | 1854 | Wielka Brytania | Zasada nieagresji, możliwość handlu, zaopatrzenia i napraw statków angielskich w Nagasaki i Hakodate, zrównanie praw kupców angielskich z holenderskimi i chińskimi, Anglia nie może próbować zmian traktatu |
| Traktaty ery Ansei | 1858 | Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Rosja, Holandia, Francja | Przywileje dla Amerykanów, Anglików, Rosjan, Holendrów i Francuzów |
| Traktat Harrisa | 1858 | Stany Zjednoczone | Wymiana dyplomatów, możliwość prowadzenia handlu w Kanagawie, Niigacie, Hyōgo i Nagasaki, prawo do zakupu działek, wznoszenia budynków w ww. portach przez obywateli USA, wprowadzenie niskich ceł, możliwość sądzenia obywateli USA przez amerykańskiego konsula, wolność wyznania |
| Traktat | Rok | Kraj |
|---|---|---|
| Traktat z Kanghwa / Ganghwa | 1876 | Japonia |
| Traktat amerykańsko-koreański | 1882 | Stany Zjednoczone |
| Traktat chińsko-koreański | 1882 | Chiny |
| Traktat japońsko-koreański | 1905 | Japonia |
| Traktat japońsko-koreański | 1907 | Japonia |
| Traktat o połączeniu cesarstw | 1910 | Japonia |
| Traktat | Rok | Kraj |
|---|---|---|
| Traktat kiachtański | 1915 | Chiny, Rosja |
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
- Edward Kajdański: Chiny. Leksykon. Warszawa: Książka i Wiedza, 2005. ISBN 83-05-13407-5.
- Conrad Tottman, Historia Japonii
- Andrew Gordon, Nowożytna Historia Japonii