Tymczasowa Administracja ONZ w Kambodży

UNTAC została utworzona w marcu 1992 r. na mocy rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 745^[2] w porozumieniu z ówczesnym rządem Kambodży, w celu wykonania porozumień pokojowych z Paryża z października 1991 r. UNTAC powstała w wyniku wieloletnich zabiegów dyplomatycznych aby położyć kres wojnie domowej w Kambodży.

Szefem misji UNTAC był specjalny reprezentant Sekretarza Generalnego ONZ Yasushi Akashi (Japonia), dowódcą sił pokojowych był generał-porucznik John Sanderson (Australia), a komisarzem policji generał brygady Klaas Roos (Holandia). W międzynarodowej misji uczestniczyło około 15900 żołnierzy, 3400 cywilów wcielonych w szeregi policji, 2000 cywilów i 450 wolontariuszy ONZ , a także lokalnie rekrutowany personel i tłumacze. W czasie wyborów ponad 50000 Kambodżan obsługiwało punkty wyborcze, a około 900 urzędników międzynarodowych nadzorowało wybory. Cała operacja kosztowała ponad 1,6 miliarda dolarów (równowartość 2,5 miliarda dolarów w 2017 roku). W misji uczestniczyło 46 krajów, które wysłały swoich obserwatorów wojskowych, funkcjonariuszy policję lub żołnierzy^[3][4].

 Algieria,  Argentyna,  Australia,  Austria,  Bangladesz,  Belgia,  Brunei,  Bułgaria,  Chile,  Chiny,  Dania,  Egipt,  Fidżi,  Francja,  Ghana,  Holandia,  Indie,  Indonezja,  Irlandia,  Japonia,  Jordania,  Kamerun,  Kanada,  Kenia,  Kolumbia,  Malezja,  Maroko,  Namibia,  Nepal,  Niemcy,  Nigeria,  Norwegia,  Nowa Zelandia,  Pakistan,  Peru,  Filipiny,  Polska,  Rosja,  Senegal,  Stany Zjednoczone,  Szwecja,  Tanzania,  Tajlandia,  Tunezja,  Turcja,  Węgry,  Wielka Brytania,  Włochy,  Wybrzeże Kości Słoniowej,  Urugwaj^[3]

Kontyngenty tworzące UNTAC w maju 1993^[5][6]:

Sektor	Państwo	Kontyngent	Dyslokacja
Kwatera Główna UNTAC			Phnom Penh
Strefa Specjalna (Phnom Penh)	Ghana	batalion operacyjny GHANBATT	Phnom Penh
	Indonezja	batalion operacyjny INDABATT (rezerwa)
	Australia	batalion łączności (dowództwo)
	ONZ	batalion logistyczny (dowództwo)
	Niemcy	batalion medyczny
	Australia	kompania łączności
	Polska	kompania logistyczna
	Kanada	kompania transportowa
	ONZ	kompania policji wojskowej
	Francja	jednostka lotnicza
	Urugwaj	jednostka wodna
	ONZ	jednostka rozminowania
Sektor 1 (Bântéay Méanchey)	Holandia	batalion operacyjny DUTCHBATT	Sisŏphŏn
Sektor 2 (Siĕm Réab)	Bangladesz	batalion operacyjny BANGBATT	Siĕm Réab
	Francja	kompania inżynieryjna
	Polska	kompania logistyczna
	Indie	kompania medyczna
Sektor 3 (Preăh Vĭhéar)	Pakistan	batalion operacyjny PAKBATT	Tbêng Méan Chey
Sektor 4 (Krâchéh, Môndôl Kiri, Rôttanak Kiri, Stœ̆ng Trêng)	Urugwaj	batalion operacyjny URUBATT	Stœ̆ng Trêng
	Polska	batalion inżynieryjny	Krâchéh
	Polska	kompania logistyczna	Stœ̆ng Trêng
	Singapur	pluton logistyczny
	Indie	pluton medyczny
Sektor 5W (Kâmpóng Thum)	Indonezja	batalion operacyjny INDOBATT	Kâmpóng Thum
	Chiny	batalion inżynieryjny
	Polska	kompania logistyczna
	Indie	pluton medyczny
Sektor 5E (Kâmpóng Cham, Prey Vêng, Svay Riĕng)	Indie	batalion operacyjny INDABATT	Kâmpóng Cham
	Polska	kompania logistyczna
Sektor 6 (Kâmpôt, Kaôh Kŏng, Sihanouk Ville, Takêv)	Francja	batalion operacyjny FRENCHBATT	Sihanouk Ville
	Japonia	batalion inżynieryjny	Takêv
	Polska	kompania logistyczna	Sihanouk Ville
	Filipiny	jednostka wodna
Sektor 8 (Bătdâmbâng)	Malezja	batalion operacyjny MALBATT	Bătdâmbâng
	Tajlandia	batalion inżynieryjny
	Australia	kompania łączności
	Pakistan	kompania logistyczna
	Indie	pluton medyczny
	Australia	jednostka lotnicza
	ONZ	jednostka rozminowania
Sektor 9W (Kâmpóng Chhnăng, Poŭrsăt)	Tunezja	batalion operacyjny TUNBATT	Kâmpóng Chhnăng
	Malezja	jednostka lotnicza
Sektor 9E (Kâmpóng Spœ, Kândal)	Bułgaria	batalion operacyjny BULGABATT	Kâmpóng Spœ

Celem UNTAC było przywrócenie pokoju i rządów cywilnych w kraju zrujnowanym przez dziesięciolecia wojny domowej. Celem doraźnym było zorganizowanie i przeprowadzenie wolnych wyborów i doprowadzenie do uchwalenia nowej konstytucji aby rozpocząć odbudowę kraju. Tymczasowa administracja ONZ sprawowała kontrolę nad działalnością rządu, w tym sprawami zagranicznymi, obroną narodową, finansami, bezpieczeństwem publicznym i informacją, oraz nadzorować, monitorować i weryfikować wycofywanie i rozbrajanie zarówno wewnętrznych jak i obcych ugrupowań zbrojnych. Administracja ONZ demobilizowała walczące frakcje w Kambodży, konfiskowała składy broni i zaopatrzenia wojskowego, promowała i chroniła prawa człowieka, nadzorowała bezpieczeństwo wojskowe i utrzymywała porządek i respektowanie prawa, repatriowała i przesiedlała uchodźców i wysiedleńców, pomagała w rozminowywaniu terenów i organizowała szkolenia w zakresie między innymi odbudowy podstawowej infrastruktury i pomocy w odbudowie gospodarki.

Innym ważnym celem było doprowadzenie do procesów sądowych przywódców Czerwonych Khmerów. Proces zapoczątkowany podczas istnienia UNTAC doprowadził w dniu 4 października 2004 r. do ratyfikacji porozumienia z ONZ przez Zgromadzenie Narodowe Kambodży w sprawie ustanowienia trybunału, który miał sądzić wyższych przywódców kraju odpowiedzialnych za okrucieństwa popełnione przez Czerwonych Khmerów. Kraje-darczyńcy zadeklarowały 43 miliony dolarów darowizny jako udział w trzyletnim budżecie trybunału, podczas gdy udział rządu Kambodży w tym budżecie wyniósł 13,3 miliona dolarów. Pierwsze procesy głównych przywódców Czerwonych Khmerów miały miejsce dopiero w 2007 roku, kiedy wielu z nich już nie żyło lub było w złym stanie zdrowia^[7].

Ponad 4 miliony Kambodżan (około 90% uprawnionych do głosowania) wzięło udział w wyborach w maju 1993 r. wybierając 120-osobowy parlament. Partie polityczne reprezentowane w parlamencie przystąpiły do opracowywania i zatwierdzania nowej konstytucji, która została ogłoszona 24 września 1993 r. Ustanowiła ona wielopartyjną liberalną demokrację w ramach monarchii konstytucyjnej, z byłym księciem Norodomem Sihanoukiem ustanowionym królem Kambodży. Konstytucja zapewnia szeroki wachlarz praw człowieka uznanych na arenie międzynarodowej.

Mimo pozytywnych ocen społeczności międzynarodowej dla działalności UNTAC za jego skuteczność, jednakże ednakże UNTAC nie udało się całkowicie rozbroić udziałów Czerwonych Khmerów, a jednocześnie skutecznie rozbroiła lokalne milicje obywatelskie. To pozwoliło Czerwonym Khmerom na zdobycie nowych terytoriów i doprowadziło do przemocy politycznej^[7].

Osobny artykuł: Polski Kontyngent Wojskowy w Kambodży.

W skład polskiego kontyngentu wojskowego uczestniczącego w misji UNTAC wchodził batalion logistyczno-inżynieryjny i inżynieryjne siły zadaniowe oraz polscy żołnierze prowadzący centralną składnicę zaopatrzenia, co stanowiło łącznie 718 żołnierzy. Żołnierzy przerzucono do Kambodży drogą lotniczą w dniach od 14 czerwca do 14 lipca 1992 r. natomiast sprzęt przewieziono statkami handlowymi wyczarterowanymi przez ONZ. Do zadań polskiego kontyngentu należało zapewnienie transportu wraz z zaopatrzeniem pozostałych kontyngentów wojskowych w wodę, paliwo i żywność oraz budowa i naprawa dróg oraz mostów, a także kontrola uzbrojenia lokalnych ugrupowań zbrojnych i zabezpieczenie funkcjonowania centralnych magazynów zaopatrzenia. Wycofywanie kontyngentu nastąpiło od sierpnia do listopada 1993 roku, stopniowo zmniejszając liczebność żołnierzy. Po listopadzie pozostali tylko obserwatorzy^[7][8].