Filipiny

Nazwa Filipiny pochodzi od imienia króla Hiszpanii Filipa II Habsburga. W 1543 roku hiszpański odkrywca Ruy López de Villalobos nazwał wyspy Leyte i Samar Felipinas na cześć ówczesnego księcia Asturii. Ostatecznie dla całego archipelagu przyjęła się nazwa Las Islas Filipinas. Wcześniej Hiszpanie używali określeń Islas del Poniente (dosł. Wyspy Zachodu) lub San Lázaro – nazwy wymyślonej przez Ferdynanda Magellana^{[7][8][9][10][11]}.

Oficjalna nazwa Filipin zmieniała się kilkakrotnie w historii państwa. W czasie powstania antyhiszpańskiego w latach 1896–1898 Zgromadzenie Narodowe proklamowało utworzenie Republiki Filipińskiej (República Filipina). Od wybuchu wojny amerykańsko-hiszpańskiej (1898) do momentu powstania Wspólnoty Filipin (1934) amerykańskie władze kolonialne używały nazwy Wyspy Filipińskie (Philippine Islands). W czasie rządów amerykańskich pojawiło się także określenie Filipiny, które z czasem przyjęło się jako popularna nazwa dla kraju^[12]. Po uzyskaniu niepodległości oficjalna nazwa państwa to Republika Filipin.

Osobny artykuł: historia Filipin.

Prehistoria (do 900)

Istnieją dowody na to, że wczesne homininy żyły na terenie dzisiejszych Filipin już 709 000 lat temu^[13]. Najstarsze szczątki ludzkie znalezione na wyspach pochodzą z jaskiń Tabon na Palawan, datowane są na 47 000 ± 11–10 000 lat^[14].

Wczesne państwa (900-1565)

Najwcześniejszym znanym zachowanym zapisem pisemnym znalezionym na Filipinach jest inskrypcja z Laguna Copperplate. Do 1300 roku wiele dużych osad przybrzeżnych wyłoniło się jako centra handlowe i stało się centralnym punktem zmian społecznych. Uważa się, że handel z Chinami rozpoczął się w czasach dynastii Tang, ale rozwinął się w czasach dynastii Song^[15]. Indyjskie cechy kulturowe, takie jak terminy językowe i praktyki religijne, zaczęły rozprzestrzeniać się na Filipinach w X wieku, prawdopodobnie za pośrednictwem hinduskiego imperium Majapahit^[16]. W XV wieku islam przybył na archipelag Sulu i stamtąd się rozprzestrzenił^[17].

Małe państwa założone na Filipinach od X do XVI wieku to Maynila, Tondo, Namayan, Pangasinan, Cebu, Butuan, Maguindanao, Lanao, Sulu i Ma-i^[18].

Kolonizacja (1565–1946)

W 1521 portugalski odkrywca Ferdynand Magellan przybył na Filipiny i przyłączył je do Królestwa Hiszpanii^[19]. Kolonizacja wysp rozpoczęła się od momentu pojawienia się na nich Miguela Lópeza de Legazpi, który przybył na nie z Meksyku w 1565. Założył wówczas pierwszą europejską osadę Cebu. W 1571 została założona Manila jako stolica Hiszpańskich Indii Wschodnich.

Od 1565 do 1821 r. Filipiny były rządzone w ramach znajdującego się w Meksyku Wicekrólestwa Nowej Hiszpanii, zarządzanego później z Madrytu po meksykańskiej wojnie o niepodległość^[20]. Podczas swoich rządów Hiszpania stłumiła różne bunty, a także broniła się przed zewnętrznymi wyzwaniami militarnymi^[21].

Siły brytyjskie okupowały Manilę w latach 1762–1764 podczas wojny siedmioletniej. Hiszpańskie rządy zostały przywrócone na mocy traktatu paryskiego z 1763 r. Hiszpanie uważali swoją wojnę z muzułmanami w Azji Południowo-Wschodniej za przedłużenie rekonkwisty. Konflikt z Moro trwał kilkaset lat. W ostatniej ćwierci XIX wieku Hiszpania podbiła części Mindanao i Jolo, a muzułmanie Moro w Sułtanacie Sulu formalnie uznali suwerenność Hiszpanii^[22].

Andrés Bonifacio w 1892 roku założył wojownicze tajne stowarzyszenie o nazwie Katipunan, które szukało niezależności od Hiszpanii poprzez zbrojną rewoltę.

Stowarzyszenie Katipunan rozpoczęło rewolucję filipińską w 1896 r. Wewnętrzne spory doprowadziły do wyborów, w których Bonifacio stracił swoją pozycję, a Emilio Aguinaldo został wybrany na nowego przywódcę rewolucji^[23]. W 1897 r. pakt z Biak-na-Bato doprowadził do wygnania przywództwa rewolucji do Hongkongu. W 1898 roku rozpoczęła się wojna hiszpańsko-amerykańska, która dotarła na Filipiny. Aguinaldo powrócił, wznowił rewolucję i ogłosił niepodległość od Hiszpanii 12 czerwca 1898 r. Pierwsza Republika Filipińska została ustanowiona 21 stycznia 1899 r.^[24]

Wyspy zostały scedowane przez Hiszpanię Stanom Zjednoczonym wraz z Portoryko i Guamem w wyniku zwycięstwa USA w wojnie amerykańsko-hiszpańskiej^[25]. Gdy stawało się coraz bardziej jasne, że Stany Zjednoczone nie uznają Pierwszej Republiki Filipin, wybuchła wojna filipińsko-amerykańska^[26]. Wojna spowodowała śmierć od 250 000 do 1 miliona cywilów, głównie z powodu głodu i chorób. Po klęsce Pierwszej Republiki Filipin ustanowiono amerykański rząd cywilny. Siły amerykańskie nadal zabezpieczały i rozszerzały swoją kontrolę nad wyspami, zabezpieczając Sułtanat Sulu, i ustanawiając kontrolę nad wewnętrznymi obszarami górskimi, które opierały się hiszpańskiemu podbojowi^[27].

Rozwój kulturowy wzmocnił ciągły rozwój tożsamości narodowej, a język tagalski zaczął dominować nad innymi lokalnymi językami^[28].

Podczas II wojny światowej Cesarstwo Wielkiej Japonii zaatakowało, a Druga Republika Filipińska, pod wodzą Jose P. Laurela, została ustanowiona jako państwo marionetkowe. Od 1942 japońskiej okupacji Filipin przeciwstawiała się podziemna działalność partyzancka na dużą skalę. W czasie okupacji miały miejsce okrucieństwa i zbrodnie wojenne, takie jak Bataański Marsz Śmierci i masakra w Manili. Wojska alianckie pokonały Japończyków w 1945 roku. Szacuje się, że pod koniec wojny zginęło ponad milion Filipińczyków^[29]. 11 października 1945 roku Filipiny stały się jednym z członków założycieli Organizacji Narodów Zjednoczonych. 4 lipca 1946 roku Filipiny zostały oficjalnie uznane przez Stany Zjednoczone za niepodległe państwo na mocy traktatu z Manili, za prezydentury Manuela Roxasa^[30].

Okres postkolonialny (od 1946)

Po zakończeniu wojny o niepodległość, w 1948 wybuchło powstanie chłopskie zorganizowane przez partyzantów Hukbong, w dużej mierze wywodzących się z ruchu oporu w czasie okupacji. Powstanie zostało stłumione na początku lat 50. Głównym celem powstańców była reforma rolna i zerwanie stosunków z USA, których Filipiny były niegdyś kolonią. W 1962 roku Filipiny poparły rebelię w Brunei oraz udzieliły schronienia jej przywódcom. Wynikało to z filipińskich pretensji do tego regionu oraz niechęci do włączenia Brunei w skład Malezji^[31].

W 1965 roku dyktatorskie rządy wprowadził Ferdinand Marcos. Nieudolne i skorumpowane rządy stały się przyczyną licznych wystąpień, strajków oraz kampanii partyzanckich przygotowanych przez lewicową Nową Armię Ludową oraz separatystyczny Narodowy Front Wyzwolenia Moro i Islamski Front Wyzwolenia Moro. Konflikt partyzancki zapoczątkowany w 1969 roku i trwający do dziś pochłonął około 40 tysięcy ofiar^[32][33].

W 1986 w kraju dokonał się pokojowy przewrót, w wyniku którego obalona została dyktatura Marcosa, a władzę objęła Corazon Aquino, zwyciężczyni wyborów prezydenckich. W latach 1992–1998 na stanowisku szefa państwa zasiadał Fidel Ramos. W 1998 odbyły się kolejne wybory prezydenckie, wygrane przez Josepha Estradę. W styczniu 2001 Estrada został pozbawiony urzędu w wyniku oskarżenia o malwersacje finansowe. Jego miejsce zajęła wiceprezydent Gloria Macapagal-Arroyo, która wygrała wybory również w 2004. W 2010 na stanowisku zastąpił ją Benigno Aquino III. W 2016 wybory wygrał Rodrigo Duterte, który zaczął swoje rządy 30 czerwca.

W maju 2022 Ferdinand Marcos Jr. wygrał wybory prezydenckie z przewagą 58,77% głosów przy frekwencji wynoszącej 88%^[34], a 30 czerwca został zaprzysiężony na prezydenta Filipin. Wiceprezydentką została Sara Duterte-Carpio^[35].

Osobny artykuł: Geografia Filipin.

• Stolica Manila (ludność 1,7 mln w 2001 r.; z przyległymi miastami – tzw. Metro Manila – ok. 14,1 mln)
• Większe miasta: Quezon City, Davao, Caloocan, Cebu City, Tarlac, Iloilo, Bacolod i Zamboanga
• Linia brzegowa: ok. 36 289 km (ok. 7107 wysp, z czego 880 zamieszkanych)
• Bogactwa naturalne: ropa naftowa, chrom, rudy żelaza, miedź, nikiel, srebro, złoto, sól kamienna, kobalt
• Klimat równikowy, gorący i wilgotny. Średnia temperatura: w styczniu 26 °C, w sierpniu 28 °C. Pora deszczowa (monsuny) od czerwca do listopada, pora sucha od grudnia do maja. Od lipca do listopada niebezpieczeństwo tajfunów
• Najwyższy szczyt: Apo 2954 m n.p.m.
• Największe jeziora: Laguna de Bay, Jezioro Lanao, jezioro Taal
• Grupy etniczne: Filipińczycy 95,5%, Chińczycy 1,5%, pozostali 3%.

Największe wyspy

• Luzon – 104 tys. km²
• Mindanao – 94,6 tys. km²
• Samar – 13,1 tys. km²
• Negros – 12,7 tys. km²
• Palawan – 11,7 tys. km²
• Panay – 11,5 tys. km²
• Mindoro – 9,7 tys. km²
• Leyte – 7,2 tys. km²
• Cebu – 4,4 tys. km²
• Bohol – 3,8 tys. km²
• Masbate – 3,3 tys. km²

Osobny artykuł: Podział administracyjny Filipin.

Filipiny dzielą się na 18 regionów, a te z kolei na 82 prowincje. Regiony geograficznie pogrupowane są w 3 grupy wysp: Luzon, Visayas oraz Mindanao.

• Ustrój polityczny – republika
• Izba Reprezentantów (248 miejsc), Senat (24 miejsca)
• Konstytucja z 2 lutego 1987, w mocy od 11 lutego 1987
• System prawny oparty na prawie hiszpańskim i anglo-amerykańskim, akceptuje się Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości z zastrzeżeniami.

Zobacz też: Filipińskie Siły Powietrzne.

Filipiny dysponują trzema rodzajami sił zbrojnych: siłami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi^[36]. Uzbrojenie sił lądowych Filipin składało się w 2014 z: 531 opancerzonych pojazdów bojowych oraz 270 zestawów artylerii holowanej^[36]. Marynarka wojenna Filipin dysponowała w 2014: 28 okrętami obrony przybrzeża, 11 korwetami oraz 3 fregatami^[36].

Wojska filipińskie w 2014 roku liczyły 220 tys. żołnierzy służby czynnej oraz 430 tys. rezerwistów. Budżet na cele obronne w wysokości 3 mld dolarów stanowi 1.1% PKB Filipin^[36].

• Populacja: 92 337 852 (spis w 2010), w 2012 szacunkowa populacja Filipin wynosiła 103 775 000.
• Języki: filipiński (oficjalny, oparty na tagalog), angielski (oficjalny), hiszpański oraz blisko 200 języków lokalnych^[37].

Religia

Osobny artykuł: Religia na Filipinach.

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center^[38][39]:

• katolicyzm – 81,4% (75 940 000),

Osobny artykuł: Podział administracyjny Kościoła katolickiego na Filipinach.

• protestantyzm – 10,8% (10 030 000),
• islam – 5,5% (5 150 000),
• tradycyjne religie plemienne – 1,5% (1 430 000),
• brak religii – 0,1% (90 000),
• buddyzm – 0,09% (80 000),
• inne religie – 0,6% (540 000).

18 września 2014 władze filipińskie zarejestrowały Filipiński Kościół Prawosławny, podlegający Patriarchatowi Moskiewskiemu^[40].

Miasta

Metro Manila, zwane także Regionem Stołecznym, obejmuje właściwe miasto Manila oraz 15 sąsiednich miast i jedną gminę. Dziesięć z nich plasuje się na liście dwudziestu największych miast Filipin. Metro Manila liczy ok. 11 milionów mieszkańców i jest jedną z największych aglomeracji na świecie. Obszar Wielkiej Manili (Greater Manila), w skład którego wchodzą fragmenty pobliskich prowincji, liczy ok. 20 milionów mieszkańców^[41][42]. Ważnymi ośrodkami miejskimi są także Davao i Cebu City.

Poniższe zestawienie przedstawia dziesięć największych pod względem liczby ludności miast Filipin^[43]:

Największe miasta					Największe zespoły miejskie
Lp.	Miasto	Populacja	Wzrost pop.	Region	Metro Manila Metro Cebu
1	Quezon City	2 679 450	2,53%	Region Stołeczny
2	Manila	1 660 714	0,03%	Region Stołeczny
3	Caloocan	1 378 856	2,53%	Region Stołeczny
4	Davao	1 363 337	1,81%	Davao
5	Cebu City	798 809	2,16%	Central Visayas
6	Zamboanga	774 407	3,54%	Zamboanga Peninsula
7	Antipolo	633 971	5,22%	CALABARZON
8	Pasig	617 301	2,29%	Region Stołeczny
9	Taguig	613 343	4,07%	Region Stołeczny
10	Valenzuela	568 928	2,23%	Region Stołeczny
Na podstawie spisu powszechnego 2007

W 2020 roku szacowany produkt krajowy brutto (nominalny) wyniósł 367,4 miliarda dolarów^[44]. Eksport w 2019 r. obejmował układy scalone, maszyny/części biurowe, izolowane okablowanie, półprzewodniki, transformatory; głównymi partnerami handlowymi były Chiny (16%), Stany Zjednoczone (15%), Japonia (13%), Hongkong (12%), Singapur (7%), Niemcy (5%)^[45]. Jednostką waluty jest peso filipińskie.

Gospodarka filipińska przechodzi od gospodarki opartej na rolnictwie do gospodarki z większym naciskiem na usługi i produkcję. Spośród około 43,46 mln siły roboczej w kraju w 2018 r. sektor rolny zatrudniał 24,3% i odpowiadał za 8,1% PKB w 2018 r. Sektor przemysłowy zatrudniał około 19% siły roboczej i wytwarzał 34,1% PKB, podczas gdy 57% pracowników zatrudnionych w sektorze usług odpowiadało za 57,8% PKB.^[46][47]

Azjatycki kryzys finansowy z 1997 r. dotknął gospodarkę, powodując utrzymujący się spadek wartości peso i spadki na giełdzie. Stopień, w jakim został dotknięty początkowo, nie był tak poważny, jak w przypadku niektórych jego azjatyckich sąsiadów. Wynikało to w dużej mierze z fiskalnego konserwatyzmu rządu, częściowo w wyniku dziesięcioleci monitorowania i nadzoru fiskalnego Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW), w porównaniu z masowymi wydatkami sąsiadów na szybkie przyspieszenie wzrostu gospodarczego. Od tamtego czasu pojawiają się oznaki postępu. W 2004 roku gospodarka doświadczyła 6,4% wzrostu PKB i 7,1% w 2007 roku, co było najszybszym tempem wzrostu od trzech dekad^[48].

W 2015 roku kraj ten odwiedziło 5,361 mln turystów (10,9% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 5,276 mld dolarów^[49].

• Oficjalny portal rządowy (ang.)