Ulica Krzywe Koło w Warszawie

Wytyczona około 1300 i wzmiankowana jako Curvae Rotae, Curva Rota, Crzive Colo ulica Krzywe Koło była początkowo uliczką gospodarczą dla posesji umiejscowionych przy Rynku Starego Miasta. Zabudowę jej nieparzystej, przyrynkowej pierzei stanowiły oficyny i zabudowania gospodarcze. Tu w pierwszej połowie XIV wieku powstał pierwszy murowany dom w Starej Warszawie, będący zapewne siedzibą wójta. Jego pozostałości odnaleziono w piwnicach kamienicy Benońskiej pod nr. 6, której pierwszym właścicielem był wzmiankowany po 1499 krawiec Biały Xiądz.

Według jednej z warszawskich legend w piwnicy jednej z kamienic przy Krzywym Kole mieszkał Bazyliszek^[1][2].

Po 1379 u zbiegu ulic Krzywe Koło i Brzozowej wybudowano Wieżę Marszałkowską zwaną też Okrągłą. Pozostała zabudowa jeszcze w XV wieku była wyłącznie drewniana; u zbiegu z ul. Nowomiejską rozciągał się ogród. Pierwsze murowane, późnogotyckie kamieniczki powstały przy ulicy dopiero w XVI wieku.

Po wielkim pożarze Starej Warszawy w 1607 domy odbudowano, nadając kamienicom cechy późnego renesansu i wczesnego baroku^[3]. Obiekty te liczyły zazwyczaj po dwie kondygnacje, po 1700 nierzadko trzy. Północna pierzeja długo była zabudowana domostwami drewnianymi, dopiero w XVIII wieku powstały przy niej murowane kamieniczki.

Mieszkańcami Krzywego Koła w średniowieczu byli drobni cechowi rzemieślnicy. W 1566 odnotowano istnienie browaru na posesji nr 1.

Od 1647 pod nr 14 znajdowały się poczta i zajazd wozów pocztowych^[3]. Była to pierwsza poczta w Warszawie^[4].

Kamienica pod nr. 6 w 1652 przeszła we władanie benonitów, którzy urządzili w niej działającą niemal przez 200 lat szkołę dla sierot.

W drugiej połowie XVII wieku rozpoczął się proces stopniowej zabudowy uliczki przymurnej na tyłach zabudowań parzystej pierzei Krzywego Koła.

W XVIII wieku mieszkańcami ulicy stały się też znane warszawskie osobistości: podkomorzy warszawski Stanisław Sobolewski, Jakub Florian Narzymski – wojewoda pomorski; Jan Stefani – muzyk, Andrzej Le Brun – królewski rzeźbiarz. Pod nr. 2 mieściła się pierwsza w Warszawie sztycharnia nut, należąca do kompozytora Jana Engela. W końcu XVIII i na początku XIX wieku przy Krzywym Kole mieściły się liczne drukarnie^[3].

Pauperyzację ulicy przyniósł wiek XIX. Co prawda zamieszkiwał wtedy przy Krzywym Kole m.in. znany warszawski cukiernik Karol Wedel, jednak domy w tym czasie nadmiernie nadbudowano, pozbawiając ich przy tym wszelkiego wystroju fasad. Działały tu wówczas liczne drukarnie, a znaczny odsetek ludności Krzywego Koła stanowili w tym czasie Żydzi, parający się handlem i drobnym rzemiosłem.

Począwszy od lat 20. XX w. przy Rynku Starego Miasta wyremontowano pierwsze kamienice dla potrzeb Muzeum Dawnej Warszawy (obecnie Muzeum Warszawy). W latach 30. XX w. kompleks muzealny wchłonął też kamienice przy Krzywym Kole, jednak wybuch II wojny światowej przeszkodził w zakończeniu prac. Zagładę ulicy przyniósł 1944. Ocalały tylko domy 7 i 9, wyremontowane krótko przed wybuchem wojny i wyposażone w ogniotrwałe stropy.

Pozostałą zabudowę ulicy rozebrano po wojnie, rekonstruując następnie w latach 1952–56 tylko domy frontowe, z licznymi błędami i zmianami w stosunku do stanu sprzed zniszczenia. Na powstałym podwórzu w okresie powojennym utworzono lapidarium Muzeum Historycznego m.st. Warszawy. W odbudowanych według projektu Stanisława Żaryna kamienicach 7, 9 i 11 działa Archiwum Państwowe w Warszawie.

W latach 1955–1962 przy ulicy działał Klub Krzywego Koła^[5].

• Archiwum Państwowe w Warszawie (nr 7)
• Instytut Słowacki w Warszawie (nr 12/14a)

• Praca Zbiorowa: Katalog Zabytków Sztuki tom XI część 1: Stare Miasto. Instytut Sztuki PAN, 1993, s. 311. ISBN 83-221-0375-1.
• Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1963, s. 99.
• Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, tom 8. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, s. 112. ISBN 83-88372-20-3.

• Archiwalne widoki ulicy w bibliotece Polona