بالکان

د نوم رېښې

د بالکان ټکي اصل ناڅرګند دی؛ کېدای شي د ترکي ټکي «بلک» "خټه" (د پروټو-ترکیک بال *خټه، خاوره، پنډه یا سریښناکه ماده*، سی ایف. همدرانګه ترکی بال *شهد*)، او د ترکي وروستاړي «ان» «جبه زار ځنګل»، یا فارسي بالاخانه «لوی پورته کور» پورې اړوند وي. په ترکي ژبو کې دې سره اړوند ټکي هم موندل شوي دي: کراخاني balčɨq/balɨq، ترکي balčɨk، تاتاري balčɨq، منځنۍ ترکي balčɨq/palčɨq، ازبکي balčiq، يوغور balčuq، اذربايجاني palčɨg، ترکمني palčɨq، خاکساني palčax، اوريات bal-qaš، خلاج palčoq، چوواش pɨlǯk، یاکوت bɨlɨ̄k، تواني balɣaš/malɣaš، توفالار balxaš، قزاقي balšɨq/balqaš، نوغای balšɨq، باشکير balsɨq، کرايم balčɨq، سالار palčɨx، کومايک balčɨq. . دا په عمده توګه د عثماني سترواکۍ د دورې په وخت کې کاریدله. په معاصره ترکي ژبه کې بالکان د «لرګی د غرونو ځنځیر» معنی لري.   ^{[۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲]}

تاریخي نومونه او معنا

کلاسيکي لرغونتيا او منځنۍ پېړۍ

له کلاسيکي لرغونتيا څخه تر منځنيو پېړيو پورې، د بالکان غرونه د سيمه ييزو «تراکيانو» له خوا د «هایموس» په نوم یادیدل. د یوناني افسانو له نظره، د تراکيانو پاچا «هیموس» د سزا په توګه د «زیوس» له خوا په غر بدل شوی و او دا غر د هغه په نوم پاتې شو. د یو برعکس نوم وړانديز هم شوی دی. «ډي. ډیچيف» په دې باور دی چې هایموس د «تراکي» ټکي «سایمون» (د غر څنډه) څخه اخیستل شوی. درېیمه شونتیا دا ده چې «هایموس» د یوناني ټکي «هایما» څخه اخیستل شوی چې معنی یی وینه ده. دغه افسانه د زیوس او د ټایفون بلا/دیو تر منځ د جګړې سره اړیکه لري. زیوس په تندر سره ټایفون ټپي کړ او د ټایفون وینه په دې غرونو وغورځیده، له کوم چې دې غرونو دا نوم خپل کړ.  ^{[۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]}

د منځنيو پېړيو وروستی او عثماني پړاو

تر ټولو لومړی نوم د څوارلسمې پیړۍ په لومړیو کې په عرب نقشه کې ښکاري، په کومه کې چې د هایموس غرونو ته بالکان ویل شوي دي. لومړی ثابت شوی وخت چې په لوېديځ کې د بالکان نوم د بلغاريې د غرونو لړۍ لپاره کارول شوی دی په يو ليک کې و چې په ۱۴۹۰ز کال کې «پاپ انوسینټ ۵۳ » ته د یو ایټالوي بشرپال، لیکوال او ډیپلوماټ «Buonaccorsi Callimaco» له خوا استول شوی و. عثمانیانو دا نوم په لومړي ځل د ۱۵۶۵ز کال په یو سند کې استعمال کړی و. له دې مخکې په کوم بل مستند کې دې سیمې ته د اشارې په توګه دا کلمه نه ده کارول شوې، که څه هم نورې ترکي قبیلې په دې سیمه کې میشتې شوي یا ورڅخه تریدلې. په بلغاریه کې د دې کلمې د یو پخواني بلغاریایي ترکي اصل په اړه هم ادعا شته، په هر صورت دا یوه غیرعالمانه ادعا ده. دا کلمه د عثمانیانو له خوا په «رومیلیا» کې کارول شوې چې عمومي معنی یې غر دی، لکه په (Kod̲j̲a-Balkan)، (Čatal-Balkan) او (Ungurus-Balkani̊) کې، خو په ځانګړي ډول دا نوم د «هایموس» غر ته اخيستل کېدو. دا نوم تر اوسه په مرکزي اسیا کې د بالکان داګلري (بالکان غرونه) او د ترکمنستان د بالکان سیمې سره ساتل شوی دی. انګرېز سفر کوونکي «جان باکون ساوري موریټ» دا اصطلاح انګلیسي ادبیاتو ته د اتلسمې پیړۍ په وروستیو کې وروپیژندله او نورو لیکوالانو دا نوم د «اډریاټیک» او تور سمندرګي تر منځ په پراخه سیمه عملي کړ. د «بلکانس» مفهوم د الماني جغرافیه پوه «اګسټ زینیو« له خوا په ۱۸۰۸ کې جوړ شو، چا چې په تېروتنې سره د بالکان غرونه د سويل ختیځې اروپا یو غالب غرنی نظام ګڼلی و، کوم چې د «اډریاټیک» سیند څخه تور سمندرګي ته غځیدلي دي. د ۱۸۲۰ز لسیزې په اوږدو کې، «بالکان ته ترجيح ورکول شوه، که څه هم د هایموس سره په خوا کې تر اوسه د برتانوي سفر کوونکو په منځ کې یوه ځانګړې اصطلاح نه ده... د روسي سفر کوونکو په منځ کې کلاسیکي جغرافيايي نومونه کوم ځانګړی ثقل نه لري، بالکان غوره شوې اصطلاح وه). د ۱۸۰۰ز لسیزې وروستیو پورې چاپ شویو اروپایی کتابونو کې دا په المان کې د «ایلیرین» ټاپو یا «ایلیریسچي هالبینسیل» په نوم یادیږي.  ^{[۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷]}

په نولسمه او شلمه پېړۍ کې د معنا تکامل

د نولسمې پیړۍ ترنیمایي پورې دا اصطلاح په جغرافیایي ادب کې په عامه توګه نه کارول کیده، ځکه چې لا دمخه د «کارل ریټر» په څیر ساینس پوهانو خبرداری ورکړی و چې یواځې د بالکان د غرونو سويلي برخه د ټاپووزمې په توګه ګڼل کیدای شي او د "یوناني ټاپووزمې" په نوم نومول کیږي. نور نوميالي جغرافیه پوهان هر یو «هرمن واګنر، تیوبالډ فیسچر، ماریون نیوبیګین، البریټ پینک» د «زینیو» سره موافق نه وو، په داسې حال کې چې اتریشي دیپلومات «جوهان جورج وان هاهن» په ۱۸۶۹ز مکال کې د ورته سیمې لپاره د « Südostereuropäische Halbinsel » (سويل ختیځه اروپایي ټاپووزمه) اصطلاح وکاروله. بل لامل چې عموماً منل شوی نه دی دا و چې د هغه مهال اروپايي ترکيې ورته ځمکنۍ پراختيا درلوده. په هر حال، د برلین له کانګرس (۱۸۷۸) وروسته، د نوې اصطلاح لپاره سیاسي اړتيا وه او کرار کرار "بالکان" بیا راژوندۍ شوه، خو په نقشو کې، شمالي پوله له یونان پرته په سربیا او مونټینیګرو کې وه (دا یواځې د عثمانيانو له خوا د اروپا د اشغال شويو برخو ښکارندويي کوي)، په داسې حال کې چې د یوګوسلاویا په نقشو کې کروشیا او بوسنیا هم شامل دي. د بالکان ټاپووزمه اصطلاح د اروپايي ترکیې لپاره مترادفه وه چې د پخوانۍ عثماني سترواکۍ د ايالتونو سیاسي سرحدونه وو. ^{[۲۸][۲۹][۳۰]}