بلغاریا

بلغاريا نوم له بلغر څخه اخستل شوی دی، هغه اصلي ترکي قبيله چې لومړۍ بلغاريايي سترواکي يې جوړه کړې وه. نوم يې په بشپړه نه دی څرګند شوی او ستونزمنه ده چې له زېږد وروسته له څلورمې پېړۍ مخکې يې تاريخ وموندل شي، خو دا شونې ده چې د پروټو-ترکي ټکي « bulģha» څخه اخستل شوی وي (معنا يې ده: ګډ، لړل، خوځول) او د دې اشتقاق « bulgak» دی (چې معنا يې ده: انقلاب، بد نظمي). شونې ده چې دا معنا نوره هم پراخه شي «باغي»، «هڅول»، يا «د بد نظمۍ يو حالت پیدا کول» وبلل شي او په همدې ډول له دې څخه د اخستل شوي ټکي معنا به وي «بدنظمي جوړونکي». په داخلي اسيا کې قومي ډلې د غږ له اړخه ډېر ځله  دې ته په ورته نومونو نومول شوی دي، لکه « Buluoji» د پنځو بربري ډلو يوه برخه چې د څلورمې پېړۍ په اوږدو کې د «شريک توکم» او «ستونزو پېښونکو» په توګه انځور شوي دي.^{[۲][۳][۴][۳][۵][۶][۵][۷]}

له تاريخ مخکې او لرغونی پړاو

د نياندرتال پاتې شوني چې تاريخ يې ۱۵۰،۰۰۰ کلونو پخوا يا منځني ډبرين پير ته رسېږي، د انسانانو د فعاليت ځينې هغه لومړي اثار دي چې په اوسنۍ بلغاريا کې موندل شوي دي. د هومو ساپينس پاتې شونو تاريخ چې دلته موندل شوي ۴۷،۰۰۰BP ته رسېږي. دا پايلې اروپا ته د نويو انسانانو د رسېدلو څرګندونه کوي. د «کارانو» کلتور له زېږد مخکې د ۶،۵۰۰ په شا او خوا کې منځ ته راغلی او په دې سيمه کې د نوي ډبرين پير له ګڼو ټولنو څخه يو و چې په کروندګرۍ کې يې وده وکړه. د مسو د پړاو «ورنا» کلتور (له زېږد مخکې پنځمه زريزه) ته د سروزرو د صفا کولو د ابداع کولو نسبت کېږي. د وارنا اړند د نکروپليس خزانه په نړيواله کچه تر ټولو لرغوني د سرو زرو ګاڼې لري چې د اټکل تر مخې ۶،۰۰۰ کلونو پخوا ته رسېږي. دا خزانه په اروپايي ټولنو کې د لومړۍ ټولنيزې سلسله مراتب او ډلبندۍ په پوهېدو کې د ازرښت وړ ده.^{[۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸]}

د اوسنيو بلغاريايانو د نيکونو له درې ډلو څخه تراکيان له زېږد مخکې د دولسمې پېړۍ په يو مهال کې په بالکان ټاپووزمه کې راڅرګند شول. تراکيانو د فلزاتو په کارولو کې مهارت تر لاسه کړ او يونانيانو ته يې ارفين او ډآيونيسيايي ډلې ورکړې، خو خپله قبايلي او بې هېواده پاتې شول. پارسي هخامنشي سترواکۍ له زېږد مخکې په شپږمه پېړۍ کې د اوسنۍ بلغاريې ځينې برخې ونېولې (په ځانګړي ډول ختيځه بلغاريا) او له زېږد مخکې تر ۴۷۹ کال پورې يې په دې سيمه واکمني وکړه. دې بريدونو د تراکيانو له يووالي سره مرسته وکړه او د دې قبيلو ډېرې يې د «تريس» پاچا تر واک لاندې يو شوې، تر څو له زېږد مخکې په ۴۷۰ کلونو کې يې اودريسي پاچايي جوړه کړه. دا پاچايي له زېږد مخکې په ۳۴۱ کال کې د مقدونيا د دویم فليپ له خوا کمزورې او تر واک لاندې راوستل شوه، په درېيمه پېړۍ پرې سلواکيانو بريد وکړ او په پايله کې له زېږد وروسته په ۴۵ کال کې د رومي سترواکۍ يو ولايت وګرځېد.^{[۱۹][۲۰][۲۱][۱۹][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۵][۲۷][۲۸][۲۹][۲۵]}

له زېږد وروسته د لومړۍ پېړۍ په پای ته رسېدو سره، د بالکان په ټوله ټاپووزمه رومي حکومت منځ ته راغلو او د څلورمې پېړۍ په شا او خوا کې به دې سيمه کې د مسيحيت خپرېدل پيل شول. د ۳۸۱ کال په شا او خوا کې د ننۍ شمالي بلغاريا کې د ګوتيک قسيس اولفيلاس له خوا ګوتيک سپیڅلی کتاب (انجيل) – د جرماني ژبې لومړی کتاب – جوړ شو. په ۴۷۶ز کال کې د روم له سقوط وروسته دا سيمه تر بيزانسي واک لاندې راغله. بيزانس د پارس په وړاندې په يوه اږده جګړه کې ښکېل و او نه يې شول کولای بربريانو د بريدونو په وړاندې د خپلو بالکاني سيمو څخه دفاع وکړي. په دې سره سلاويان وتوانيدل چې د بلکان ټاپووزمې ته د لوټمارو په توګه داخل شي، په لومړي سر کې د دانوب سيند او د موزيا په نوم مشهورو د بالکان د غرونو له لارې. کرار کرار د دې ټاپووزمې داخلي سيمې د سويلي سلاويانو هېواد شو، چا چې د يوې ديموکراسۍ لاندې ژوند کاوه. په کليوالو سيمو کې نيمه هلني شوي، رومي شوي او ګوتيک شوي تراسيان اسلاويانو په ځآن کې جذب کړل.^{[۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۳۴][۳۵][۳۶][۳۷][۳۸][۳۹][۳۶]}

د بلغاریا تاریخ له میلاد نه ۳۵۰۰ کاله وړاندی رسیږي د بلغاریا لومړني اوسیونکي ترامیان وو.

د بلغاریا هیواد کابو ۸۴% وګړي بلغاریایان دي ۱۰%سلنه ترکان او نور د نودږرو قومونو ادږړوند دي. د یاد هیواد ۷۶% سلنه وګړي مسیحیان دي ۱۰% مسلمانان او ۱۲% بی دینان دي.