دمشق

د دمشق نوم ۱۵ پېړۍ کې د درېيم تټموس (Thutmose III) په جغرافيوي لښتليک کې د “T –m-s-q” په لومړي ځل څرګند شو. د “T –m-s-q” لرغوني نوم ريښه ناڅرګنده ده. ياد ويی په “Akkadian” کې د (𒀲𒋙 Imerišú)، مصري کې د (T-m-ś-q )، لرغونې ارامايک او Dammeśeq کې د « Dammaśq » (דמשק) او بابلي عبراني کې د دمشقي (عبراني: דַּמֶּשֶׂק) په بڼه ثابت شوی دی. يو شمېر اکادي “Akkadian” ليکدودونه له ميلاد څخه مخکې ۱۴ پېړۍ څخه په امارنا تورو “Amarna letters” کې موندل کېږي. لکه: 𒁲𒈦𒋡 Dimasqa, 𒁲𒈦𒀸𒄀 Dimàsqì او  𒁲𒈦𒀸𒋡 Dimàsqa ليکدود.^[۸]

وروسته د ياد نوم ارامايک “Aramaic” ليکدودونه زياتره وختونه يو نابللی يا اضافي resh (د r توری) رانغاړي، چې ښايي له “dr” ريښې به څخه اغېزمن شوی وي چې د ټاټوبي يا استوګنځي معنا لري. په دې ډول د ښار لاتيني او انګليسي نوم ډيماسکس “Damascus” دی، چې له يوناني « Δαμασκός » څخه راوړل شوی او په سوريايي ژبه کې له د Qumranic Darmeśeq له (דרמשק) او Darmsuq (ܕܪܡܣܘܩ) څخه يې سرچينه اخېستې ده، چې په ښه ډول د اوبه شوې (خړوب) ځمکې معنا لري.^{[۹][۱۰][۱۱]}

په عربي کې دې ښار ته دمشق وايي، چې رومي بڼه يې “Dimasq” ده. دا ښار د دمشق، سوريې او نورو عربي ګاونډيو سيمو د اتباعو له لورې د “As-Sam” (الشام) او د ترکي (eş-Şam) په نوم هم پېژندل کېږي. As-Sam (الشام) د ختيځ يا مشرق او سوريې لپاره کارېدونکې عربي اصطلاح ده، چې وروستۍ ياده شوې سيمه او په ځانګړي ډول د سوريې تاريخي سيمې ته بلاد الشام “Biladu s-Sami” (د ختيځ يا مشرق ځمکه) وايي. همدارنګه وروستۍ اصطلاح په ايتمولوژيک ډول د «د کيڼ لاسي اړخ ځمکه» يا «شمال» معنا هم لري او دا ځکه چې که چېرې په هجاز “Hijaz” کې يو څوک ختيځ ته مخامخ کېږي، نو لمر خاته ختيځ لور ته به «شمال» کيڼ اړخ ته ومومي. دا د يمن “Yemen” (اليمن al-Yaman) له نوم سره مخالف ده، چې په برابر ډول «د ښي لاسي اړخ» يا «سويل» معنا لري. د خورا نمونه يي «ش م ل» (s-m-l) د «ش ء م» (s- - m) بدلون په ورته سيمانتيک پرمختګ سره په لرغوني سويلي عربي کې د (𐩦𐩱𐩣 (s²ʾm)) په بڼه هم ثابت شوی دی.^{[۱۲][۱۳][۱۴]}

دمشق د سمندر له سطحې څخه ۶۸۰ متره (۲۲۳۰ فوټه) پورته لوړه سطحه باندې او له مديترانې څخه نږدې ۸۰ کېلومتره (۵۰ ميله) د هېواد دننه پر يوه ستراتيژيکه سيمه کې جوړ شوی و، چې د “Anti-Lebanon” غرونو په واسطه ساتل شوی دی، د باراډا سيند (Barada River) په واسطه ورته اوبه رسېږي او د سوداګريزو لارو تر منځ تېرېدونکو سړکونو کې پروت دی: د شمال او سويل لاره چې مصر له کوچنۍ اسيا سره نښلوي او د ختيځ او لويديځ تر منځ د تېرېدونکې دښتې لاره، چې لبنان د ايوفرېټس “Euphrates” سيند له تنګي سره نښلوي. د “Anti-Lebanon” غرونه د سوريې او لبنان تر منځ پوله ټاکي. د غرونو ياده لړۍ له مديترانې سمندرګي څخه ۱۰۰۰۰ فوټو څخه لوړې څوکې او سخت اورښت لري. که څه هم په لرغونو وختونو کې د بارادا سيند له لورې د دې سيمې اغېز کم شوی و، چې د ويلي کېدونکې واورې له لورې له مشبوع غرنيو ويالو څخه سرچينه اخلي. دمشق د “Ghouta” له لورې راچاپېر شوی دی، چې يوه خړوبه کرنيزه ځمکه ده چې له لرغونو وختونو راهيسې په کې زياته سبزي، غلې دانې او مېوې کرل شوې دي. د رومي سوريې نقشه په ډاګه کوي، چې د بارادا سيند د دمشق د ختيځ په يو څه اندازه کې خالي شو. نن ورځ ياد شکمن جهيل ته باهيرا اتايبا “Bahira Atayba” ځکه وايي، چې دا سيمه د سختې وچکالۍ په کالونو کې ان هيڅ نه وه. د دمشق معاصر ښار ۱۰۵ کېلومتر مربع (۴۱ ميل مربع) پراخوالی لري، چې له ډلې يې ۷۷ کېلومتر مربع (۳۰ ميل مربع) سيمه ښاري ده، په داسې حال کې چې د قاسيون په نوم غر يا جبل قاسيون “Jabal Qasioun” يې پاتې برخه رانغاړي.^[۱۵][۱۶]

د دمشق لرغونی ښار چې د ښار په دېوالو کې رانغښتل شوی دی، چې د بارادا سيند پر سويلي څنډه باندې پروت دی، چې نږدې وچ (۳ سانتي متره) وچ دی. سويل او ختيځ تر منځ، او د شمال او شمال ختيځ تر منځ د کليوالي سيمو په واسطه راچاپېر شوی دی، چې تاريخ يې بېرته منځنيو پېړيو ته رسېږي، چې مايدان (Midan) کليوالي سيمه په سويل ختيځ کې، ساروجا (Sarouja) او امارا (Imara) په شمال او شمال لويديځ کې پرتې دي. دا ګاونډ سيمې په اصل کې پر هغو سړکونو باندې راپورته کېږي، چې له ښاره د باندې غځېږي او د مذهبي بڼو قبرونو ته نږدې پرتې دي. په ۱۹ پېړۍ کې قاسيون غره  لرې پرتو کليو د قاسيون غره پر ډډو باندې وده وکړه، چې د ښار په نظر کې نيولو سره د الصالحيه سيمې ګاونډيتوب وار له مخه د منځنۍ پېړۍ د اندلسي شېخ او فيلسوف ابن عربي “Ibn Arabi” پر مهم زيارت باندې تمرکز وکړ. دې نويو ګاونډ سيمو کې په لومړيو کې د عثماني سترواکۍ له اروپايي سيمو څخه کردي پوځي او مسلمان کډوال استوګن شول، چې تر عيسوي واکمنۍ يا حکومت لاندې راغلې. دوی په دې ډول د الاکراد “al-Akrad” (کردانو) او المهاجرين “al-Muhajirin” (کډوالو) په نوم پېژندل کېدل. دوی د لرغوني ښار شمال ته له ۲ څخه تر ۳ کېلومتر (۱ – ۲ ميلو) پورې پراته دي.

د ۱۹ پېړۍ له وروستيو څخه راپدېخوا يو معاصر اداري او سوداګريز مرکز بارادا سيند ته نږدې د لرغوني ښار لويديځ لور ته خپرېدل پيل کړل، چې د المرجي (al-Marjeh) يا «چمن» په نوم سيمه کې متمرکز شو. المرجي ژر د هغه ځای نوم شو، چې په لومړيو کې په کې د ښار د لويې خونې يا سالون په درلودلو سره د معاصر دمشق مرکزي څلور لاری و. د عدالت محکمې، ډاګ خانې او د اورګاډي تم ځای لږ څه سويل لور ته پر لوړې هوارې ځمکه باندې ځای پر ځای شول. د يوې اروپايي شوې استوګنيزې سيمې د جوړېدلو چارې په نږدې وخت کې د المرجي او الصالحيه تر منځ سړک باندې پيل شوې. د نوي ښار اداري او سوداګريز مرکز په وار وار د دې سيمې پر لور لږ څه شمال لوريو ته وغځېد.