فرانسس کرېک
فرانسس هاري کومپټن کرېک “Francis Harry Compton Crick” (زوکړه: ۱۹۱۶ د جون ۸، مړينه: ۲۰۰۴ د جولای ۲۸)، چې د طبيعي پوهې د پرمختګ برخه کې د شاهي کورنۍ انعام يا جايزه “OM FSR” هم ورکول شوې ده، يو انګرېز ماليکولي بيولوژي پوه، حياتي فزيکپوه او عصبي ساينس پوه و. نوموړي، جېمز واټسن او روزالېند فرانکلين د ډي اوکسي ربونيوکليک اسيد “DNA” ماليکول د مارپېچ جوړښت په روښانولو کې ستره ونډه ولوبوله. په ۱۹۵۳ زکال کې د طبيعت په اړه د کرېک او واټسن څېړنې د “DNA” د جوړښت او دندو په اړه د پوهېدنې بنسټ کېښود. دوی له ماورېس وېلکېنس “Maurice Wilkins” سره په ګډه د نيوکليک اسيد د ماليکولي جوړښت او ژونديو موادو کې د معلوماتو د لېږد برخه کې د هغې د ارزښت اړوند موندنو له امله، د فزيالوژي يا طب برخه کې د ۱۹۶۲ زکال نړيوال انعام “Noble Prize in Physiology or Medicine” په ورکولو سره ستايل شوي وو. [۱۷][۱۸][۱۹][۲۰]
| فرانسس کرېک | |
|---|---|
| (انګلیسي: Francis Harry Compton Crick) | |
 | |
| د شخص معلومات | |
| پيدايښت | ۸ جون ۱۹۱۶[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹] |
| مړینه | 28 جولای 2004 (88 کاله)[۱۰][۱][۲][۳][۴][۱۱][۶][۹] |
| تابعیت | برېتانيا [۴] |
| عملي ژوند | |
| تعلیم | د کېمبرېج پوهنتون [۱۲] |
| کار/مسلک | بيالوژي پوه (د ژونديو موجوداتو د علومو پوهان) [۴] فزيک پوه [۴] د اعصابو متخصص [۴] ليکوال [۱۳] |
| کاروونکي ژبه(ي) | انگليسي [۱۴][۴][۱۵] |
| د کړنې څانګه | ډي ان اې [۱۶] پنځپوهنه [۱۶] عصبي علوم [۱۶] ژونپنځپوهنه [۱۶] جنتیک [۱۶] |
| کار ورکوونکی | د کېمبرېج پوهنتون [۱۲] |
| جايزې | |
 فلاډلفیا لبرټی میډل [۱۲] | |
| لاسليک | |
 | |
سمول  | |
کرېک يو مهم نظرياتي ماليکولي بيولوژيپوه و او د “DNA” د مارپېچ جوړښت د څرګندولو اړوند څېړنه کې يې د پام وړ ونډه ولوبوله. نوموړی د مرکزي دوګما “central dogma” اصطلاح د کارونې له امله په پراخه کچه پېژندل کېږي، چې د دې نظريې لنډيز دی، چې يو ځل چې له هستوي تېزابو يا نيوکليک اسيدونو (ريبونيوکليک اسيد يا ډي اوکسي ريبونيوکليک اسيد “RNA or DNA”) څخه پروټينونو ته معلومات ولېږدول شي، بېرته هستوي تېزابو ته نه شي راګرځېدلی. په بل ډول ويلی شو، چې له هستوي تېزابو څخه پروټينونو ته د معلوماتو په لېږد کې وروستی ګام بېرته نه راګرځېدونکی دی. [۲۱]
کرېک د خپل مسلک په پاتې موده کې د کليفورنيا په لا جولا “La Jolla, California” کې د بيولوژيکي څېړنو په سالک انسټيتيوټ “Salk Institute for Biological Studies” کې د «J.W. Kieckhefer Distinguished Research Professor» دنده درلوده. د نوموړي وروستۍ څېړنې پر نظرياتي عصبي بيولوژي باندې تمرکز وکړ او د انساني شعور پوهنيزې څېړنې ته د ودې ورکولو هڅه کوي. د نوموړی تر خپلې مړينې پورې په ياده دنده کې پاتې شو؛ کرسټوف کوچ له نظره: «هغه د خپل مرګ په بستر يوه نسخه سموله او د ژوند تر پايه يو پوه و». [۲۲]
د ژوند لومړي وختونه او زده کړې
کرېک د هاري کرېک “Harry Crick” (۱۸۸۷ – ۱۹۴۸زکال) او اني اليزابيت کرېک “Annie Elizabeth Crick” (کورنی نوم يې وېلکېنس؛ ۱۸۷۹ – ۱۹۵۵ز کال) مشر زوی و. نوموړی د ۱۹۱۶ز کال د جون په ۸ نېټه زېږېدلی و او لومړی په وېسټن فاوېل “Weston Favell” او وروسته د نورتامټن “Northampton” انګرېزي ښارګوټي ته نږدې يو کوچني کلي کې رالوی شو، چې د کرېک پلار او کاکا په کې د کورنۍ د موزو او بوټانو کارخانه چلوله. د هغه نيکه والټر ډرابرېج کرېک “Walter Drawbridge Crick” (۱۸۵۷ – ۱۹۰۳ز کال) چې يو شوقي طبيعت پال و، د ځايي فورامينيميرا (يو حجروي پوښ لرونکي پروتستونو) يوه سروې وليکله، چې د چارلس داروين له تيوري سره يې سمون درلود او دوه ګستروپودونه (حلزونونه يا پيشوګۍ] يې درلودل، چې د نوموړي په نوم ونومول شول. [۲۳][۲۴]
په کم عمرۍ کې يې له ساينس او هغه څه سره لېوالتيا پيدا شوه، چې هغه يې په اړه له کتابونو څخه زده کولی شول. نوموړي د يو کوچني په توګه د خپل مور او پلار په واسطه کليسا ته وړل شوی و. مګر د ۱۲ کلنۍ په عمر يې وويل، چې هغه نور ځکه نه غوښتل کليسا ته لاړ شي، چې د مذهبي باور يا عقيدې په اړه ځوابونو لپاره يې پوهنيزې څېړنې ته لومړيتوب ورکاوه. [۲۵]
د هغه کاکا والټر کرېک د ابېنګټن واټ پر سويلي څنډه يو کوچني کور کې ژوند وکړ؛ نوموړي د خپلې کوچنۍ باغچې په ژورو کې يوه څپره درلوده، چې نوموړي په کې کرېک ته د ښيښې ويلې کولو، کيمياوي ازمايښتونو او انځوريزو چاپونو د تر سره کولو لارې چارې وښودلې. کله چې فرانسس کرېک اته يا نهه کلن و، پر بېلېنګ سړک باندې نورتامپټن د ګرامر ښوونځي “Northampton Grammar School” تر ټولو کوچني ښوونځي ته يې ځان بدل کړ. دا ښوونځی د هغه له کور څخه نږدې ۱،۲۵ ميله (۲ کېلومتره) لرې و، نو کولی يې شول د Park Avenue South او “Abington Park Croscent” له لارې تر هغې ځايه پلی لاړ او بېرته راشي، مګر زياتره وخت بس کې او وروسته يې د بايسکل په واسطه تګ راتګ کاوه. په لوړه کچه تدريس د منلو وړ و، مګر هڅونکې نه و. کرېک له ۱۴ کلنۍ څخه وروسته د يو سکالرشيپ له مخې د لندن په مېل هېل ښوونځي “Mill Hill School” کې زده کړې وکړې او رياضيات، فزيک او کيميا يې همدلته له خپل غوره ملګري جان شېلسټن سره ولوستل. هغه د کيميا برخه کې د والتر نوکس انعام “Walter Knox Prize” د مېل هېل ښوونځي د بنسټ ايښودنې ورځې (۱۹۳۳ د جولای ۷، جمعه) لپاره ځانګړی کړ. نوموړي څرګنده کړه چې د نوموړي بريا د هغه معياري لارښوونو يا تدريس پر بنسټ و، چې نوموړي په مېل هېل ښوونځي کې د زده کړې دورې پر مهال تر لاسه کړی و.
کرېک په يونيورسيټي کالج لندن “University College London (UCL)” کې زده کړې وکړې، چې د لندن پوهنتون برخه و او د ساينس برخه کې د لېسانس سند يې تر لاسه کړ، چې په ۱۹۳۷ز کال د لندن پوهنتون له لورې ورکړل شو. هغه په همدې “UCL” کې د دوکتورا زده کړې هم پيل کړې، مګر د دويمې نړيوالې جګړې له امله له خنډ سره مخامخ شوې. نوموړی وروسته د کمبرېج د ګونوېلي او کايوس کالج “Gonville and Caius College, Cambridge” د دوکتورا خپرونې يو زده کوونکی او افتخاري مرستيال شو او زياتره يې د کمبرېج په کاوېنډېش لابراتوار “Cavendish Laboratory” او د ماليکولي بيولوژي د طبي څېړنې د شورا لابراتور (Medical Research Council “MRC” Laboratory of Molecular Biology) کې کار وکړ. کرېک د کمبرېج د چرچېل کالج “Churchill College, Cambridge” او د لندن د يونيورسيټي کالج “University College, London” يو افتخاري زده کړيال هم و. [۲۶][۲۷]
فرانسس کرېک د لندن په يونيورسيټي کالج کې د فزيکپوه ايډوارډ نيويلي ډا کوسټا اندرادي لابراتوار کې په لوړه تودوخه کې د اوبو د ټينګوالي يا غلظت د اندازه کولو په اړه د دوکتورا د څېړنې پروژه پيل کړه (چې نوموړي وروسته د «د تصور وړ تر ټولو بې خونده ستونزې» په توګه بيان کړه)، مګر د دويمې نړيوالې جګړې په پيل کېدلو سره (په ځانګړي ډول هغه وخت چې د برتانيې د جګړې “Battle of Britain” پر مهال د لابراتور پر بام باندې يو بم وغورځول شو او د هغه ازمايښتي وسايل يې ويجاړ کړل)، کرېک په فزيک کې له شوني مسلک څخه لرې کړای شوی و. د دوکتورا د زده کونکي په توګه د دويم کال پر مهال، که څه هم نوموړي ته د “Cerey Foster Research Prize” ورکړل شوی و، چې يو ستر وياړ و. نوموړي له دوکتورا څخه وروسته په بروکلېن کولېګيېټ او پولي تخنيک انسټيټيوټ کې کار وکړ. [۲۸][۲۹][۳۰][۳۱]
کرېک د دويمې نړيوالې جګړې پر مهال د سمندري ځواک څېړنيز لابراتوار کې کار وکړ، چې د ډېوېډ بېټس، روبرټ بويډ، جورج ډيکن، جان ګن، هاري ماسي او نيوېل موټ په ګډون د پام وړ ګڼ پوهان ورڅخه راپورته شول. فرانسس کرېک د مقناطيسي او غږيزو ماينونو د ډيزاين کولو برخه کې کار وکړ او د الماني ماين پاکونکو پر وړاندې د ګټور بم په جوړولو کې يې د پام وړ ونډه درلوده. [۳۲]
له دويمې نړيوالې جګړې څخه وروسته ژوند او کار
کريک په ۱۹۴۷ زکال د ۳۱ کلنۍ په عمر د بيولوژي زده کړه پيل کړه او د بيولوژي څېړنې برخې ته د فزيکي ساينس پوهانو د مهم ورتګ برخه شو. دا لېږد د ښاغلي جان رانډال “Sir John Randall” په څېر د نفوذ لرونکو فزيکپوهانو په واسطه شونی شو و، چې د رادار په څېر نوښتونو سره يې د جګړې ګټلو کې مرسته کړې وه. کرېک بايد د فزيک له ښه ذوق او څرګندوالي يا ساده توب څخه هغو مفصل کيمياوي مېکانېزمونو ته ځان بدل اړولی وی، چې طبعي ټاکنې د بېليونونو کالونو په اوږدو کې تکامل کړی دی. نوموړي دا لېږد يو داسې حالت ياد کړ، لکه يو څوک چې يو ځل بيا وزېږېږي. د کرېد په اند د فزيک د زده کړې ازمويلو هغه ته يو هم درس او دا باور ورکړ، چې دا چې فزيک وار له مخه يوه بريا وه، مګر د بيولوژي په څېر نورو پوهو کې ستر پرمختګونه هم بايد شوني وي. نوموړې فکر وکړ چې همدې انګېرنې هغه وهڅوه، چې د هغو ځانګړو بيولوژي پوهانو په پرتله يو څه زيات زړور وي، چې د بيولوژي له سختو (بې زړه کونکو) ستونزو سره د ځان د مخامخ کېدلو په اړه اندېښمن و او د فزيک پخواني برياليتوبونه يې په پام کې نه نيول.
