کمونيزم

کمونیزم د فرانسوي ژبې له communisme نه اخیستل شوی، چې د لاتیني رېښې کمونیس او وروستاړي ایزم نه رامنځته شوی دی. کمونیس معنا "د ټولنې نه یا لپاره" او د ایزم معنا په دولت، حالت، عمل یا ډکټورین پورې اړوند یوه نظریه ده . د کمونیزم معنا داسې کېدای شي چې: "د ټولنې نه یا لپاره حالت" چې د دغه لغوي جوړښت له امله دا کلیمه ډول ډول کارول شوې ده. وړاندې له هغه چې دا کلیمه له معاصر اقتصادي او سیاسي تنظیم سره وتړل شي، په لومړي سر کې د بېلابېلو ټولنیزومسئلو لپاره کارول کېده. کمونیزم اساساً له مارکسیسزم سره تړل شوی و او په ځانګړې توګه په کمونیسټي اعلامیه (The Communist Manifesto) کې چې د کمونیزم ځانګړې بڼه يې په پام کې لرله، ځای پرځای شو. ^[۲۲][۲۳]

یو له هغو لومړنیو مواردو نه چې د کمونیزم کلیمه وکارول شوه، د ۱۷۸۵ز کال په شاوخوا کې رېستېف دې لا بریتوني ته د ویکټور ډي هوپې لیک و چې خپل ځان يې یو کمونیست مؤلف معرفي کړی و. په ۱۷۹۳ز کال کې، د لومړي ځل لپاره رېستېف د کمونیزم کلیمه وکاروله، تر څو د بشر د مساواتو مکتب (egalitarianism) او د مایملک د عمومي مالکیت پر بنسټ ټولنیز نظم تشرېح کړي. رېستېف په خپلو لیکنو کې دا کلیمه ډېر ځله کارولې ده او لومړی کس و چې کمونیزم  یې د دولت یوه بڼه وبلله. جان ګوډواین بارمبې لومړنی کس بلل کېږي چې د کمونیزم کلیمه يې په انګلیسي ژبه کې د ۱۸۴۰ز کال په شاوخوا کې وکاروله. ^{[۲۴][۲۵][۲۶]}

له ۱۸۴۰مو ز کلونو راهیسې، کمونیزم معمولاً له سوسیالیزم نه جلا ګڼل کېږي. د سوسیالیزم معاصر تعریف او کارونه په ۱۸۶۰مه ز لسیزه کې تثبیت شوه او د اسوسیاشنېسټ associationist (فوریرپالنې Fourierism)، تعاوني co-operative، او موچولېسټ (mutualist) ځای يې ونیو او په بدل کې د کمونیزم کلیمه په هغې دوره کې له پامه وغورځېده.^[۲۷]

په لومړیو کې د کمونیزم او سوسیالیزم تر منځ توپیر دا و چې سوسیالیزم یوازې د تولید د ټولنیزکولو لپاره کارول کېده او کمونیزم بیا د تولید او هم د مصرف (وروستیو توکو د آزاد لاسرسی په بڼه) د ټولنیز کولو لپاره کارول کېده. په ۱۸۸۸ ز کال کې مارکسیستانو، سوسیالیزم د کمونیزم پر ځای کاراوه، ځکه له پخوا نه دا کلیمه د هغې بلې مترادفه وه. په ۱۹۱۷ ز کال کې له بلشویک انقلاب سره سم سوسالیزم، د کپیټلیزم او کمونیزم تر منځ د توپیر پړاو وبلل شو. دا کلیمه ولادیمیر لینین ځکه وکاروله چې، د دودیزو مارکسیستانو د دې نیوکې پر وړاندې د بلشویکانو له خوا د واک نیولو نه دفاع وکړي چې د روسيې تولیدي ځواکونو د سوسیالیست انقلاب لپاره په کافي اندازه وده کړې نه وه. د سیاسي ایډیالوژیو د معرفي کوونکو په توګه د کمونیسټ او سوسیالیسټ تر منځ توپیر په ۱۹۱۸ ز کال کې وروسته له هغه رامنځته شو چې د روسيې سوسیال دموکرات کارګري ګوند (Russian Social-Democratic Labour Party) خپل نوم د ټولې روسیې کمونسټ ګوند (All-Russian Communist Party) ته واړوه، نو هلته به کمونسټ هغو سوسیالیستانو ته ویل کېده چې د بلشویزم، لینینیزم او بیا په ۱۹۲۰مو ز کلونو کې د مارکسیزم-لینینیزم سیاست او نظریو ملاتړ به یې کاوه، که څه هم کمونیسټ ګوندونو به لاهم خپل ځانونه سوسیالیزم ته ژمن سوسیالیستان بلل. ^{[۲۸][۲۹][۳۰][۳۱]}

په پای کې کمونیزم او سوسیالیزم دواړو د مذهب د مخالفینو او پلویانو له کلتوري چال چلند سره موافقه درلوده. په اروپايي عیسویت کې، کمونیزم د الحادي ژوند طریقه بلل کېده. په پروتستانت انګلستان کې، کمونیزم د رومي کاتولیک دیني مراسمو ته ورته و، نو ځکه به انګلیسي ملحدینو خپل ځانونه سوسیالیستان معرفي کول. فریدریش انګلس په ۱۸۴۸ز کال کې، هغه مهال چې کمونیستي اعلامیه په لومړي ځل خپره شوه، په ډاګه کړه چې:  سوسیالیزم په دې لویه وچه کې د درناوي وړ و، حال دا چې نه و. په انګلستان اووېنایټ (Owenites) او په فرانسه کې فوریریسټ (Fourierists) د درناوي وړ سوسیالیستان بلل کېدل، په داسې حال کې چې د کارګرې طبقې خوځښتونو چې "د بشپړ ټولنیز بدلون د اړتیا دعوا يې کوله"، ځانونو ته يې د کمونسټانو خطاب کاوه. د سوسیالیزم دې وروستۍ څانګې په فرانسه کې د اېتینه کابېت (Étienne Cabet) او په جرمني کې د ویلهیلم ویتلینګ (Wilhelm Weitling) کمونیسټی آثار تولید کړل. ^{[۳۲][۳۳][۳۴][۳۵]}