Карелия Өрөспүүбүлүкэтэ
| |||||
.svg) | |||||
| Киинэ | Петрозаводскай | ||||
| Иэнэ | 180 520 км² | ||||
| Дьонун ахсаана | 618 056 (2019) | ||||
| Федеральнай уокуруга | Хотугулуу арҕаа | ||||
| Экономическай оройуона | Хоту | ||||
| Ил тыла | нуучча (омук тыла суолталаахтар карел, финн уонна вепс) | ||||
| Республика баhылыга | Артур Парфенчиков | ||||
| Кэм зоната | MSK (UTC+3, сайын UTC+4) | ||||
Карелия Өрөспүүбүлүкэтэ (Нууччалыы: Республика Карелия; Кареллыы: Karjalan tazavaldu; Финныы: Karjalan tasavalta; Вепстыы: Karjalan Tazovaldkund) диэн Арассыыйа Федерациятын субъега. Киин куората Петрозаводскай.
1922 сыллаахха бэс ыйын 8 күнүгэр тэриллибитэ.
Географията
Өрөспүүбүлүкэ Арассыыйа Федерациятын хотугулуу арҕаатыгар, Үрүҥ уонна Балтик байҕаллар икки ардыларынааҕы сирдэригэр баар. Үрүҥ байҕал кытылын линията 630 км.
- Иэнэ: 180 520 км2
- Кыраньыыссалара:
- ис: Мурманскай уобалаhа (Х), Архангельскай уобалаhа (И/СИ), Вологда уобалаhа (СИ/С), Ленинград уобалаhа (С/СА)
- тас: Финляндия (СА/А/ХА) (кыраньыысса уhуна: 723 км)
- уу: Үрүҥ байҕал (Х/ХИ/И), Онега (СИ), Ладога (СА)
- Үрдүкү сирэ: 576 м, Нуорунен чыпчаала.
Өрүстэр
Карелияҕа 27,000 кэриҥэ өрүс баар. Сүрүн өрүстэрэ:
- Водла (Vodlajoki, 149 км)
- Кем (Kemijoki, 191 км)
- Ковда (Koutajoki)
- Шуя (Suojoki)
- Суна (Suunujoki)
- Выг (Uikujoki)
Күөллэр
Карелияҕа 60,000 кэриҥэ күөл баар. Ладога (Финныы: Laatokka) уонна Онега (Ääninen) Эуропа ордук улахан күөллэрэ. Атын күөллэрэ:
- Ньюкозеро (Nuokkijärvi)
- Пьяозеро (Pääjärvi)
- Сегозеро (Seesjärvi)
- Сямозеро (Säämäjärvi)
- Топозеро (Tuoppajärvi)
- Выгозеро (Uikujärvi)
Сирин баайа
Өрөспүүбүлүкэ сирин улахан өттө (148,000 км², эбэтэр 85%) тыа.
Сирин баайа: тимир урудаата, алмаас, ванадиум, молибден уо.д.а.
Климата
Карелия Өрөспүүбүлүкэтэ Атлантик континентал климат зонатыгар баар. Тохсунньу орто температурата -8.0 °C, от ыйын гиэнэ +16.4 °C. Сыллааҕы сөҥүү орто таhыма 500-700 мм.[1]
Дьоно
- Олохтоохторун ахсаана: 716,281 (2002)
- Куорат олохтоохторо: 537.395 (75.0%)
- Тыа сирин олохтоохторо: 178,886 (25.0%)
- Эр дьон: 331,505 (46.3%)
- Дьахталлар: 384,776 (53.7%)
- Орто саас: 37.1
- Омуктар:
| 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Нууччалар | 153,967 (57.2%) | 296,529 (63.2%) | 412,773 (62.7%) | 486,198 (68.1%) | 522,230 (71.3%) | 581,571 (73.6%) | 548,941 (76.6%) |
| Кареллар | 100,781 (37.4%) | 108,571 (23.2%) | 85,473 (13.0%) | 84,180 (11.8%) | 81,274 (11.1%) | 78,928 (10.0%) | 65,651 (9.2%) |
| Беларустар | 555 (0.2%) | 4,263 (0.9%) | 71,900 (10.9%) | 66,410 (9.3%) | 59,394 (8.1%) | 55,530 (7.0%) | 37,681 (5.3%) |
| Украиннар | 708 (0.3%) | 21,112 (4.5%) | 23,569 (3.6%) | 27,440 (3.8%) | 23,765 (3.2%) | 28,242 (3.6%) | 19,248 (2.7%) |
| Финнар | 2,544 (0.9%) | 8,322 (1.8%) | 27,829 (4.2%) | 22,174 (3.1%) | 20,099 (2.7%) | 18,420 (2.3%) | 14,156 (2.0%) |
| Вепстар | 8,587 (3.2%) | 9,392 (2.0%) | 7,179 (1.1%) | 6,323 (0.9%) | 5,864 (0.8%) | 5,954 (0.8%) | 4,870 (0.7%) |
| Атыттар | 2,194 (0.8%) | 20,709 (4.4%) | 29,869 (4.5%) | 20,726 (2.9%) | 19,565 (2.7%) | 21,505 (2.7%) | 25,734 (3.6%) |
Олохтоох пууннар
| 5 тыh. тахса олохтоохтордоох пууннар Тохсунньу 1 2009 туругунан, https://web.archive.org/web/20010309110056/http://world-gazetteer.com/ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Экономиката
Олохтоох айылҕа баайдарын туттар индустрия салаалара: мас, маhы таҥастыыр, кумааҕы, хара металлургия уонна тутуу материалларын индустриялара.
Кэлии ресурстары туттар салаалар: массыына оҥоруута, өҥнөөх металлургия.
Бөдөҥ хампаанньалар
- «Авангард»
- «Вяртсильский метизный завод»
- «Карельский окатыш»
- «Карелэнерго»
- «Кондопога»
- «Ляскельский бумажный завод»
- «Петрозаводскмаш»
- «Онежский тракторный завод»
- «Сегежский ЦБК»
- «Суоярвская картонная фабрика»
- Целлюлозный завод «Питкяранта»
Политиката
Култуурата
Аан дойдутааҕы биллиилээх Калевала диэн карел-финн эпоhа.
Быһаарыылар
 | Бу Арассыыйа географиятыгар сыһыаннаах сиппэтэх ыстатыйа. Көннөрөн уонна эбэн көмөлөһүөххүн сөп. |