มหาเถรสมาคม
มหาเถรสมาคม (อังกฤษ: The Sangha Supreme Council of Thailand) เป็นองค์กรสูงสุดในการปกครองคณะสงฆ์ไทยตามพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พ.ศ. 2505 และที่แก้ไขเพิ่มเติม ทำหน้าที่คล้ายกับคณะรัฐมนตรี โดยมีสมเด็จพระสังฆราชหรือผู้ปฏิบัติหน้าที่สมเด็จพระสังฆราชเป็นประธานกรรมการโดยตำแหน่ง และกรรมการอื่นอีกไม่เกิน 20 รูปซึ่งพระมหากษัตริย์ทรงแต่งตั้งจากสมเด็จพระราชาคณะ พระราชาคณะ หรือภิกษุซึ่งมีพรรษาอันสมควรและมีจริยวัตรในพระธรรมวินัยที่เหมาะสมแก่การปกครองคณะสงฆ์
The Sangha Supreme Council of Thailand | |
ตราธรรมจักร | |
ภาพรวมหน่วยงาน | |
---|---|
ก่อตั้ง | พ.ศ. 2505[1] |
เขตอำนาจ | ทั่วราชอาณาจักร |
สำนักงานใหญ่ | อาคารสมเด็จพระมหารัชมังคลาจารย์ พุทธมณฑล ตำบลศาลายา อำเภอพุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม 73170 |
บุคลากร | 300,000 รูป (จำนวนพระสงฆ์ในประเทศไทยโดยประมาณ) |
ฝ่ายบริหารหน่วยงาน |
|
ลูกสังกัด | |
เว็บไซต์ | www |
ประวัติ
การจัดตั้งมหาเถรสมาคมครั้งแรก
มหาเถรสมาคมเป็นถ้อยคำที่ใช้ครั้งแรกใน พระราชบัญญัติลักษณะปกครองคณะสงฆ์ (ร.ศ. 121) อันตราขึ้นในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว[3] คำว่า "เถระ" หมายถึง "พระผู้ใหญ่, ตามพระวินัยกำหนดว่า พระมีพรรษาตั้งแต่สิบขึ้นไป เรียกว่า พระเถระ"[4] โดยตามพระราชบัญญัติลักษณะปกครองคณะสงฆ์ (ร.ศ. 121) มาตรา 4 ให้เรียกสมเด็จเจ้าคณะใหญ่ และพระสงฆ์ชั้นผู้ใหญ่ตำแหน่งต่าง ๆ ว่า "มหาเถระ" และมหาเถระเหล่านี้จะประชุมกันเพื่อถวายความเห็นแก่พระมหากษัตริย์ในเรื่องพุทธศาสนาตามที่ทรงปรึกษา ที่ประชุมนี้เรียกว่า "มหาเถรสมาคม" โดยต้องมีมหาเถระอย่างน้อยห้ารูปมาประชุม จึงจะเป็นองค์ประชุม[5] พระราชบัญญัติลักษณะปกครองคณะสงฆ์ (ร.ศ. 121) ไม่ได้ใช้บังคับทันที แต่จะมีประกาศให้ใช้บังคับในมณฑลต่าง ๆ เป็นรายมณฑลเรื่อยไปจนทั่วประเทศสยาม (ต่อมาเปลี่ยนชื่อเป็น ประเทศไทย)
ยุคสังฆสภา
ต่อมาใน พ.ศ. 2484 สภาผู้แทนราษฎรไทย ชุดที่ 3 ยกเลิก พระราชบัญญัติลักษณะปกครองคณะสงฆ์ (ร.ศ. 121) แล้วตรา พระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พุทธศักราช 2484 ขึ้นใช้แทน[6] โดยมีผลใช้บังคับตั้งแต่วันที่ 14 ตุลาคม 2484[7] พระราชบัญญัติใหม่นี้เปลี่ยนชื่อ "มหาเถรสมาคม" เป็น "สังฆสภา" โดยให้ประกอบด้วยกรรมการที่เรียก "สังฆสภาสมาชิก" จำนวนไม่เกินสี่สิบห้ารูป และประธานสังฆสภานั้นมาจากการแต่งตั้งของสมเด็จพระสังฆราชตามคำแนะนำของสังฆสภา[8]
พระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พุทธศักราช 2484 เป็นแนวคิดของจอมพลแปลก พิบูลสงคราม ที่จะเลียนการปกครองฝ่ายอาณาจักรมาใช้แก่ฝ่ายศาสนจักร โดยเรียก "สังฆสภา" ให้เป็นทำนองเดียวกับ "รัฐสภา" และมีอำนาจหน้าที่ทำนองเดียวกันด้วย คือ ตราสังฆาณัติ แล้วถวายให้สมเด็จพระสังฆราชลงพระนาม จะเห็นได้ว่าบทบัญญัติหลาย ๆ บทเลียนมาจากกฎหมายฝ่ายอาณาจักรหมวดหมู่กฎหมายปกครองและกฎหมายรัฐธรรมนูญ อาทิ ให้สังฆสภามีอำนาจตราสังฆาณัติได้ ถ้าสมเด็จพระสังฆราชไม่ทรงเห็นด้วยหรือไม่ทรงลงพระนามตามกำหนด และสังฆสภาลงมติเห็นชอบตามเดิม ทำนองเดียวกับรัฐสภามีอำนาจตราพระราชบัญญัติที่พระมหากษัตริย์ไม่ทรงเห็นด้วยหรือไม่ทรงลงพระปรมาภิไธยตามกำหนด และรัฐสภามีมติเห็นชอบตามเดิม
พระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พ.ศ. 2505
- มหาเถรสมาคม มีอำนาจและหน้าที่ ตามพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พ.ศ. 2505 [9]
พระราชบัญญัติคณะสงฆ์ (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2535
- มหาเถรสมาคม มีอำนาจและหน้าที่ ตามพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พ.ศ. 2505 แก้ไขเพิ่มเติมโดย พระราชบัญญัติคณะสงฆ์ (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2535 [10]
พระราชบัญญัติคณะสงฆ์ (ฉบับที่ 3) พ.ศ. 2560
เมื่อวันที่ 6 มกราคม 2560 ราชกิจจานุเบกษาได้เผยแพร่พระราชบัญญัติคณะสงฆ์ (ฉบับที่ ๓) พ.ศ. ๒๕๖๐[11] ซึ่งแก้ไขเพิ่มเติมมาตรา 7 ว่าด้วยการแต่งตั้งสมเด็จพระสังฆราช จากเดิมเป็น "พระมหากษัตริย์ทรงสถาปนาสมเด็จพระสังฆราชองค์หนึ่ง และให้นายกรัฐมนตรีลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ" โดยให้เหตุผลว่า โดยที่ตามโบราณราชประเพณีที่ได้ปฏิบัติสืบทอดกันมาเป็นเวลาช้านานนั้น เป็นพระราชอำนาจของพระมหากษัตริย์ในการสถาปนาสมเด็จพระสังฆราช ซึ่งต่อมาได้เริ่มมีบัญญัติเป็นลายลักษณ์อักษรไว้ในมาตรา ๕ แห่งพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พุทธศักราช ๒๔๘๔ เป็นต้นมา สมควรบัญญัติกฎหมายให้สอดคล้องเพื่อเป็นการสืบทอดและธำรงรักษาไว้ซึ่งโบราณราชประเพณีดังกล่าวโดยให้นายกรัฐมนตรีเป็นผู้ลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ
พระราชบัญญัติคณะสงฆ์ (ฉบับที่ 4) พ.ศ. 2561
เมื่อวันที่ 17 กรกฎาคม 2561 ราชกิจจานุเบกษาได้เผยแพร่พระราชบัญญัติคณะสงฆ์ (ฉบับที่ ๔) พ.ศ. ๒๕๖๑[12] ซึ่งแก้ไขเพิ่มเติมโดยส่วนใหญ่เป็นการมอบพระราชอำนาจให้พระมหากษัตริย์เกี่ยวกับการแต่งตั้งกรรมการมหาเถรสมาคมโดยทรงไว้ซึ่งพระราชอำนาจในการแต่งตั้งหรือให้ออก โดยจะทรงปรึกษาหารือกับสมเด็จพระสังฆราชก่อนก็ได้ เกี่ยวกับการแต่งตั้งผู้ปฏิบัติหน้าที่สมเด็จพระสังฆราชโดยทรงไว้ซึ่งพระราชอำนาจในการที่จะทรงพระกรุณาโปรดหรือมีพระราชวินิจฉัยให้ปฏิบัติเป็นประการอื่นได้ตามพระราชอัธยาศัย โดยทั้งหมดให้นายกรัฐมนตรีเป็นผู้ลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ การกำหนดวาระของกรรมการมหาเถรสมาคม การแต่งตั้งกรรมการขึ้นแทนตำแหน่งที่ว่างลง การแต่งตั้งเจ้าคณะใหญ่หรือเจ้าคณะภาคและตำแหน่งอื่นตามพระราชดำริ
กรรมการมหาเถรสมาคมชุดปัจจุบัน
ประธานกรรมการมหาเถรสมาคม
กรรมการมหาเถรสมาคม
- สมเด็จพระธีรญาณมุนี (สมชาย วรชาโย) วัดเทพศิรินทราวาส ราชวรวิหาร กรุงเทพมหานคร
- สมเด็จพระพุฒาจารย์ (สนิท ชวนปญฺโญ) วัดไตรมิตรวิทยาราม วรวิหาร กรุงเทพมหานคร
- สมเด็จพระมหาธีราจารย์ (ปสฤทธ์ เขมงฺกโร) วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ราชวรมหาวิหาร กรุงเทพมหานคร
- สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ (สุชิน อคฺคชิโน) วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม ราชวรวิหาร กรุงเทพมหานคร
- สมเด็จพระมหารัชมงคลมุนี (ธงชัย ธมฺมธโช) วัดไตรมิตรวิทยาราม วรวิหาร กรุงเทพมหานคร
- สมเด็จพระพุทธพจนวชิรมุนี (มนตรี คณิสฺสโร) วัดเครือวัลย์ วรวิหาร กรุงเทพมหานคร
- พระพรหมโมลี (สุชาติ ธมฺมรตโน) วัดปากน้ำ กรุงเทพมหานคร
- พระพรหมบัณฑิต (ประยูร ธมฺมจิตฺโต) วัดประยุรวงศาวาส วรวิหาร กรุงเทพมหานคร
- พระพรหมกวี (พงศ์สันต์ ธมฺมเสฏฺโฐ) วัดกัลยาณมิตร วรมหาวิหาร กรุงเทพมหานคร
- พระพรหมเสนาบดี (พิมพ์ ญาณวีโร) วัดปทุมคงคา ราชวรวิหาร กรุงเทพมหานคร
- พระพรหมวชิรมุนี (เชิด จิตฺตคุตฺโต) วัดสุทัศนเทพวราราม ราชวรมหาวิหาร กรุงเทพมหานคร
- พระพรหมมุนี (บุญเรือง ปุญฺญโชโต) วัดพระศรีมหาธาตุ วรมหาวิหาร กรุงเทพมหานคร
- พระพรหมวัชราจารย์ (พูนศักดิ์ วรภทฺทโก) วัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมาราม ราชวรวิหาร กรุงเทพมหานคร
- พระพรหมวชิรากร (สุนทร สุนฺทราโภ) วัดราชผาติการาม วรวิหาร กรุงเทพมหานคร
- พระพรหมวัชรเมธี (สมเกียรติ โกวิโท) วัดอรุณราชวราราม ราชวรมหาวิหาร กรุงเทพมหานคร
- พระพรหมวชิรเวที (อมร ญาโณทโย) วัดปทุมวนารามราชวรวิหาร กรุงเทพมหานคร
- พระธรรมวิสุทธาจารย์ (แสวง ธมฺเมสโก) วัดบวรนิเวศ ราชวรวิหาร กรุงเทพมหานคร
- พระธรรมวชิรญาณ (จิรพล อธิจิตฺโต) วัดบวรนิเวศ ราชวรวิหาร กรุงเทพมหานคร
- พระธรรมวชิรมุนี (บุญชิต ญาณสํวโร) วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ ราชวรมหาวิหาร กรุงเทพมหานคร
- พระธรรมวชิรเมธาจารย์ (ยุทธศักดิ์ กิตฺติยุตฺโต) วัดโสมนัส ราชวรวิหาร กรุงเทพมหานคร
ทั้งนี้ ตั้งแต่วันที่ 10 ธันวาคม พ.ศ. 2566[13]
หน่วยงาน
หน่วยงานในปกครองมหาเถรสมาคม
- เจ้าคณะใหญ่คณะธรรมยุต สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ (อัมพร อมฺพโร) วัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามราชวรวิหาร
- เจ้าคณะใหญ่หนเหนือ(รักษาการในตำแหน่ง) พระพรหมโมลี (สุชาติ ธมฺมรตโน) วัดปากน้ำ ภาษีเจริญ กรุงเทพมหานคร
- เจ้าคณะใหญ่หนกลาง สมเด็จพระมหารัชมงคลมุนี (ธงชัย ธมฺมธโช) วัดไตรมิตรวิทยารามวรวิหาร กรุงเทพมหานคร
- เจ้าคณะใหญ่หนตะวันออก สมเด็จพระพุฒาจารย์ (สนิท ชวนปญฺโญ) วัดไตรมิตรวิทยารามวรวิหาร กรุงเทพมหานคร
- เจ้าคณะใหญ่หนใต้ สมเด็จพระมหาวชิรมังคลาจารย์ (สงัด ปญฺญาวุโธ) วัดกะพังสุรินทร์ จังหวัดตรัง
- เจ้าคณะภาค
- เจ้าคณะจังหวัด
- เจ้าคณะอำเภอ
- เจ้าคณะตำบล
- เจ้าอาวาส
- ทุกวัดธรรมยุตและมหานิกาย
หน่วยงานในบัญชาของมหาเถรสมาคม คณะสงฆ์อื่น
- พระมหาคณาจารย์จีนธรรมสมาธิวัตร (เย็นเต็ก) เจ้าคณะใหญ่จีนนิกายและประธานกรรมการสงฆ์จีนนิกาย เจ้าอาวาสวัดโพธิ์แมนคุณาราม (普門報恩寺-โพวมึ้งป่ออึงยี่)
- พระมหาคณานัมธรรมปัญญาธิวัตร (ถนอม เถี่ยนถึก) เจ้าคณะใหญ่อนัมนิกายและประธานกรรมการสงฆ์อนัมนิกาย เจ้าอาวาสวัดกุศลสมาคร (普福寺-โผเพื้อกตื่อ)
หน่วยงานเผยแผ่พระธรรมทูตในต่างประเทศ
- สำนักงานกำกับดูแลพระธรรมทูตไปต่างประเทศ
ประธานสำนักงานกำกับดูแลพระธรรมทูตไปต่างประเทศ
- สมัชชาสงฆ์ไทยในสหรัฐอเมริกา
ประธานสมัชชาสงฆ์ไทยในสหรัฐอเมริกา
- พระเทพพุทธิวิเทศ (ประชัน ชุตินฺธโร) วัดพุทธาวาส สหรัฐอเมริกา
หัวหน้าพระธรรมทูตไทยในอินเดีย-เนปาล
- พระธรรมโพธิวงศ์ (วีรยุทธ์ วีรยุทฺโธ)
- สหภาพพระธรรมทูตไทยในทวีปยุโรป
ประธานสหภาพพระธรรมทูตไทยในทวีปยุโรป
- พระธรรมพุทธิวงศ์ (สวัสดิ์ อตฺถโชโต)
- องค์กรพระธรรมทูตไทยในสหราชอาณาจักรและไอร์แลนด์
ประธานองค์กรพระธรรมทูตไทยในสหราชอาณาจักรและไอร์แลนด์ และตำแหน่งหัวหน้าพระธรรมทูตสายสหราชอาณาจักร
- พระเทพภาวนามงคล (ธีรวัฒน์ อมโร)
- สมัชชาสงฆ์ไทยในสิงคโปร์
ประธานสมัชชาสงฆ์ไทยในสิงคโปร์
- พระเทพสิทธิวิเทศ (สุจินต์ โชติปญฺโญ)
- สำนักงานพระธรรมทูตไทยสายโอเชียเนีย
หัวหน้าพระธรรมทูตไทยสายโอเชียเนีย
- พระกิตติโสภณวิเทศ (เศรษฐกิจ สมาหิโต) วัดนาคปรก กรุงเทพมหานคร
- สมัชชาคณะสงฆ์ไทยในประเทศมาเลเซีย
- พระราชมงคลศีลคุณ (ช้อย อติพโล) เจ้าคณะรัฐเคดาห์-รัฐเปอร์ลิส เจ้าอาวาสวัดวิสุทธิประดิษฐาราม รัฐเคดาห์ ประเทศมาเลเซีย,เจ้าคณะใหญ่สมัชชาคณะสงฆ์ประเทศมาเลเซีย
- พระนิโครธรรมธาดา เจ้าอาวาสวัดนิโครธาราม
รองเจ้าคณะรัฐเคดาห์-รัฐเปอร์ลิส ประเทศมาเลเซีย
- พระโสภณจริยาภรณ์ เจ้าอาวาสวัดเชตวัน กัวลาลัมเปอร์ ประเทศมาเลเซีย
- พระพิศาลสมณกิจ เจ้าคณะรัฐกลันตัน ประเทศมาเลเซีย
- พระครูวิสุทธิ์ธรรมรัตน์ รองเจ้าคณะรัฐกลันตัน ประเทศมาเลเซีย
หน่วยงานรับสนองงานของมหาเถรสมาคม
- สำนักเลขาธิการมหาเถรสมาคม สังกัดสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ
หน่วยงานเผยแพร่พระศาสนาในประเทศ
- สำนักงานแม่กองงานพระธรรมทูต
สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ (อัมพร อมฺพโร) แม่กองงานพระธรรมทูต
- สำนักงานคณะพระธรรมจาริก
พระธรรมวชิราธิบดี (ฉ่ำ ปุญฺญชโย) ประธานคณะพระธรรมจาริก
- กองการวิปัสสนาธุระแห่งประเทศไทย ในพระสังฆราชูปถัมภ์ [14]พระพรหมวชิราธิบดี (พีร์ สุชาโต) ผู้อำนวยการใหญ่ฝ่ายวิปัสสนาธุระแห่งประเทศไทย[15]
หน่วยงานด้านการศึกษาในความดูแลของมหาเถรสมาคม
- แม่กองธรรมสนามหลวง สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ (สุชิน อคฺคชิโน) วัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามราชวรวิหาร
- แม่กองบาลีสนามหลวง พระพรหมโมลี (สุชาติ ธมฺมรตโน) วัดปากน้ำ ภาษีเจริญ
- อธิการบดีมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย พระธรรมวัชรบัณฑิต (สมจินต์ สมฺมาปญฺโญ) วัดปากน้ำ ภาษีเจริญ
- นายกสภามหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย พระพรหมวชิราธิบดี (พีร์ สุชาโต) วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ราชวรมหาวิหาร
- อธิการบดีมหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย พระเทพวัชรเมธี (สมคิด จินฺตามโย) วัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามราชวรวิหาร
- นายกสภามหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ (อัมพร อมฺพโร) วัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามราชวรวิหาร
- ประธานบริหารงาน สำนักงานการศึกษาพระปริยัติธรรม แผนกสามัญศึกษา สมเด็จพระธีรญาณมุนี (สมชาย วรชาโย) วัดเทพศิรินทราวาสราชวรวิหาร
- ประธานบริหารงาน ศูนย์พระปริยัตินิเทศก์แห่งคณะสงฆ์ พระพรหมบัณฑิต (ประยูร ธมฺมจิตฺโต)[16] วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร
- ประธานบริหารงาน สำนักงานวิปัสสนาธุระแห่งคณะสงฆ์
แหล่งค้นคว้าเพิ่มเติม
- คนึงนิตย์ จันทบุตร. (2528). การเคลื่อนไหวของยุวสงฆ์ไทยรุ่นแรก พ.ศ. 2477-2484. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ร่วมกับมูลนิธิโครงการตำราสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์.
- พระทศพล มาบัณฑิตย์. (2553). การสถาปนา “สมเด็จพระราชาคณะ” ระหว่าง พ.ศ. 2490-2532. วิทยานิพนธ์ อ.ม. (ประวัติศาสตร์). กรุงเทพฯ: ภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. ออนไลน์.
- ภิญญพันธุ์ พจนะลาวัณย์. (2562). ไทยปิฎก: ประวัติศาสตร์การเมืองสังคมร่วมสมัยของพุทธศาสนาไทย. กรุงเทพฯ: Illuminations Editions.