พิชญพิจารณ์

พิชญพิจารณ์โดยอาชีพพุ่งจุดสนใจไปที่ผู้ทำการในอาชีพ เพื่อเพิ่มคุณภาพ รักษามาตรฐาน หรือเพื่อให้ใบรับรอง ในมหาวิทยาลัยตะวันตก พิชญพิจารณ์เป็นเรื่องที่ใช้ในการตัดสินใจในการให้ตำแหน่งหรือสิทธิในการดำรงตำแหน่ง (tenure) ^{[ต้องการอ้างอิง]}

ต้นแบบกระบวนการพิชญพิจารณ์เพื่ออาชีพอย่างหนึ่ง พบในงานเขียนของ Ishāq ibn ʻAlī al-Ruhāwī (ค.ศ. 854-931) ในหนังสือ จริยธรรมแพทย์ (อังกฤษ: Adab al-Tabib, อาหรับ: أدب الطبيب) ซึ่งกล่าวว่า แพทย์ที่เยี่ยมคนไข้ควรจะเขียนบันทึกเกี่ยวกับอาการของคนไข้ทุก ๆ ครั้งและเมื่อคนไข้หายป่วยหรือเสียชีวิต กรรมการแพทย์ในพื้นที่หรือแพทย์อื่น ๆ จะตรวจสอบบันทึกแพทย์ แล้วตัดสินว่าการรักษาได้มาตรฐานการพยาบาลคนไข้หรือไม่^[2]

การประเมินผลงานเช่นนี้เป็นเรื่องปกติในสาขาการพยาบาลสุขภาพตะวันตก ซึ่งเรียกในภาษาอังกฤษว่า clinical peer review (พิชญพิจารณ์ทางคลินิก)^[3]นอกจากนั้นแล้ว เนื่องจากว่า การประเมินเป็นเรื่องที่ทำโดยสาขาวิชา จึงมีแบบต่าง ๆ กัน เป็นต้นว่าสำหรับแพทย์ สำหรับพยาบาล และสำหรับทันตแพทย์^[4]นอกจากนั้นแล้ว สาขาอื่น ๆ ของชาวตะวันตกก็ใช้กระบวนการพิชญพิจารณ์เช่นเดียวกันในระดับต่าง ๆ เช่น การบัญชี^[5][6]กฎหมาย^[7][8]วิศวกรรม (เช่น พิชญพิจารณ์ซอฟต์แวร์, พิชญพิจารณ์ทางเทคนิค; ในสาขาการเดินอากาศ และแม้ในการบริหารจัดการไฟไหม้ป่า)^[9]มีการใช้พิชญพิจารณ์ในการศึกษา เพื่อให้ถึงพัฒนาการทางอารมณ์และทางประชานในระดับที่สูงขึ้น (พัฒนาการดังที่กำหนดโดย Bloom's taxonomy)ซึ่งอาจจะทำในรูปแบบต่าง ๆ กัน รวมทั้งรูปแบบที่เลียนกระบวนการพิชญพิจารณ์ที่ใช้ในวิทยาศาสตร์และการแพทย์อย่างใกล้ชิด^[10][11]

พิชญพิจารณ์ทางวิชาการ (scholarly peer review หรือ refereeing) เป็นกระบวนการตรวจสอบงานวิชาการ งานวิจัย หรือแนวคิดโดยนักวิชาการในสาขาเดียวกัน ก่อนที่จะตีพิมพ์งานในวารสารวิชาการหรือในหนังสือ การประเมินจะช่วยผู้ตีพิมพ์ (ซึ่งก็คือหัวหน้าบรรณาธิการหรือคณะบรรณาธิการ) ตัดสินใจว่างานนั้นควรจะรับ รับถ้าแก้ หรือปฏิเสธ เป็นกระบวนการที่ต้องมีกลุ่มผู้เชี่ยวชาญในสาขานั้น ๆ (ซึ่งบางครั้งจำกัดอย่างแคบ ๆ) ผู้มีคุณสมบัติและสามารถทำงานประเมินอย่างเป็นกลาง ๆ ได้โดยระดับหนึ่ง แต่ว่า การประเมินที่เป็นกลาง ๆ โดยเฉพาะในงานที่มีการจำกัดอย่างไม่ชัดเจน หรือเป็นงานหลายสาขาวิชา อาจเป็นเรื่องยาก และแนวคิดใหม่ ๆ ที่สำคัญ อาจจะไม่ได้การยอมรับจากคนรุ่นเดียวกัน พิชญพิจารณ์โดยนักวิชาการเป็นสิ่งจำเป็นเพื่อคุณภาพทางวิชาการ และใช้ในวารสารวิชาการสาขาวิทยาศาสตร์โดยมาก แต่ไม่ได้ช่วยป้องกันการพิมพ์งานวิจัยที่ไม่เป็นจริงทั้งหมด โดยปกติแล้ว การประเมินจะทำแบบนิรนาม แต่ว่าในปัจจุบันมีงานประเมินทำแบบเปิดเป็นจำนวนพอสมควร โดยที่ผู้อ่านจะเห็นข้อคิดเห็นของผู้ประเมิน โดยแสดงชื่อของผู้ประเมินด้วย

สหภาพยุโรปได้ใช้พิชญพิจารณ์เป็นการ "ประสานงานกันด้วยวิธีเปิด" เกี่ยวกับนโยบายตลาดแรงงานเชิงรุก เริ่มตั้งแต่ปี ค.ศ. 1999^[12]ต่อมาในปี ค.ศ. 2004 จึงเริ่มมีแผนงานพิชญพิจารณ์เกี่ยวกับนโยบายการรวมเข้าในสังคม (social inclusion)^[13]แผนงานแต่ละแผนสนับสนุนการประชุมพิชญพิจารณ์ประมาณ 8 งานแต่ละปี โดยประเทศเจ้าภาพจะเปิดนโยบายหรือแผนงานให้ตรวจสอบโดยประเทศอื่นประมาณ 6 ประเทศและโดยองค์การนอกภาครัฐของยุโรป การประชุมปกติจะใช้เวลา 2 วัน และจะมีการแวะเยี่ยมพื้นที่เพื่อตรวจดูการทำงานของนโยบายที่ว่าได้ ก่อนงานประชุม จะมีการรวบรวมรายงานผู้เชี่ยวชาญ (expert report) ที่ประเทศ "ระดับเดียวกัน" จะให้ความเห็น ผลที่ได้จะเผยแพร่ทางเว็บไซต์คณะกรรมาธิการเศรษฐกิจยุโรปแห่งสหประชาชาติ (United Nations Economic Commission for Europe ตัวย่อ UNECE) โดยกระบวนการวิจารณ์สมรรถนะทางสิ่งแวดล้อม (UNECE Environmental Performance Reviews) ใช้เทคนิคพิชญพิจารณ์เพื่อประเมินความก้าวหน้าของประเทศสมาชิกในการปรับปรุงนโยบายเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม^{[ต้องการอ้างอิง]}

รัฐแคลิฟอร์เนียเป็นรัฐเดียวในสหรัฐที่บังคับให้มีพิชญพิจารณ์ทางวิทยาศาสตร์ ในปี 2540 ผู้ว่าการรัฐเซ็นกฎหมายวุฒิสภาหมายเลข 1320 (Sher) บทที่ 295 เป็นรัฐบัญญัติของปี 2540 ซึ่งบังคับว่า ก่อนที่กรรมการ กระทรวง หรือสำนักงานขององค์กรป้องกันสิ่งแวดล้อมแคลิฟอร์เนีย (CalEPA) จะเริ่มบังคับกฎ ทั้งการค้นพบข้อเท็จจริง ข้อสรุป และสมมติฐานทางวิทยาศาสตร์ ที่เป็นฐานของกฎที่ว่า ต้องผ่านพิชญพิจารณ์ทางวิทยาศาสตร์จากองค์กรภายนอกที่เป็นอิสระ เป็นข้อบังคับที่รวมเข้าในประมวลกฎหมายสุขภาพและความปลอดภัยแคลิฟอร์เนียมาตรา 57004^{[ต้องการอ้างอิง]}

คำอังกฤษว่า medical peer review (พิชญพิจารณ์ทางการแพทย์) อาจหมายถึง

• พิชญพิจารณ์ทางคลินิก (clinical peer review) คือการประเมินการปฏิบัติการทางคลินิก ของบุคคลในอาชีพรักษาพยาบาล เช่น แพทย์ พยาบาล^[14][15]
• การประเมินทักษะในการสอนการรักษา (clinical teaching) ของแพทย์และพยาบาล^[14][15]
• พิชญพิจารณ์ทางวิทยาศาสตร์ (scientific peer review) ของบทความในวารสารวิชาการ หรือการประเมินชั้นทุติยภูมิเพื่อตรวจสอบคุณค่าทางคลินิกของบทความที่เผยแพร่แล้วในวารสารการแพทย์^[16]

นอกจากนั้นแล้ว สมาคมการแพทย์อเมริกัน (American Medical Association) ยังใช้คำว่า "medical peer review" หมายถึงไม่ใช่เพียงแต่กระบวนการปรับปรุงคุณภาพและความปลอดภัยในองค์กรรักษาพยาบาล แต่ยังหมายถึงกระบวนการประเมินพฤติกรรมทางคลินิก หรือการประเมินความประพฤติตามมาตรฐานสมาชิกขององค์กรอาชีพ^[17]ดังนั้น คำว่า "medical peer review" จึงไม่ค่อยมีมาตรฐานและความเฉพาะเจาะจง เพื่อใช้เป็นบทค้นหาในฐานข้อมูล