ยฺหวิดเพ็ง
ยฺหวิดเพ็ง (Jyutping) เป็นระบบการถอดเป็นอักษรโรมันสำหรับภาษากวางตุ้ง พัฒนาโดยสมาคมภาษาศาสตร์ฮ่องกง (LSHK) ซึ่งเป็นกลุ่มวิชาการในปี 1993 ระบบนี้มีชื่อทางการคือ แบบแผนการถอดภาษากวางตุ้งด้วยอักษรโรมันสมาคมภาษาศาสตร์ฮ่องกง โดยทางสมาคมได้สนับสนุนและส่งเสริมการใช้ระบบการถอดเป็นอักษรโรมันระบบนี้
| ยฺหวิดเพ็ง | |||||||||||||||||||||||||
 การถอดเป็นอักษรโรมันแบบยฺหวิดเพ็ง | |||||||||||||||||||||||||
| อักษรจีนตัวเต็ม | 粵拼 | ||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| อักษรจีนตัวย่อ | 粤拼 | ||||||||||||||||||||||||
| ยฺหวิดเพ็ง | Jyut6ping3 | ||||||||||||||||||||||||
| เยลกวางตุ้ง | Yuhtping | ||||||||||||||||||||||||
| ความหมายตามตัวอักษร | การสะกดภาษาเยฺว่ | ||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
คำว่า Jyutping (มาจากการถอดอักษรจีน 粵拼 เป็นอักษรโรมันแบบยฺหวิดเพ็งเอง) เป็นคำที่ย่อมาจาก 2 คำ ประกอบด้วย Jyut6jyu5 ยฺหวิดยฺหวี (粵語 หมายถึง "ภาษาเยฺว่") และ ping3jam1 เพ็งยั้ม (拼音 หมายถึง "สะกดเสียง" ซึ่งคำนี้ในภาษาจีนกลางออกเสียงว่า "พินอิน")
แม้จะเป็นระบบการถอดเป็นอักษรโรมันเพื่อแสดงวิธีการออกเสียง แต่ก็มีผู้ที่สนใจบางคนใช้ยฺหวิดเพ็งเพื่อหยั่งเสียงการเขียนภาษากวางตุ้งให้เป็นภาษาที่อ่านตามตัวอักษร (alphabetic language) โดยจะยกระดับจากตัวเขียนเพื่อช่วยการออกเสียงไปเป็นภาษาเขียนที่มีผลใช้บังคับจริง
ประวัติ
ระบบยฺหวิดเพ็งถือเป็นระบบที่ปลีกแยกจากระบบการถอดภาษากวางตุ้งด้วยอักษรโรมันแบบก่อนหน้านี้ทั้งหมด[1] (ประมาณ 12 ระบบ เช่น งานริเริ่มของโรเบิร์ต มอร์ริสันในปี 1828 และการถอดเป็นอักษรโรมันแบบมาตรฐาน รวมถึงระบบที่ใช้กันแพร่หลายอย่าง ระบบเยล และระบบซิดนีย์ เหล่า) โดยนำอักษร z และ c มาใช้ในต้นพยางค์ และ eo และ oe ในท้ายพยางค์ รวมถึงการแทนที่อักษรต้นพยางค์ y ซึ่งใช้ในระบบก่อนหน้าทั้งหมดด้วยอักษร j[2]
ในปี 2018 ระบบยฺหวิดเพ็งได้รับการปรับปรุงโดยเพิ่มอักษรท้ายพยางค์ -a และ -oet เพื่อสะท้อนว่าเป็นพยางค์ที่ได้รับการยอมรับว่าเป็นส่วนหนึ่งของระบบเสียงภาษากวางตุ้งในปี 1997 โดยกลุ่มงานยฺหวิดเพ็งของสมาคมภาษาศาสตร์ฮ่องกง[3]
ต้นพยางค์
| b /p/ 巴 | p /pʰ/ 怕 | m /m/ 媽 | f /f/ 花 | |
| d /t/ 打 | t /tʰ/ 他 | n /n/ 那 | l /l/ 啦 | |
| g /k/ 家 | k /kʰ/ 卡 | ng /ŋ/ 牙 | h /h/ 蝦 | |
| gw /kʷ/ 瓜 | kw /kʷʰ/ 誇 | w /w/ 蛙 | ||
| z /ts/ 渣 | c /tsʰ/ 叉 | s /s/ 沙 | j /j/ 也 |
ท้ายพยางค์
| aa /aː/ 沙 | aai /aːi̯/ 徙 | aau /aːu̯/ 梢 | aam /aːm/ 三 | aan /aːn/ 山 | aang /aːŋ/ 坑 | aap /aːp̚/ 圾 | aat /aːt̚/ 剎 | aak /aːk̚/ 客 |
| a /ɐ/ [1] | ai /ɐi̯/ 西 | au /ɐu̯/ 收 | am /ɐm/ 心 | an /ɐn/ 新 | ang /ɐŋ/ 笙 | ap /ɐp̚/ 濕 | at /ɐt̚/ 失 | ak /ɐk̚/ 塞 |
| e /ɛː/ 些 | ei /ei̯/ 四 | eu /ɛːu̯/ 掉[2] | em /ɛːm/ 舐[3] | eng /ɛːŋ/ 鄭 | ep /ɛːp̚/ 夾[4] | ek /ɛːk̚/ 石 | ||
| i /iː/ 詩 | iu /iːu̯/ 消 | im /iːm/ 閃 | in /iːn/ 先 | ing /ɪŋ/ 星 | ip /iːp̚/ 攝 | it /iːt̚/ 洩 | ik /ɪk/ 識 | |
| o /ɔː/ 疏 | oi /ɔːy̯/ 開 | ou /ou̯/ 蘇 | on /ɔːn/ 看 | ong /ɔːŋ/ 康 | ot /ɔːt̚/ 喝 | ok /ɔːk̚/ 索 | ||
| u /uː/ 夫 | ui /uːy̯/ 灰 | un /uːn/ 寬 | ung /ʊŋ/ 鬆 | ut /uːt̚/ 闊 | uk /ʊk/ 叔 | |||
| eoi /ɵy̯/ 需 | eon /ɵn/ 詢 | eot /ɵt̚/ 摔 | ||||||
| oe /œː/ 鋸 | oeng /œːŋ/ 商 | oet /œːt̚/ [5] | oek /œːk̚/ 削 | |||||
| yu /yː/ 書 | yun /yːn/ 孫 | yut /yːt̚/ 雪 | ||||||
| m /m̩/ 唔 | ng /ŋ̩/ 吳 |
- เฉพาะอักษรท้ายพยางค์ m และ ng เท่านั้นที่สามารถเขียนโดด ๆ ได้ ในฐานะพยางค์เสียงนาสิก
- ^ ^ ^ เป็นการออกเสียงคำเหล่านี้ในแบบภาษาพูดที่ไม่เป็นทางการ
- ^ ใช้ละเสียงในภาษาพูดที่ไม่เป็นทางการ เช่น a6 ใน 四十四 (sei3a6 sei3) ซึ่งมาจาก sei3 sap6 sei3[3]
- ^ ใช้เป็นคำเลียนเสียงธรรมชาติ เช่น oet6 เสียงเรอ หรือ goet4 เสียงกรน
วรรณยุกต์
ภาษาจีนกวางตุ้งมีวรรณยุกต์ 9 เสียง วรรณยุกต์เปลี่ยนระดับ 6 เสียง (contour tone) อย่างไรก็ตาม มี 3 ใน 9 เสียงที่เป็น entering tone (จีน: 入聲; ยฺหวิดเพ็ง: jap6sing1) ซึ่งปรากฏเฉพาะในพยางค์ที่ลงท้ายด้วย p, t, และ k เท่านั้น โดยไม่มีหมายเลขเพื่อบ่งบอกเสียงวรรณยุกต์เหล่านี้แยกต่างหาก (แต่มีในพินอินกวางตุ้ง ซึ่งจะแสดงในวงเล็บในตารางด้านล่าง) ประโยคช่วยจำ คือ「風水到時我哋必發達」 fung1 seoi2 dou3 si4 ngo5 dei6 bit1 faat3 daat6 อ่านว่า ฟงเสยโตวสี่หงอเต่ย์ปิ๊ดฝาดดาด หมายถึง “เมื่อฮวงจุ้ยมาเราจะเจริญรุ่งเรือง”
| ชื่อวรรณยุกต์ | ยั้มผิ่ง jam1ping4 (陰平) | ยั้มเสิง jam1soeng5 (陰上) | ยั้มโฮย jam1heoi3 (陰去) | เหยิ่งผิ่ง joeng4ping4 (陽平) | เหยิ่งเสิง joeng4soeng5 (陽上) | เหยิ่งโฮย joeng4heoi3 (陽去) | โก๊วยั้มหยับ gou1jam1jap6 (高陰入) | ไต๊ยั้มหยับ dai1jam1jap6 (低陰入) | เหยิ่งหยับ joeng4jap6 (陽入) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| หมายเลขวรรณยุกต์ | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 1 (7) | 3 (8) | 6 (9) |
| ระดับเสียง | สูงเรียบ หรือ สูงตก | กลางยก | กลางเรียบ (ตรงกับเสียงสามัญในภาษาไทย) | ต่ำตก | ต่ำยก | ต่ำเรียบ | สูงเรียบ พยางค์หยุด | กลางเรียบ พยางค์หยุด | ต่ำเรียบ พยางค์หยุด |
| IPA[4] | ˥ 55 / ˥˧ 53 | ˧˥ 35 | ˧ 33 | ˨˩ 21 / ˩ 11 | ˩˧ 13 | ˨ 22 | ˥ 5 | ˧ 3 | ˨ 2 |
| ตัวอย่างอักษร | 分／詩 | 粉／史 | 訓／試 | 焚／時 | 奮／市 | 份／是 | 忽／識 | 發／錫 | 佛／食 |
| ตัวอย่าง | fan1／si1 | fan2／si2 | fan3／si3 | fan4／si4 | fan5／si5 | fan6／si6 | fat1/7／sik1/7 | faat3/8／sek3/8 | fat6/9／sik6/9 |
ตัวอย่าง
| จีนตัวเต็ม | จีนตัวย่อ | ถอดเป็นอักษรโรมัน |
|---|---|---|
| 廣州話 | 广州话 | Gwong2 zau1 waa2 |
| 粵語 | 粤语 | Jyut6 jyu5 |
| 你好 | 你好 | nei5 hou2 |
ตัวอย่างการถอดเป็นอักษรโรมันแบบยฺหวิดเพ็งจากความตอนหนึ่งในบทกวีสมัยถัง 300 บท
| 春曉 孟浩然 | Ceon1 Hiu2 Maang6 Hou6 Jin4 |
|---|---|
| 春眠不覺曉， | Ceon1 min4 bat1 gok3 hiu2, |
| 處處聞啼鳥。 | cyu3 cyu3 man4 tai4 niu5. |
| 夜來風雨聲， | Je6 loi4 fung1 jyu5 sing1, |
| 花落知多少？ | faa1 lok6 zi1 do1 siu2? |
อ้างอิง
หนังสืออ่านเพิ่ม
- Zee, Eric (1999). Handbook of the International Phonetic Association. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 58–60. ISBN 0521652367.
แหล่งข้อมูลอื่น
- Jyutping Pronunciation Guide
- 粵語拼盤 เก็บถาวร 2006-02-18 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน: Learning the phonetic system of Cantonese
- Chinese Character Database (Phonologically Disambiguated According to the Cantonese Dialect)
- The CantoDict Project is a dedicated Cantonese-Mandarin-English online dictionary which uses Jyutping by default
- MDBG free online Chinese-English dictionary (supports both Jyutping and Yale romanization)