วิกฤตการณ์คองโก

วิกฤตการณ์คองโก (ฝรั่งเศส: Crise congolaise) เป็นช่วงความขัดแย้งและผันผวนทางการเมืองในสาธารณรัฐคองโก (สาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโกในปัจจุบัน) ระหว่างค.ศ. 1960–1965 วิกฤตการณ์นี้เกิดขึ้นเกือบทันทีหลังคองโกได้รับเอกราชจากเบลเยียม และสิ้นสุดลงอย่างไม่เป็นทางการเมื่อโมบูตู เซเซ เซโกขึ้นปกครองประเทศ วิกฤตการณ์คองโกเป็นชุดสงครามกลางเมืองและเป็นสงครามตัวแทนในสงครามเย็น ซึ่งสหภาพโซเวียตและสหรัฐเข้าสนับสนุนฝ่ายตรงข้ามกัน เชื่อว่ามีประชาชนราว 100,000 คนถูกฆ่าในวิกฤตการณ์นี้

วิกฤตการณ์คองโก
ส่วนหนึ่งของ การให้เอกราชในแอฟริกาและสงครามเย็น
ตามเข็มนาฬิกาจากซ้ายบน: ค่ายผู้ลี้ภัยนอกเมืองเอลีซาแบ็ตวีล กำลังรักษาสันติภาพดูแลเพื่อนที่บาดเจ็บ ชาวลูบาที่ติดอาวุธ ประชาชนที่ถูกสังหารหมู่ในลอดยา พลร่มเบลเยียมระหว่างปฏิบัติการ ดรากอนรูจ ฝ่ายรัฐบาลปะทะกับกบฏซิมบา
วันที่ 5 กรกฎาคม ค.ศ. 1960 – 25 พฤศจิกายน ค.ศ. 1965 สถานที่ สาธารณรัฐคองโก ผล สถาปนาคองโกเป็นรัฐเดี่ยวเอกราชภายใต้ระบอบเผด็จการโดยพฤตินัยโดยโมบูตู เซเซ เซโก
คู่สงคราม
1960–63: สาธารณรัฐคองโก สนับสนุน:  สหภาพโซเวียต (1960) ONUC[a]	1960–63: กาต็องกา ซูด-กาซาย สนับสนุน:  เบลเยียม[b] 1960–62: สาธารณรัฐเสรีคองโก สนับสนุน:  สหภาพโซเวียต
1964–65: [[ไฟล์:|23x15px|border |alt=สาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก|link=สาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก]] สาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก  สหรัฐ  เบลเยียม สนับสนุน: ONUC (1964)	1964–65: กบฏกวีลูและซิมบา สนับสนุน:  สหภาพโซเวียต  จีน  คิวบา
ผู้บังคับบัญชาและผู้นำ
โฌแซ็ฟ กาซา-วูบู ปาทริส ลูมูมบา  ซีรีล อาดูลา ด๊าก ฮัมมาร์เฮิลด์ † อู้ตั่น [[ไฟล์:|23x15px|border |alt=สาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก|link=สาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก]] โฌแซ็ฟ กาซา-วูบู [[ไฟล์:|23x15px|border |alt=สาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก|link=สาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก]] โมบูตู เซเซ เซโก [[ไฟล์:|23x15px|border |alt=สาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก|link=สาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก]] มออีซ ชอมเบ (ตั้งแต่ 1964)	มออีซ ชอมเบ อาลแบร์ กาลอนจี กัสตง ไอส์เกินส์ เตโอ เลอแฟฟวร์ อ็องตวน กีแซนกา (เชลย) ปีแยร์ มูเลเล คริสต็อฟ กเบนเย
ความสูญเสีย
ถูกฆ่า: ~100,000[5]

ขบวนการชาตินิยมในเบลเจียนคองโกเรียกร้องให้ยุติการปกครองโดยเจ้าอาณานิคม นำไปสู่การได้รับเอกราชในวันที่ 30 มิถุนายน ค.ศ. 1960^[6] อย่างไรก็ตามมีการเตรียมการเพียงเล็กน้อยหลังได้รับเอกราชและปัญหาหลายอย่าง เช่น แนวคิดสหพันธรัฐ เผ่าชนนิยม และชาตินิยมเชิงชาติพันธุ์ไม่ได้รับการแก้ไข^[7] เพียงสัปดาห์แรกของเดือนกรกฎาคม เกิดการก่อการกำเริบในกองทัพ^[8] ความรุนแรงระหว่างคนขาวกับคนดำปะทุ^[8] และกาต็องกาและซูด-กาซายแยกตัวโดยได้รับการสนับสนุนจากเบลเยียม^[9] ท่ามกลางความไม่สงบ ด๊าก ฮัมมาร์เฮิลด์ เลขาธิการสหประชาชาติส่งกองกำลังรักษาสันติภาพเข้าไปในคองโกเพื่อรักษาความสงบภายใน^[10] แต่ปฏิเสธที่จะใช้กองกำลังนี้ช่วยรัฐบาลเลออปอลวีลสู้กับกลุ่มแยกตัว ปาทริส ลูมูมบา นายกรัฐมนตรีจึงขอความช่วยเหลือจากสหภาพโซเวียต ซึ่งสนับสนุนที่ปรึกษาทางทหารและความช่วยเหลืออื่น ๆ^[11]

การเข้ามาของสหภาพโซเวียตก่อให้เกิดความแตกแยกในรัฐบาล และนำไปสู่ความตึงเครียดระหว่างลูมูมบากับประธานาธิบดีโฌแซ็ฟ กาซา-วูบู^[12] ซึ่งยุติลงเมื่อโมบูตูที่คุมกองทัพก่อรัฐประหาร ขับที่ปรึกษาโซเวียตและจัดตั้งรัฐบาลใหม่ใต้อำนาจตน^[13] ลูมูมบาถูกจับกุมและภายหลังถูกประหารใน ค.ศ. 1961 ในช่วงเวลาเดียวกัน ผู้สนับสนุนลูมูมบาตั้งรัฐบาลคู่แข่งนาม "สาธารณรัฐเสรีคองโก" ในสตานเลวีลและได้รับการสนับสนุนจากสหภาพโซเวียตแต่พ่ายแพ้ใน ค.ศ. 1962^[14] ด้านสหประชาชาติแข็งกร้าวต่อกลุ่มแยกตัวมากขึ้นหลังฮัมมาร์เฮิลด์เสียชีวิตในเหตุเครื่องบินตกใน ค.ศ. 1961^[15] ต่อมารัฐบาลเลออปอลวีลที่ได้รับการสนับสนุนจากกองกำลังสหประชาชาติเอาชนะกาต็องกาและซูด-กาซายในต้นค.ศ. 1963^[16][17]

เมื่อกาต็องกาและซูด-กาซายกลับเข้ามาอยู่ใต้อำนาจรัฐบาล มีการประกาศใช้รัฐธรรมนูญที่ประนีประนอมและให้มออีซ ชอมเบ ผู้นำกาต็องกาที่ลี้ภัยเป็นนายกรัฐมนตรีชั่วคราว^[18] แต่ก่อนจะมีการเลือกตั้งเกิดกลุ่มติดอาวุธนิยมลัทธิเหมาที่เรียกตนเองว่าซิมบาขึ้นทางตะวันออกของประเทศ ซิมบาสามารถยึดพื้นที่ได้จำนวนมากและก่อตั้ง "สาธารณรัฐประชาชนคองโก" ในสตานเลวีล^[19] เดือนพฤศจิกายน ค.ศ. 1964 ระหว่างที่ฝ่ายรัฐบาลค่อย ๆ ยึดพื้นที่คืน สหรัฐและเบลเยียมเข้าแทรกแซงเพื่อช่วยเหลือตัวประกันที่ถูกซิมบาจับตัวในสตานเลวีล^[20] หลังจากนั้นไม่นานซิมบาพ่ายแพ้และล่มสลาย หลังการเลือกตั้งในเดือนมีนาคม ค.ศ. 1965 เกิดความตึงเครียดรอบใหม่ระหว่างช็อมเบกับกาซา-วูบู ส่งผลให้โมบูตูก่อรัฐประหารอีกครั้งในเดือนพฤศจิกายนและขึ้นปกครองประเทศด้วยตนเอง^[21] โมบูตูเปลี่ยนชื่อประเทศเป็นสาธารณรัฐซาอีร์ใน ค.ศ. 1971 และปกครองด้วยระบอบเผด็จการจนกระทั่งเขาถูกโค่นล้มใน ค.ศ. 1997^[22]

วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อที่เกี่ยวข้องกับ วิกฤตการณ์คองโก