Tanso (elemento)

Para sa ibang gamit, tingnan ang Tanso (paglilinaw).

Para sa ibang gamit, tingnan ang Tumbaga (paglilinaw).

Ang tanso (tinatawag ding kobre, o tumbaga^[5]; Kastila: cobre; Ingles: copper) ay isang elementong kimikal. Mayroon itong atomikong bilang na 29 at may simbolong Cu (mula sa salitang cuprum ng Latin). Kabilang din sa pag-aaring katangian nito ang pagkakaroon ng atomikong timbang na 63.54, punto ng pagkatunaw na 1,083 °C, punto ng pagkulo 2,595 °C, espesipikong grabidad na 8.96, at balensiyang 1 at 2. Isa itong malambot at madaling mahubog na kulay kapeng metal, at isa ring magandang konduktor ng kuryente. Ginagamit ito sa paggawa ng mga kawad ng kuryente, sa mga tubo ng tubig, at hindi kinakalawang na mga piyesa ng makinarya, partikular na kapag hinalo sa ibang mga metal upang maging bronse.^[6]

Tanso, ₂₉Cu

Tanso
Hitsura	red-orange metallic luster
Pamantayang atomikong timbang Ar°(Cu)	63.546±0.003 63.546±0.003 (pinaikli)[1]
Tanso sa talahanayang peryodiko
Hydrogen Helium Lithium Beryllium Boron Carbon Nitrogen Oxygen Fluorine Neon Sodium Magnesium Aluminium Silicon Phosphorus Sulfur Chlorine Argon Potassium Calcium Scandium Titanium Vanadium Chromium Manganese Iron Cobalt Nickel Copper Zinc Gallium Germanium Arsenic Selenium Bromine Krypton Rubidium Strontium Yttrium Zirconium Niobium Molybdenum Technetium Ruthenium Rhodium Palladium Silver Cadmium Indium Tin Antimony Tellurium Iodine Xenon Caesium Barium Lanthanum Cerium Praseodymium Neodymium Promethium Samarium Europium Gadolinium Terbium Dysprosium Holmium Erbium Thulium Ytterbium Lutetium Hafnium Tantalum Tungsten Rhenium Osmium Iridium Platinum Gold Mercury (element) Thallium Lead Bismuth Polonium Astatine Radon Francium Radium Actinium Thorium Protactinium Uranium Neptunium Plutonium Americium Curium Berkelium Californium Einsteinium Fermium Mendelevium Nobelium Lawrencium Rutherfordium Dubnium Seaborgium Bohrium Hassium Meitnerium Darmstadtium Roentgenium Copernicium Nihonium Flerovium Moscovium Livermorium Tennessine Oganesson – ↑ Cu ↓ Ag nickel ← tanso → zinc
Atomikong bilang (Z)	29
Pangkat	pangkat 11
Peryodo	peryodo 4
Bloke	d-block
Konpigurasyon ng elektron	[Ar] 3d10 4s1
Mga elektron bawat kapa	2, 8, 18, 1
Katangiang pisikal
Pase sa STP	solido
Punto ng pagkatunaw	1357.77 K ​(1084.62 °C, ​1984.32 °F)
Punto ng pagkulo	2835 K ​(2562 °C, ​4643 °F)
Densidad (malapit sa r.t.)	8.96 g/cm3
kapag likido (sa m.p.)	8.02 g/cm3
Init ng pusyon	13.26 kJ/mol
Init ng baporisasyon	300.4 kJ/mol
Molar na kapasidad ng init	24.440 J/(mol·K)
Presyon ng singaw P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 1509 1661 1850 2089 2404 2834
Katangiang atomiko
Mga estado ng oksidasyon	−2, 0,[2] +1, +2, +3, +4 (isang katamtamang panimulang oksido)
Elektronegatibidad	Eskala ni Pauling: 1.90
Mga enerhiyang ionisasyon	Una: 745.5 kJ/mol Ikalawa: 1957.9 kJ/mol Ikatlo: 3555 kJ/mol (marami pa)
Radyong atomiko	emperiko: 128 pm
Radyong Kobalente	132±4 pm
Radyong Van der Waals	140 pm
Mga linyang espektral ng tanso
Ibang katangian
Likas na paglitaw	primordiyal
Kayarian ng krystal	​face-centered cubic (fcc)
Bilis ng tunog manipis na bara	(annealed) 3810 m/s (sa r.t.)
Termal na pagpapalawak	16.5 µm/(m⋅K) (at 25 °C)
Termal na konduktibidad	401 W/(m⋅K)
Elektrikal na resistibidad	16.78 nΩ⋅m (at 20 °C)
Magnetikong pagsasaayos	diamagnetic[3]
Molar na magnetikong susseptibilidad	−5.46×10−6 cm3/mol[4]
Modulo ni Young	110–128 GPa
Modulo ng tigas	48 GPa
Bultong modulo	140 GPa
Rasyo ni Poisson	0.34
Eskala ni Mohs sa katigasan	3.0
Subok sa katigasan ni Vickers	343–369 MPa
Subok sa katigasan ni Brinell	235–878 MPa
Bilang ng CAS	7440-50-8
Kasaysayan
Pagpapangalan	after Cyprus, principal mining place in Roman era (Cyprium)
Pagkakatuklas	Middle East (9000 BC)
Simbolo	"Cu": from Latin cuprum
Pangunahing isotopo ng tanso
Iso­topo Abudansya Half-life (t1/2) Paraan ng pagkabulok Produkto 63Cu 69.15% matatag 64Cu syn 12.70 h ε 64Ni β− 64Zn 65Cu 30.85% matatag 67Cu syn 61.83 h β− 67Zn
Kategorya: Tanso tingnan usapan baguhin

Karaniwang ginagamit ang tanso bilang konduktor ng kuryente, isang materyal sa paggawa ng mga gusali, at bilang isang bahagi ng maraming mga haluang metal o aloy. Isa rin itong kinakailangang nutriente sa lahat ng mga mataas na halaman at hayop. Sa mga hayop, kasama ang tao, unang-unang matatagpuan ang tanso sa dugo. Sa sapat na dami, malason at nakakamatay ang tanso sa mga organismo.