Sovyetler Birliği başbakanları listesi
Sovyetler Birliği Başbakanı (Rusça: Глава Правительства СССР; Glava Pravitel'stva SSSR), Sovyetler Birliği'ndeki hükûmet başkanının resmi olmayan adıdır. Bu makamın resmi adı, farklı yıllarda farklı şekilde olmuştur.
| Sovyetler Birliği Başbakanı Rusça: Глава Правительства СССР | |
|---|---|
.svg) | |
| Resmî ikamet | Kremlin, Moskova |
| Görev süresi | Süresiz |
| Oluşum | 30 Aralık 1922 |
| Açılışı yapan | Vladimir Lenin |
| Kaldırılma | 25 Aralık 1991 (70 yıl) |
| Son sahibi | İvan Silayev |
Sovyetler Birliği'nin varoluş dönemde toplam 12 kişi başbakan olmuştur. İkisi görevdeyken öldü (Vladimir Lenin ve Josef Stalin), üçü istifaya gönderildi (Aleksey Kosıgin, Nikolay Tihonov və İvan Silayev). Aynı zamanda, SSCB başbakanı olarak görev yapan iki kişi parti başkanı olarak görev yaptı (Stalin ve Nikita Kruşçev).
İlk başbakan Vladimir Lenin'di. Lenin bu makama Sovyetler Birliği Kuruluş Antlaşması'ndan sonra, yani 1922'de geldi. Son başbakan İvan Silayev, 1991'de kabineye 126 gün başbakanlık etti ve bu görevi en kısa süre yapan kişi oldu. Aleksey Kosigin, 14 yıldan fazla bir süre başbakanlık görevini yaparak kabinede en fazla kalan kişi olmuştur ve kabindeki en uzun adam olmuştur ve hükûmeti iki kereden fazla oluşturan tek kişi. 1980 yılında emekli olduktan kısa bir süre sonra öldü.
Halk Komiserleri Konseyi Başkanı (Rusça: Председатель Совета Народных Комиссаров СССР; Predsedatel' Soveta Narodnykh Komissarov SSSR / Kısaca Sovnarkom) makamı 8 Kasım 1917'de Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti (RSFSC) tarafından kuruldu. 1924 Anayasasının 38. maddesi, başbakanın gücünün, işlevlerinin ve sorumluluklarının, iş ve konseyin mevzuatını denetleyen Merkezi Yönetim Komitesi tarafından yönetildiğini belirtir. Halk Komiserleri Konseyi Sovyetler Birliği'nde zorunlu olan kanunları ve kararları yayınlıyordu.[1][2] 1946'da, Halk Komiseri Konseyi, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği düzeyinde Bakanlar Konseyine dönüştürüldü. Böylece makamın resmi adı Bakanlar Konseyi Başkanı (Rusça: Председатель Совета Министров СССР; Predsedatel' Soveta Ministrov SSSR) olarak değiştirildi.[3]
Nikita Kruşçev'i Komünist Partisi Merkez Komitesi'nin başbakanı makamından ve SSCB Bakanlar Konseyi Başkanı görevlerinden kovmuş ve 14 Ekim 1964'te gerçekleştirilmiş Komünist Partisi Merkez Komitesi'nin genel kurulunda bir bireyin aynı anda Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi'nin başbakanı ve Sovyetler Birliği'nin başbakanı olması kabul edilemez olduğu göz önüne alındı.[4] Aleksey Kosıgin Bakanlar Konseyi Başkanı olduğu süreçte ekonomik yöneticilik görevindeydi. Ancak Kosıgin'in gücü 1965'te ekonomik reform önerisinden sonra zayıfladı.[5]
1977 Anayasasına göre, Bakanlar Konseyi Başkanı SSCB hükûmetinin başıydı. SSCB Yüksek Sovyet Prezidyumunun başkanı, [a] tam olarak hükûmetin ve yönetici hakimiyetin başıydı. 1990'da Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Devlet Başkanı (Rusça: Президент Союза Советских Социалистических Республик; Prezident Soyuza Sovetskikh Sotsialisticheskikh Respublik) makamının kurulmasına kadar hükûmet başkanlığı, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nde etki ve tanınma açısından en yüksek makamlardan biriydi. Hükûmet başkanı, SSCB Yüksek Sovyet'ine rapor vermek zorundaydı ve Yüksek Sovyet'i toplantıları arasındaki aşamalarda Yüksek Sovyet'in komisyonu önünde rapor veriyordu. Hükûmet başkanına Yüksek Sovyet ve komisyon ile yarışmayacak şekilde SSCB'nin hukuk sistemine uygun olarak yöneticilik işlerini halletmek görevi verilmişti. Hükûmet başkanına beş yıllık planlara liderlik ederek ve kültürel gelişimi sağlayarak ulusal ekonomiyi yönetiyordu.[6]
Nikolay Rıjkov'un yerine Valentin Pavlov'un geçmesi üzerine SSCB Bakanlar Konseyi Başkanı makamı SSCB Başbakanı ismini aldı. Başarısız Ağustos Darbesi üzerine kabine üyeleri darbeni destekledi ve 1991'de Bakanlar Kabinesi SSCB Ulusal Ekonominin Aktif Yönetimi Komitesi ile değiştirildi. SSCB Ulusal Ekonominin Aktif Yönetimi Komitesi SSCB Cumhuriyyetlerarası Ekonomik Komite ile değiştirildi.[7] Bu kurumun ismi daha sonra SSCB Cumhuriyyetlerarası Ekonomik Komitesi olarak değiştirildi.[8]
| Makamın ismi | Yıllar |
|---|---|
| "SSCB Halk Komiserleri Konseyi Başkanı" | 30 Aralık 1922 - 15 Mart 1946 |
| "SSCB Bakanlar Konseyi Başkanı" | 15 Mart 1946 - 14 Ocak 1991 |
| "SSCB Başbakanı" | 14 Ocak 1991 - 5 Eylül 1991 |
| "SSCB Ulusal Ekonominin Aktif Yönetimi Komitesinin Lideri" | 5 Eylül 1991 - 20 Eylül 1991 |
| "SSCB Cumhuriyyetlerarası Ekonomik Komitesinin Lideri" | 20 Eylül 1991 - 14 Kasım 1991 |
| "SSCB Devletlerarası Ekonomik Komitesinin Lideri — Ekonomik Birliğin Başbakanı"[b] | 14 Kasım 1991 - 26 Aralık 1991 |
Yetkiler
Sovyetler Birliği Başbakanına geniş yetkiler verilmişti. Bu yetkiler 5 Temmuz 1978 tarihli "SSCB Bakanlar Konseyi hakkında" isimli kanunda belirtilmiştir:
- SSCB hükûmetinin faaliyetine önderlik;
- SSCB Yüksek Sovyetinin onayına verilmek için hükûmet üyeleri adaylarının seçilmesi;
- SSCB Yüksek Sovyetine hükûmet üyelerinin adanması ve kovulması için önergelerin verilmesi;
- SSCB'ni uluslararası ilişkilerde temsil etmek;
- Devlet yönetme konularında olağanüstü hâllerde kararların kabul edilmesi.
Liste
| # | İsim (doğum–ölüm) | Süreç | Seçimler | Kabineler | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Halk Komiserleri Konseyi Başkanları (1922-1946) | |||||
| Vladimir Lenin (1870-1924)[9] |  | 30 Aralık 1922 - 21 Ocak 1924 | — | 1. Lenin, 2. Lenin | ||
| İlk başbakandır. RSDİP'ni Şubat ve Ekim devrimleri zamanı yönetmiştir [10] ve dünyanın ilk sosyalist devletini (RSFSC),[11] 1922'de Sovyetler Birliği'ni kurmuştur.[12] | ||||||
| 2 | Aleksey Rıkov (1881-1938)[13] | .jpg) | 2 Şubat 1924 - 19 Aralık 1930 | 1924, 1925, 1927, 1929 | 1. Rıkov | |
| Bolşevik Partisi'ndeki ılımlı siyaseti destekleyen fraksiyonun üyesi olan Rıkov diğer yoldaşları ile birlikte partiye yanlışlarını itiraf etdi ve 1930'da Rıkov başbakanlık makamını yitirdi.[14] | ||||||
| 3 | Vyaçeslav Molotov (1890-1986)[15] |  | 19 Aralık 1930 - 6 Mayıs 1941 | 1931, 1935, 1936, 1937 | 1. Molotov | |
| Sovyetler Birliği'nde kolektivizasyonun (1929-1935), SSCB'nin sanayileşmesini (1929-1941), Birinci Beş Yıllık Plan'ın uygulanmasını (1928-1932) ve Büyük Temizliği (1937-1938) yönetti.[16] Molotov'un sembolik gücü altında Sovyetler Birliği tarım ve sanayi teknolojilerinde büyük ilerleme kaydetti.[17] | ||||||
| 4 | Josef Stalin (1878-1953)[18] |  | 6 Mayıs 1941 - 15 Mart 1946 | 1946 | 1. Stalin | |
| Büyük Vatanseverlik Savaşı dönemi boyunca Sovyetler Birliği'ni yönetti ve SSCB'nin yeniden yapılanmasına yardım etti. SSCB Halk Komiserleri Konseyi Başkanı makamının ismini SSCB Bakanlar Konseyi Başkanı olarak değişti.[19] | ||||||
| Bakanlar Konseyi Başkanları (1946-1991) | ||||||
| Josef Stalin (1878-1953)[18] | | 15 Mart 1946 - 5 Mart 1953 | 1950 | 2. Stalin | ||
| Savaştan sonra Doğu Avrupa'da komünist hükûmetler, Demir Perde'ni kurdu. Demir Perde uzun bir süre Batı ülkeleri ile SSCB ve müttefikleri arasında Soğuk Savaş[20] olarak bilinen düşmanlığın sebepi olan Doğu Bloku'nu yarattı. [19] | ||||||
| 5 | Georgi Malenkov (1902-1988)[21] |  | 6 Mart 1953 - 8 Şubat 1955 | 1954 | 1. Malenkov | |
| Stalin'in ölümünden sonra iktidarı ele geçirdi ve Kruşçev'le mücadelede gücünü kaybetti. Kruşçev'in Destalinizasyon politikasına başlayana kadar ülkeyi yönetmeye devam etti. Leningrad Davası'nı düzenlemekle suçlananan Malenkov Şubat 1955'te görevden alındı ve yerine Bulganin geldi.[22] | ||||||
| 6 | Nikolay Bulganin (1895-1975)[23] | 8 Şubat 1955 - 27 Mart 1958 | 1958 | 1. Bulganin | ||
| Stalin kişi kültünü yasaklayan Bulganin, başlangıçta Kruşçev'in destekçisiydi. Ancak Kruşçev'in radikal siyaseti yüzünden ilişkileri bozuldu ve parti karşıtı olduğu düşünüldüğünden Kruşçev tarafından kovuldu.[24] | ||||||
| 7 | Nikita Kruşçev (1894-1971)[21] |  | 27 Mart 1958 - 14 Ekim 1964 | 1962 | 1. Kruşçev, 2. Kruşçev | |
| Sovyetler Birliği'ni Küba füze krizi dönemi boyunca yönetti. 1961 parasal reformu gerçekleştirdi. Bunun gibi birçok reform ve siyasetde yeniliklere önderlik etti. Ekim 1964'te makamından çekildi ve emekli oldu.[25] | ||||||
| 8 | Aleksey Kosıgin (1904-1980)[26] |  | 15 Ekim 1964 - 23 Ekim 1980 | 1966, 1970, 1974, 1979 | 1. Kosigin. 2. Kosigin, 3. Kosigin, 4. Kosigin, 5. Kosigin | |
| Leonid Brejnev ve Nikolay Podgornıy ile birlikte üçlü liderlik sisteminin liderlerinden biriydi. Durgunluk Dönemi'nde ülkeyi yönetti.[5] Kosıgin 1965, 1973 ve 1979 ekonomik reformları gerçekleştirdi.[27] 1980'de makamından çekildi, emekli oldu ve 2 ay sonra öldü.[28] | ||||||
| 9 | Nikolay Tihonov (1905-1997)[29] | 23 Ekim 1980 - 27 Eylül 1985 | 1984 | 1. Tihonov, 2. Tihonov | ||
| Kosıgin'in emekliye ayrılmasından sonra, yeni başbakan Tihonov,[30] Leonid Brejnev yönetiminin son yıllarında, Yuri Andropov ve Konstantin Çernenko yönetimi boyunca ve Mihail Gorbaçov yönetiminin ilk yıllarında kabineye başkanlık etti.[31] | ||||||
| 10 | Nikolay Rıjkov (1929-2024)[29] |  | 27 Eylül 1985 - 14 Ocak 1991 | 1989 | 1. Rijkov, 2. Rijkov | |
| Rıjkov, yeni teknolojiyi tanıtarak ve planlamayı merkezden diğer bölgelere yayarak Gorbaçov'un Sovyet ekonomisini güçlendirmek ve yeniden yapılanma çabalarını destekledi. Ancak Gorbaçov'un piyasa mekanizmasını Sovyet ekonomisine sunma girişimini desteklemedi.[32] Bakanlar Konseyi'nin ortadan kaldırılması üzerine istifa etti.[33] | ||||||
| 11 | Başbakanlar (1991) | |||||
| Valentin Pavlov (1937-2003)[34] |  | 14 Ocak 1991 - 22 Ağustos 1991 | — | 1. Pavlov | ||
| Pavlov başarısız parasal reform gerçekleştirdi. Reform başarısız oldu[35] ve bu Pavlovun Devlet Olağanüstü Hal Komitesi'ne katılmasına sebep oldu. Devlet Olağanüstü Hal Komitesi 19 Ağustos tarihinde Gorbaçovu devirmeyi denedi. 29 Ağustos tarihinde komploda ortak olmakla suçlanarak tutuklandı.[36] | ||||||
| 12 | Ulusal Ekonominin Aktif Yönetimi Komitesinin Lideri (1991) | |||||
| İvan Silayev (1930-2023)[37] | .jpg) | 6 Eylül 1991 - 20 Eylül 1991 | — | 1. Silayev | ||
| 12 | Cumhuriyetlerarası Ekonomik Komitesinin Lideri (1991) | |||||
| İvan Silayev (1930-2023)[37] | | 20 Eylül 1991 - 14 Kasım 1991 | — | 1. Silayev | ||
| 12 | Devletlerarası Ekonomik Komitesinin Liderleri — Ekonomik Birliğin Başbakanları (1991) | |||||
| İvan Silayev (1930-2023)[37] | | 14 Kasım 1991 - 26 Aralık 1991 | — | 1. Silayev | ||
| 1991 Ağustos Darbesi üzerine Sovyet hükûmeti cumhuriyetler üzerinde yönetimini kaybetdi. Silayev ve Gorbaçov cumhuriyetlerin yönetimini birlikte korumaya gereken güce sahip değildi.[38] | ||||||