Көлн
Көлн (алман. Köln [kœln], урынчалык: Kölle, ˈkœɫə]) борын заманда лат. Colonia Claudia Ara Agrippinensium[21]) — Алмания Федератив Җөмһүриятенең Төньяк Рейн-Вестфален җирендә шәһәр. Көлн Алманиянең халкы буенча дүртенче шәһәре. Көлн Европа тарихында Борынгы Рим чорыннан эз калдырган урын. Көлн үзенең 1248 елда төзелә башлаган Көлн чиркәве – Алманиядәге иң мөһим католик чиркәүләрнең берсе белән мәшһүр.
| Көлн | |
| Lua хатасы: expandTemplate: template "lang-ksh" does not exist. | |
| Байрак | Илтамга |
 |  |
.jpg) | |
| Рәсми исем | Stadt Köln |
|---|---|
| Кыскача исем | Kn[1] һәм K |
| Архивлары саклана | Исторический архив Кёльна[d] |
| ... хөрмәтенә аталган | Colonia Claudia Ara Agrippinensium[d] |
| Демоним | Kölner, Kölnerin, Kölnerinnen, Cologner, Kolonjano, colonés, colonesa, Colognais һәм Colognaise |
| Дәүләт |  Алмания[2] |
| Нәрсәнең башкаласы | Көлн административ бүлгесе[d], Галльская империя[d], Кёльнское курфюршество[d] һәм краевой союз Рейнланд[d] |
| Административ-территориаль берәмлек | Көлн административ бүлгесе[d] |
| Сәгать поясы | UTC+01:00 һәм UTC+02:00 |
| Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы | Рейн |
| Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы | обер-бургомистр Кёльна[d] |
| Хөкүмәт башлыгы | Генриетта Рекер[d] |
| Канунбирү органы | city council of Cologne[d] |
| Әгъзалык | association for pedestrian and bicycle-friendly cities, townships and districts in North Rhine Westphalia[d][3], Climate Alliance[d][4], Мэры за мир[d][5], Städtetag Nordrhein-Westfalen[d][6], краевой союз Рейнланд[d], Association of German Airports[d][7], International Association for Sports and Leisure Facilities[d][8] һәм Лига исторических городов[d] |
| Халык саны | 1 084 831 (31 декабрь 2022)[9] |
| Ир-ат халкы | 528 075[10] |
| Хатын-кыз халкы | 555 423[10] |
| Административ бүленеше | Инненштадт[d], Роденкирхен[d], Линденталь[d], Ehrenfeld[d], Nippes[d], Chorweiler[d], Порц[d], Кёльн-Кальк[d] һәм Мүлһайм |
| Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 52 метр |
| Кардәш шәһәр | Liverpul[11], Эш-сюр-Альзетт[d][11], Лилль[11], Льеж[12][13], Роттердам, Торино[11], Кьото, Тунис (шәһәр), Турку, Нойкёльн[d], Клуж-Напока[14][15], Тел-Әвив, Барселона, Пекин, Сәләник, Корк, Коринто[d], Индианаполис, Волгоград[16][17], Трептов-Көпеник[d], Катовитсе, Бәйтлеһем[d], Истанбул, Рио-де-Жанейро[18] һәм Цзяоцзо[d] |
| Нәрсә белән чиктәш | Рейн-Эрфт[d], Рейн-Зиг[d], Рейниш-Бергиш[d], Леверкузен, Меттман[d], Рейн-Нойс[d] һәм Һүрт |
| Туристический центр | Cologne Tourist Board[d] |
| Мәйдан | 405,01 км² (31 декабрь 2017)[19] |
| Почта индексы | 51149, 50667, 50668, 50670, 50672, 50674, 50677, 50676, 50678, 50679, 50765, 50767, 50733, 50735, 50737, 50739, 50823, 50825, 50827, 50829, 50833, 50858, 50859, 50931, 50935, 50937, 50939, 50968, 50969, 50996, 50997, 50999, 51061, 51063, 51065, 51067, 51069, 51103, 51105, 51107, 51109, 51143, 51145 һәм 51147 |
| Рәсми веб-сайт | stadt-koeln.de(алм.) |
| Нинди веб-биттә тасвирланган | meyersgaz.org/place/10300009(алм.)(ингл.) һәм kek-online.de/medienkonzentration/mediendatenbank/#/profile/shareholder/5c5027d6-5551-4b8a-b8b0-fbebd3f824fe |
| Өстәмә тышкы мәгълүматлар чыганагы | offenedaten-koeln.de |
| Һәштәге | Köln |
 | |
 | |
.jpg) | |
 | |
| Яклаучы изге | Апостол Петр |
| Ачык мәгълүматлар порталы | Open Data portal Köln[d] |
| Феноменның икътисады | economy of Cologne[d] |
| Феноменның демографиясе | demographics of Cologne[d] |
 | |
| Социаль медиаларда күзәтүчеләре | 1703, 1737 һәм 1755 |
| Җирле телефон коды | 221, 2232, 2233, 2234, 2236 һәм 2203 |
| Номер тамгасы коды | K[20] |
| Шәрәфле ватандашлар төркеме | [d] |
| Монда җирләнгәннәр төркеме | [d] |
| Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме | [d] |
| Объектның күренешләре өчен төркем | [d] |
 | |
 Көлн Викиҗыентыкта | |
Географик белешмә
Көлн шәһәре Алманиянең иң зур елгасы — Рейн түбән агымында ярларында утыра. «Рейн» атамасы «чиста» дигәнне аңлата. Әмма, кызганычка каршы, бу бөек елга нык пычранган хәлдә. Аңа шулкадәр күп пычрак сулар аккан, хәтта Рейн Европаның иң пычранган елгасы дип танылды.
Көлннән көнчыгышта Таулы як (Bergisches Land) һәм Зауэрләнд урнашканнар, көнбатыш тарафта Вилле милли паркы, көньяк-көнбатышта – Эйфель түбәләре, көньяк-көнчыгышта – Рейн сланец таулары. Шәһәрнең иң биек ноктасы (Көнигсфорст ) – диңгез кимленнән 118 м биек, иң түбән җир – Вөрринген бухтасы – 37 м. 2010 елда Көлндә халык саны нәк 1 млн (1 000 298) кеше тәшкил иткән. Көлннең үз юлдашчы-шәһәрчекләре бар: Дормаген, Леверкузен, Бергиш-Гладбах, Тройсдорф, Хүрт, Брүл һәм Пүлхайм. Агломерация белән бергә халык саны 2,1 кешегә җитә.
Тарихи белешмә
Көлн шәһәре бай тарихка ия. 5000 ел элек биредә борынгы кельтлар кала ясаган. Б.э. кадәр 38 елда Марк Агриппа – Рим хәрбие Оппидум Убиориум исеме белән ныгытылган торак пункт нигезли. Көлн Түбән Алмания вилаятенең башкаласы игълан ителә. 100 ел узуга биредә инде 100 мең кеше яши. Шәһәр аланнар, вандаллар һәм сакслар һөҗүменә уңышлы тора ала. 310 елда биредә Рейн аша беренче, һәм XIX гасырга кадәр бердәнбер күпер салына. 454 елны шәһәрне франклар яулап алганнар. 1942 елны британ һава көчләре шәһәрне һөҗүм итә.
Милли тәшкиләте
Көлн милли яктан чуар шәһәр. Күпчелекне алманнар тәшкил итә (82,6%). Калганнар — төрле илләрдән күчеп килүчеләр. Иммигрантларның иң зур групплары — төрекләр (6,6%), итальяннар (2%), Югославия халыклары (1,56%), СССР халыклары (0,97%). Шәһәрнең төп халкы алман теленең көнбатыш франк (рейн) диалектының бер төрендә (көлш) сөйләшә. Көлш сөйләшенең типик үзенчәлекләре: G авазының J-га алышынуы, сүз ахыры аваз һәм иҗекләрнең «йотылуы», шулай ук урынчалыкка гына хас сүзләр һәм гыйбарәләр.
Көлннең урта гасыр корылмалары
Улрепфорт
«Изге» Северин кабагы
Bayenturm
Hahnentorburg
Эчке торышы
|  |
|
Көлн панорамалары
Искәрмәләр
Сылтамалар
- Көлн шәһәре рәсми сайты(алм.)
