Abdul Gʻani Barodar

Uning tugʻilgan sanasi va joyi haqidagi xabarlar turlicha. Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashining Konsolidatsiyalangan roʻyxatiga koʻra, u taxminan 1968-yilda Afgʻoniston Podsholigining Uruzgon viloyati Deh Ravud tumanidagi Yatimak qishlogʻida tugʻilgan^[2][3]. Ammo shaxsini tasdiqlovchi hujjatlarda uning tugʻilgan yili 1963-yil^[4] yoki tugʻilgan sanasi va joyi 1963-yil 29-sentyabr Oʻruzgʻon shahri deb koʻrsatilgan^[5].

U zirak (durroniy va pushtun aralashmasi)^[6], Sadozay va Popalzay qabilasidan^[7] boʻlgan. Gollandiyalik jurnalist Bette Damning soʻzlariga koʻra, u Muhammad Umar bilan oʻsmirlik chogʻlarida doʻst boʻlgan^[8]. Newsweek maʼlumotlariga koʻra, Umar va Baradar ikki opa-singilga uylanish orqali boja boʻlgan boʻlishlari mumkin. Tolibonning birinchi yetakchisi Muhammad Umar unga „Birodar“^[8] yoki Mulla Birodar degan maʼnoni anglatuvchi „Baradar“ laqabini qoʻygan^[9].

Sovet urushi

U 1980-yillarda Qandahorda (asosan Panjvayi hududida) Sovet-Afgʻon urushida qatnashgan va Sovet qoʻllab-quvvatlagan Afgʻoniston hukumatiga qarshi afgʻon mujohidlari guruhida Umarning oʻrinbosari boʻlib xizmat qilgan^[8][10]. Umar yaqin doʻstliklari tufayli unga „birodar“^[8] degan nomning „Baradar“ shaklini bergan^[9]. Keyinchalik u Qandahor viloyatining Mayvand shahrida Umar bilan birga madrasani boshqargan^[11].

Tolibondagi ish faoliyati

1994-yilda u, jumladan Umar ham, Afgʻoniston janubida Tolibonga asos solgan toʻrt kishidan biri edi^[12]. Tolibon hukmronligi davrida (1996-2001) Baradar turli lavozimlarda ishlagan. Xabarlarga koʻra, u Hirot va Nimruz viloyatlari hokimi^[13][14] yoki gʻarbiy Afgʻonistondagi korpus qoʻmondoni boʻlgan^[15]. AQSh Davlat departamentining maxfiy nomaʼlum hujjatida u Armiya shtab boshligʻining sobiq oʻrinbosari va Markaziy armiya korpusi qoʻmondoni sifatida koʻrsatilgan^[16], Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashining Konsolidatsiyalangan roʻyxatida esa Mudofaa vaziri oʻrinbosari boʻlgan^[17].

Afgʻonistondagi urush

2001-yil 11-sentabr xurujlaridan keyin Qoʻshma Shtatlar Afgʻonistonga bostirib kirdi va afgʻon kuchlari yordamida Tolibonni agʻdarib tashladi. Baradar AQSh tomonidan qoʻllab-quvvatlanadigan Shimoliy alyansga qarshi kurashgan va Newsweek nashriga koʻra, 2001-yil noyabrida Tolibon mudofaasi barbod boʻlayotgan paytda „mototsiklga minib, eski doʻstini [Umarni] togʻlarga xavfsiz joyga olib ketgan“^[15]. Bir hikoyada aytilishicha, AQShga aloqador afgʻon kuchlari oʻsha oyda Baradar va boshqa Tolibon vakillarini qoʻlga olgan, ammo Pokiston razvedkasi ularning ozod etilishini taʼminlagan^[18]. Bette Dam tomonidan xabar qilingan yana bir hikoyada aytilishicha, Baradar oʻzining hamkasbi Popalzay qabiladoshi Hamid Karzayni Afgʻonistonga Tolibonga qarshi qoʻllab-quvvatlash uchun kirib kelganida jiddiy xavfdan qutqargan^[19].

Yangi Afgʻoniston hukumati 2001-yil dekabrdagi Bonn kelishuviga muvofiq tashkil etilgan. Hamid Karzay Afgʻonistonning muvaqqat rahbari, keyinroq esa prezidenti boʻlib ishlagan. Baradar endi xalqaro kuchlar va yangi tuzilgan Afgʻoniston hukumatiga qarshi kurashayotganini koʻrdi. Dastlabki bosqindan keyingi yillar davomida koʻplab toliblar qoʻmondonlari, jumladan 2007-yilda Hilmand viloyatida Baradarning raqibi Dadulloh ham oʻldirilgan. Baradar oxir-oqibat Kvetta Shurasini boshqarishga koʻtarildi va Pokistondan qoʻzgʻolonni boshqarib, Tolibonning amalda rahbariga aylandi^[15]. Gʻarb diplomatlari uni Shoʻroda afgʻon hukumati bilan aloqa qilish uchun ochiqroq va Pokiston Xizmatlararo razvedkasi taʼsiriga chidamliroq boʻlganlar qatorida deb hisoblashganManba xatosi: The opening <ref> tag is malformed or has a bad name. Kelib chiqishiga koʻra u „eski uslubdagi pushtun qabila boshligʻi“ va konsensus yaratuvchisi sifatida tasvirlangan^[15].

Harbiy harakatlariga qaramay, Baradar, xususan, 2004 va 2009-yillarda tinchlik muzokaralarini boshlashga urinishlar ortida turgani^[15] va keng tarqalgan muzokaralar olib borilgan tinchlik bitimining potentsial asosiy qismi sifatida koʻrilgani xabar qilingan.

Pokistondagi qamoq, 2010-2018-yillar

Baradar Pokistonning Xizmatlararo razvedka boshqarmasi (ISI) tomonidan 2010-yil yanvar oyi^[20] yoki fevral oyi boshida^[21] Karachi shahrida hibsga olingan^{[22][23][24][25]}. Pokiston uning hibsga olinganini bir haftadan soʻng tasdiqladi, Pokiston ichki ishlar vaziri Rahmon Malik esa hibsga AQSh agentlari aloqadorligi haqidagi xabarlarni rad etdi^[26]. Nyu-York Times gazetasining hibsga olinganidan koʻp oʻtmay xabar berishicha, Amerika razvedka idoralari Pokiston aksilterror zobitlariga Baradar bilan aloqasi boʻlgan jangarilar uchrashuvi haqida xabar bergan, biroq bir necha kishi hibsga olinganidan keyingina Baradarning oʻzi bir necha kishi hibsga olinganini tushungan^[20]. Nyu-York Times gazetasining bir necha oy oʻtib xabar berishicha, Pokiston rasmiylari oʻshanda Baradarning oʻzini nishonga olganliklarini daʼvo qilishgan, chunki u uzoq vaqtdan beri Tolibonni qoʻllab-quvvatlab kelayotgan Pokiston ishtirokisiz Afgʻoniston hukumati bilan tinchlik kelishuvini muhokama qilgan. Ularning taʼkidlashicha, ISI Baradarning uyali telefonini Karachi hududiga kuzatuvga qoʻygan, Markaziy razvedka boshqarmasini uning aniq manzilini aniqlash uchun yanada murakkab kuzatuv moslamasidan foydalanishga chaqirgan va keyin pokistonliklar uni hibsga olish oʻtishgan. " Nyu-York Times " gazetasi voqealar va xulosalar haligacha noaniq, degan xulosaga keldi^[27]. Bu voqea Pokiston matbuotida faqat yengil yoritilgan edi^[28]. Abdul Qayyum Zokir Baradar hibsga olinganidan keyin Tolibon harbiy rahbari boʻldi.

Garchi baʼzi tahlilchilar Baradarning hibsga olinishini Pokiston pozitsiyasining sezilarli oʻzgarishi deb bilishsa-da^[29], boshqalar Pokiston Baradarni Karzay hukumati bilan muzokaralarini toʻxtatish, Pokiston afgʻon siyosatidan joy olishi uchun hibsga olganini daʼvo qilishdi^[30] — chunki ular oʻrtasidagi kelishuv Tolibon va Karzay hukumati Pokistonni Afgʻonistondagi taʼsiridan mahrum qilishi mumkin^[31]. Boshqa bir fikrga koʻra, pokistonlik general Ashfaq Parvez Kayoniy oʻz karerasini 2010-yil noyabrida belgilangan nafaqaga chiqish muddatini uzaytirish uchun bir qator toliblarning hibsga olinishidan foydalangan. Nazariyaga koʻra, bu uning amerikalik siyosatchilar orasidagi obroʻsini oshiradi va shu tariqa Pokiston hukumatini ushlab turish uchun bosim oʻtkazadi^[32]. Afgʻoniston hukumati Baradar bilan maxfiy muzokaralar olib borayotgani va uning hibsga olinishi prezident Hamid Karzayni gʻazablantirgani aytiladi^[33].

Pokiston rasmiy ravishda soʻralsa, Baradarni Afgʻonistonga yetkazib beradi^[34] va uni ekstraditsiya qilish davom etyapti^[35], degan qayta-qayta daʼvolarga qaramay, u Pokiston 2012-yil noyabrida ozod qilgan toʻqqiz nafar toliblar guruhidan chiqarib tashlandi^[36][37]. Oxir-oqibat, 2018-yil oktyabr oyi oʻrtalarida uni ozod qilishdi^{[38][39][40][41]}. Vashington maxsus vakili Zalmay Xalilzodning aytishicha, u Pokistondan uni ozod qilishni soʻragan, chunki Xalilzod Baradar Afgʻonistondagi tinchlik jarayoniga yordam berishi mumkinligiga ishongan^[42].

Chiqarilgandan keyingi ish faoliyati

Baradar 2019-yil yanvarida, Pokiston uni ozod qilganidan taxminan uch oy oʻtib, Tolibon oliy rahbarining oʻrinbosari va Tolibonning Qatar poytaxti Dohadagi siyosiy idorasi rahbari etib tayinlangan edi^[43][44]. U rahbarning uchta oʻrinbosari ichida eng kattasi edi, qolgan ikkitasi Sirojuddin Hoqoniy va Mulla Yoqub edi^[45]. The Economist va The Diplomat nashrlariga koʻra, u oliy rahbar Hibatulloh Oxundzoda qoʻl ostida xizmat qilgan boʻlsa-da, Baradar Tolibonning amaldagi rahbari sifatida koʻrilgan^[46][47]. AQSh Davlat kotibi Mayk Pompeo Afgʻonistonning oʻsha paytdagi prezidenti Ashraf Gʻani bilan uchrashuvda uni „juda murakkab oʻyinchi“ deb atadi^[48].

2020-yil fevral oyida Baradar Tolibon nomidan AQSh kuchlarini Afgʻonistondan olib chiqib ketish boʻyicha Doha kelishuvini imzoladi^[49].

2021-yil 17-avgustda Baradar 2001-yilda birinchi Tolibon hukumati qulaganidan beri birinchi marta Afgʻonistonga qaytdi^[50]. 2021-yil avgustida Ashraf Gʻani hukumati Tolibon tomonidan agʻdarilganidan soʻng u Afgʻoniston prezidenti boʻlishi haqida mish-mishlar tarqalgan edi^[51][52] 2021-yil 23-avgust kuni Markaziy razvedka boshqarmasi direktori Uilyam J. Berns Kobulda Baradar bilan yashirin uchrashuv oʻtkazdi va AQSh qoʻshinlarini Afgʻonistondan olib chiqish uchun 31-avgustgacha boʻlgan muddatni muhokama qildi.^[53][54]

2021-yil 14-sentyabrda Baradar bir necha kundan beri omma oldida koʻrinmay qolgani va Afgʻonistonning yangi hukumatidagi hokimiyat uchun oʻzaro toʻqnashuvlarda yaralangani yoki halok boʻlgani haqida mish-mishlar tarqaldi^[55]. Ertasi kuni Baradar bilan video intervyu eʼlon qilindi, unda u mish-mishlarni rad etdi^[56].

Mukofot va unvonlar

2021-yil 15-sentyabrda Baradar Time jurnalida „2021-yilning 100 ta eng nufuzli odami“ roʻyxatiga kirdi^[57].