Koʻp tarmoqli texnik va iqtisodiy hamkorlik uchun Bengal koʻrfazi tashabbusi

1997-yil 6-iyunda Bangkokda BHShT-IH (Bangladesh, Hindiston, Shri-Lanka va Tailand iqtisodiy hamkorligi) nomi ostida yangi submintaqaviy guruh tashkil etildi^[9][10]. 1997-yil 22-dekabrda Bangkokda boʻlib oʻtgan maxsus vazirlar yigʻilishiga Myanma qoʻshilganidan soʻng, guruh „BHMShT-IH“ (Bangladesh, Hindiston, Myanma, Shri-Lanka va Tailand Iqtisodiy Hamkorligi) deb oʻzgartirildi. 1998-yilda Nepal kuzatuvchiga aylandi. 2004-yil fevral oyida Nepal va Butan toʻliq aʼzo boʻlishdi^[11].

2004-yil 31-iyulda boʻlib oʻtgan birinchi sammitda guruh KTTIHBKT yoki „Koʻp tarmoqli texnik va iqtisodiy hamkorlik uchun Bengal koʻrfazi tashabbusi“ deb oʻzgartirildi^[12].

Bengal koʻrfazi qirgʻoqlari boʻylab Janubiy Osiyo va Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari oʻrtasida texnologik va iqtisodiy hamkorlik boʻyicha KTTIHBKTning 16 ta asosiy sektori mavjud.

1. Savdo va investitsiyalar;
2. Transport va aloqa;
3. Energiya;
4. Turizm;
5. Texnologiya;
6. Baliqchilik;
7. Qishloq xoʻjaligi;
8. Jamoat salomatligi;
9. Qashshoqlikni yumshatish;
10. Terrorizm va transmilliy jinoyatchilikka qarshi kurash;
11. Atrof-muhit va tabiiy ofatlarni boshqarish;
12. Odamlar oʻrtasidagi aloqa;
13. Madaniy hamkorlik;
14. Iqlim oʻzgarishi^[13].

2005-yilda Dakkada boʻlib oʻtgan 8-Vazirlar yigʻilishida 7 dan 13 gacha sektorlar qoʻshilgan boʻlsa^[14], 2008-yilda Nyu Delida boʻlib oʻtgan 11-Vazirlar yigʻilishida 14-sektor qoʻshilgan^[15].

Aʼzo davlatlar har bir sektor boʻyicha yetakchi davlatlar sifatida belgilangan.

• Taʼlim kasbiy va texnik sohalarda oʻquv va ilmiy-tadqiqot vositalari bilan taʼminlash uchun bir-birlari bilan hamkorlikni taʼminlaydi
• Umumiy manfaatlarga ega boʻlgan iqtisodiy, ijtimoiy, texnik va ilmiy sohalarda faol hamkorlik va oʻzaro yordamni ragʻbatlantirish
• Aʼzo mamlakatlarning ijtimoiy-iqtisodiy oʻsishini oshirishga yordam beradi.

Dakkadagi KTTIHBKT Doimiy Kotibiyati 2014-yilda ochilgan va Hindiston uning xarajatlarining 32 foizini tashkil qiladi^[16]. KTTIHBKTning hozirgi Bosh kotibi butanlik elchi Tenzin Lekphell^[17] va sobiq Bosh kotib bangladeshlik M Shahidul Islom edi. Birinchi Bosh kotib shri-lankalik Sumit Nakandala edi^[18].

KTTIHBKT raislik uchun alifbo tartibidan foydalanadi. KTTIHBKT raisligi Bangladeshdan (1997—1999) boshlab almashildi^[19].

Mamlakatlar	Davlat rahbari	Hukumat rahbari	Bosh ijrochi	Aholi	Nominal YaIM / milliard AQSh$[20]	Jahon banki	SAARC
Bangladesh	Abdul Hamid, Bangladesh Prezidenti	Sheikh Hasina, Bangladesh Bosh vaziri	Bosh Vazir	169,356,251	396.543	Y	Y
Butan	Jigme Khesar Namgyel Wangchuk, Butan qiroli	Lotay Tshering, Butan Bosh vaziri	Bosh Vazir	777,486	2.653	Y	Y
Hindiston	Droupadi Murmu, Hindiston Prezidenti	Narendra Modi, Hindiston Bosh vaziri	Bosh Vazir	1,407,563,842	3,534,743	Y	Y
Myanma	Myint Sve, Myanma prezidenti vazifasini bajaruvchi	Min Aung Xlaing, Myanma Bosh vaziri	Bosh vazir	53,798,084	69.262	Y	N
Nepal	Bidhya Devi Bhandari, Nepal Prezidenti	Sher Bahadur Deuba, Nepal Bosh vaziri	Bosh Vazir	30,034,989	36.315	Y	Y
Shri Lanka	Ranil Wickremesinghe, Shri-Lanka Prezidenti	Dinesh Gunawardena, Shri-Lanka Bosh vaziri	Prezident	21,773,441	81.934	Y	Y
Tailand	Vajiralongkorn (Rama X), Tailand qiroli	Prayut Chan-o-cha, Tailand Bosh vaziri	Bosh Vazir	71,601,103	522.012	Y	N

Aʼzo davlatlar rahbarlari

Liderlar davlat yoki hukumat boshliqlari boʻlib, ular konstitutsiyaga koʻra mamlakat hukumatining bosh ijrochi organi hisoblanadi.

• 
   Bangladesh Xalq Respublikasi
  
  Sheikh Hasina
  
  Bangladesh Bosh vaziri
• 
   Butan Qirolligi
  
  Lotay Tshering
  
  Butan Bosh vaziri
• 
   Hindiston
  
  Narendra Modi
  
  Hindiston Bosh vaziri
• 
   Myanma
  
  Min Aung Hlaing
  
  Myanma Bosh vaziri
• 
     Nepal
  
  Sher Bahadur Deuba
  
  Nepal Bosh vaziri
• 
   Shri Lanka Demokratik Sotsialistik Respublikasi
  
  Ranil Wickremesinghe
  
  Shri Lanka Prezidenti
• 
   Tailand Qirolligi
  
  Prayut Chan-o-cha
  
  Tailand Bosh vaziri

Saʼy-harakatlarga yetakchilik qilish uchun tayinlangan yetakchi davlatlar bilan 14 ta ustuvor yoʻnalish belgilandi^[21]: Tashkilot hamkorlikning 15 ta ustuvor yoʻnalishiga ega, jumladan:

1. Savdo va investitsiyalar;
2. Transport va aloqa;
3. Energetika;
4. Turizm;
5. Texnologiya;
6. Baliqchilik;
7. Qishloq xoʻjaligi;
8. Sogʻliqni saqlash;
9. Qashshoqlikka qarshi kurash;
10. Terrorizm va transmilliy jinoyatchilikka qarshi kurash;
11. Atrof-muhit va tabiiy ofatlarni boshqarish;
12. Odamlar oʻrtasidagi aloqa;
13. Madaniy hamkorlik;
14. Iqlim oʻzgarishi;
15. Moviy iqtisodiyot.

Ustuvor hudud	Yetakchi mamlakat	Markaz	Izohlar
Transport va aloqa	Hindiston
Turizm		KTTIHBKT turizm axborot markazi, Dehli
Terrorizmga qarshi kurash va transmilliy jinoyat			Toʻrt kichik guruh: razvedka almashish — Shri-Lanka (yetakchi), Terrorni moliyalashtirish — Tailand, Yuridik — Myanma, Huquqni muhofaza qilish va giyohvandlik —  Myanma
Atrof-muhit va tabiiy ofatlarni boshqarish		KTTIHBKT ob-havo va iqlim markazi, Noida
Energiya	Myanma	KTTIHBKT energiya markazi, Bangaluru	KTTIHBKT Grid Interconnection Memorandumi 2014-yilda imzolangan[22][23].
Jamoat salomatligi	Thailand	Hindistondagi KTTIHBKT anʼanaviy tibbiyot tarmogʻi
Qishloq xoʻjaligi	Myanma
Savdo va investitsiyalar	Bangladesh
Texnologiya	Sri Lanka
Baliqchilik	Thailand
Odamlar oʻrtasidagi aloqa	Thailand
Qashshoqlikni yumshatish	Nepal
Iqlim oʻzgarishi	Bangladesh
Madaniy hamkorlik	Bhutan		Hindiston tomonidan 1200 ITEC stipendiyalari

2022-yil 30-martda boʻlib oʻtgan virtual KTTIHBKT Kolombo sammitida hamkorlik tarmoqlari sonini noqulay 14 tadan boshqariladigan 7 tagacha qisqartirish, qayta tashkil etish va rekonstruksiya qilish toʻgʻrisida qaror qabul qilindi.

1. Savdo, investitsiyalar va rivojlanish — Bangladesh;
2. Atrof-muhit va iqlim oʻzgarishi — Butan;
3. Xavfsizlik va energiya — Hindiston;
4. Qishloq xoʻjaligi va oziq-ovqat xavfsizligi — Myanma;
5. Odamlar bilan aloqa — Nepal;
6. Fan, texnologiya va innovatsiyalar — Shri-Lanka;
7. Ulanish — Tailand^[24].

KTTIHBKT Erkin Savdo Hududi Doimiy Shartnomasi (KESHDSh; inglizcha: BIFTAFA) barcha aʼzo davlatlar tomonidan tomonlarga savdo va investitsiyalarni ragʻbatlantirish, KTTIHBKT mamlakatlari bilan savdo qilish va ularga yuqori darajada sarmoya kiritish uchun investitorlarni jalb qilish maqsadida imzolangan. Keyinchalik, tovarlar va xizmatlar savdosi, investitsiyalar, iqtisodiy hamkorlik, savdoni osonlashtirish va kam rivojlangan mamlakatlarga texnik yordam koʻrsatish sohalarida muzokaralar olib borish maqsadida doimiy rais sifatida Tailandda "Savdo muzokaralari qoʻmitasi" (SMQ; inglizcha: TNC) tuzildi. Tovarlar savdosi boʻyicha muzokaralar yakunlangach, SMQ xizmatlar savdosi va investitsiyalar boʻyicha muzokaralarni davom ettiradi^[25].

2019-yil 7 va 8-noyabr kunlari Hindistonning Visakxapatnam shahrida birinchi KTTIHBKT portlar konklavi sammiti boʻlib oʻtdi^[26]. Ushbu sammitning asosiy maqsadi dengiz oʻzaro taʼsirini kuchaytirish, port orqali ulanish tashabbuslari va aʼzo mamlakatlar oʻrtasida ilgʻor tajriba almashish uchun platforma yaratishdir.

2022-yilda sammitda mintaqaviy va ichki aloqalar uchun asos boʻladigan transport aloqasi bosh rejasi deklaratsiyasi qabul qilindi.

Osiyo taraqqiyot banki (OTB) 2005-yilda 2014-yilda yakunlangan „KTTIHBKT Transport infratuzilmasi va logistika tadqiqotlari“ (KTILT) boʻyicha hamkor boʻladi^[27].

• Sohilda tashish
• Elektr tarmoqlarini oʻzaro bogʻlash
• Mintaqaviy ofatlar monitoringi va ogohlantirish tizimi
• Yoʻl va temir yoʻl — Sharqqa ulanish loyihalari^[33].

• Janubi-Sharqiy Osiyo davlatlari uyushmasi
• Osiyo hamkorlik muloqoti
• Osiyo taraqqiyot banki

• Rasmiy sayti KTTIHBKT erkin savdo shartnomasi
• 2018-yildagi KTTIHBKT Sammiti