Bellinzona

Bellinzona lyt in dr Daalebeni am Fluss Tessin ganz im Süüde vum Gotthardmassiv und in dr Nechi vu dr Gränze vum Sopraceneri (em nerdlige Tessin) un em Sottoceneri (em Sidtessin). Zue dr Gmai ghere au no d Fraktione Artore, Carasso, Daro un Ravecchia, d Derfer Camorino, Claro, Giubiasco, Gnosca, Gorduno, Gudo, Moleno, Monte Carasso, Pianezzo, Preonzo, Sant’Antonio, Sementina und natürlich au d Stadt Bellinzona sälber. S Gmaigebiet goot im Oschte bis uf e Bärg Motto d’Arbino und im Weschte ännet em Tessinfluss im Gordunodaal uf d Alp Albagno under der Cima d’Erbea. Wäg dr Fusion mit zwölf umligende Gmaine afangs April 2017 isch d Flechi vur Gmaind Bellinzona vu guet 19 uf iber 165 km² gstige.

Bellinzona isch zum erschte Mol gnännt wore anne 590 as Belitio oder Belintiona, derno as Berinzona, Beliciona, Birrinzona un 1168 Birizona, 1218 as Bilizone. Dr Ort isch strategisch wichtig gsii vor de Bäss St. Gotthard, Lukmanier un San Bernardino. D Stadt Como het Bellinzona anne 1242 an Mailand verchauft. No verschidene Bsitzwächsel isch s schließli im Johr 1503 vum franzesische Chenig Ludwig XII. im Verdrag vu Arona an Uri, Schwyz un Unterwalde chuu.

Anne 1907 sin di bishärige Gmaine Carasso, Daro un Ravecchia zue Bellinzona yygmaindet wore.

Uf e 2. April 2017 hän sich dryzeh ehmoligi Gmaine zur neie Gmai Bellinzona zämegschlosse.^[5] Us em Chrais Giubiasco sin Camorino, Giubiasco, Pianezzo un Sant’Antonio chuu, vum Chrais Ticino grad alli Gmaine – des sin Gnosca, Gorduno, Gudo, Moleno, Monte Carasso, Preonzo un Sementina – und us em Bezirk Riviera un sym glyychnamige Chrais Riviera d Gmain Claro. Zum uf dryzeh chuu, muess mer d Stadt Bellinzona au mitzelle, wu di ainzig Gmai us em Chrais Bellinzona gsii isch, wu bi däre Fusion mitgmacht het, di andere boode hän dr Chrais Arbedo-Castione grindet.

Dr Burgermaischter (Sindaco) vu Bellinzona isch dr Mario Branda (Stand April 2017).

Quälle: Bundesamt für Statistik 2005^[6]Am 31. Dezember 2015 hät Bellinzona 18 308 Yywohner gha. Dur d Fusion mit zwölf umligende Gmaine uf dr 2. April 2017 isch d Bevelkerig uf circa 42'500 aagstige.

Dr lombardisch Dialäkt vu Bellinzona ghert zum Ticinese.

• Piazza Blues Festival (syt 1989 alljohr im Juli mit rund 30'000 Zueschauer)
• Rabadan, d Fasnet vu Bellinzona. No dr Tradition soll s d Fasnet z Bellinzona scho syter 1862, dr Uusdruck Rabadan (vum piemontesische Wort fir «Chrach») isch syter 1874 belait.

• d Drei Burge vu Bellinzona (syt 2000 UNESCO Wälterb): Burg Castel Grande (S. Michele oder Uri), Burg Montebello (S. Martino oder Schwyz, hite mit em Museo Civico), Burg Sasso Corbaro (S. Barbara oder Underwalde)
• d Speermuure (Murata) kwer durs Daal
• s Staatsarchiiv vum Tessin
• s Bundesstroofgricht
• d Chilche SS. Pietro e Stefano (13. Jh., umböue im spote 14. un frieje 15. Jh. un wider 1733–64)
• d Chilche S. Maria delle Grazie (15. Jh.)
• d Chilche S. Maria del Ponte (14. Jh.)
• d Chilche S. Biagio, z Ravecchia (romanisch, mit Freske us em 14. un 15. Jh.)
• d Chilche S. Sebastiano, z Daro
• d Chilche S. Roco (14. Jh.)
• d Chilche Madonna della Neve
• di Evangelisch-Reformierti Chilche
• s Sanktjohannsspidaal
• s Gimnaasium vum Alberto Camenzind
• d Baadi vo Bellinzona, vum Aurelio Galfetti
• s Teatro Sociale (1847)
• d Albagnohütte vom UTOE, em ene Tessiner Bärgveräin

• 
  d Burg Castel Grande
• 
  d Burg Montebello
• 
  d Burg Sasso Corbaro
• 
  d Stadtmuure
• 
  d Chilche SS. Pietro e Stefano
• 
  d Chilche San Biagio
• 
  d Chilche S. Maria delle Grazie
• 
  d Chilche S. Sebastiano
• 
  s Teatro Sociale
• 
  im Stadtzäntrum
• 
  dr Baanhof
• 
  s Gimnaasium vo Bellinzona
• 
  e Versicherig z Bellinzona
• 
  s Bundesstroofgricht

z Bellinzona uf d Wält chuu

• Marco Baggiolini (* 1936), Schwyzer Biochemiker un Immunolog
• Renato Berta (* 1945), Schwyzer Kameramann vu dr Nouvelle Vague
• Massimo Busacca (* 1969), Schwyzer Fueßballschidsrichter
• Franco Cesarini (* 1961), Schwyzer Komponischt un Dirigänt
• Mauro Lustrinelli (* 1976), Schwyzer Fueßballspiler
• Kubilay Türkyılmaz (* 1967), Schwyzer Fueßballspiler

z Bellinzona gstorbe

• Karl Helfferich (1872–1924), dytsche Bolitiker
• Laura Solari (1913–1984), italienischi Schauspileri
• Arthur Menge (1884–1965), Oberburgermaischter vu Hannover vu 1925 bis 1937

• Martin Peter Schindler, Giuseppe Chiesi: Bellinzona. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
• Plinio Grossi: Un’altra città. Bellinzona com’era. Armando Dadò, Locarno 1990.
• Werner Meyer: Die Burgen von Bellinzona (= Schweizerische Kunstführer. Band 551/552). GKS, Bern 1994, ISBN 3-85782-551-0.
• Kunstführer durch die Schweiz. Hrsg. von der Gesellschaft für Schweizerische Kunstgeschichte. Band 2. GSK, Bern 2005, ISBN 3-906131-96-3, S. 461–484.

 Commons: Bellinzona – Sammlig vo Multimediadateie

 Bellentz in der Topographia Helvetiae, Rhaetiae et Valesiae (Matthäus Merian) im dütschsprochige Wikisource

• d Website vu dr Stadt Bellinzona
• Die drei mittelalterlichen Burgen von Bellinzona uf ticino.ch