Варшава Килешеүе Ойошмаһы
Варшава килешеүе (Дуҫлыҡ, теләктәшлек һәм үҙ-ара ярҙам тураһында килешеү) 1955 йылдың 14 майында ҡабул ителгән документ. Был документ Советтар Союзы етәкселегендә Европалағы социалистик илдәрҙең хәрби союзына (Варшава Килешеүе Ойошмаһы-Организации Варшавского договора ,ОВД), 36 йыл дауамында донъяла йәшәп килгән ике полюслы тәртипкә нигеҙ һала (биполярный мир). Был килешеү Германия Федератив Республикаһының НАТО-ға ҡушылыуына яуап итеп төҙөлә (союзниктар килешеүе буйынса, һуғыштан һуң Германия нейтраль статус һаҡларға тейеш була)[1][2][3][4][5][6][7][8][9][10].
| Варшава Килешеүе Ойошмаһы | |
| Герб | |
 | |
| Нигеҙләү датаһы | 14 май 1955 |
|---|---|
| |
 | |
| Ҡыҫҡаса атамаһы | mikie mouse, mikie mouse, mikie mouse, 華約, ОВД, АВД, OTV, VMT, ՎՊԿ, ВШТ һәм VShT |
| Кем хөрмәтенә аталған | Варшава килешеүе[d] |
| Рәсми тел | урыҫ теле, Немец теле, поляк теле, Венгр теле, чех теле, Румын теле һәм Болгар теле |
| Девиз тексы | Union of peace and socialism, Unió de pau i socialisme, Unie míru a socialismu, Союз мира и социализма һәм Union de paze e sociałismo |
| Штаб-фатирҙың урынлашыуы | Мәскәү, СССР |
| Хеҙмәткәрҙәр | 7,3 кеше |
| Нигеҙендәге текст | Варшава килешеүе[d] |
| Ҡулланылған тел | урыҫ теле, Немец теле, поляк теле, Венгр теле, чех теле, словак теле, Румын теле һәм Болгар теле |
| Ғәмәлдән сыҡҡан дата | 1 июль 1991 |
| |
| Командир | Конев Иван Степанович, Гречко Андрей Антонович, Якубовский Иван Игнатьевич, Куликов Виктор Георгиевич һәм Лушев Пётр Георгиевич |
| Ҡапма-ҡаршыһы | НАТО |
 Варшава Килешеүе Ойошмаһы Викимилектә | |
Был килешеү 1955 йылдың 14 майында Варшавала үткән Европала тыныслыҡ һәм хәүефһеҙлек тәьмин итеү буйынса Европа дәүләттәре кәңәшмәһендә Албания Халыҡ Социалистик Республикаһы, Болгария Халыҡ Республикаһы, Венгрия Халыҡ Республикаһы, ГДР, Польша Халыҡ Республикаһы, Румыния Социалистик Республикаһы, СССР һәм Чехословакия етәкселәре тарафынан төҙөлә.
1985 йылда Варшава Килешеүе Ойошмаһы Хәрби Көстәрендә — 7 562 987 хеҙмәткәр, 1990 йылда — 6 960 700 хеҙмәткәр була.
Килешеү 1955 йылдың 5 июнендә көсөнә инә, 1985 йылдың 26 апрелендә элекке килешеүҙең ваҡыты үткәндән һуң, тағы 20 йылға оҙайтыла.
1989—1990 йылдарҙа Үҙәк һәм Көнсығыш Европа илдәрендә коммунистик режимдар юҡҡа сыҡҡас, Варшава Килешеүе Ойошмаһын һаҡлап алып ҡалыу мөмкин булмай. 1991 йылдың 25 февралендә Варшава килешеүенә ингән илдәр хәрби берләшмәгә ингән берәмектәрҙе бөтөрөргә ҡарар итә, 1991 йылдың 1 июлендә Прагала был Килешеүҙе тулыһынса ғәмәлдән сығарыу тураһында Протоколға ҡул ҡуя[11].
Ойошмаға ингән илдәр
Был ойошмаға һигеҙ социалистик ил ингән:
| Республика | Хакимлыҡ итеүсе партия |
|---|---|
 .svg){kind=small} СССР |  Советтар Союзы Коммунистар партияһы (КПСС)(элек РСДРП, РСДРП(б), РКП(б), ВКП(б)) |
.svg){kind=small} .svg){kind=small} СРР |  Румын Коммунистар партияһырум. Partidul Comunist Român |
.svg){kind=small} .svg){kind=small} НРБ |  Болгар Коммунистар партияһыболг. Българска комунистическа партия |
 .svg){kind=small} ПНР |  Поляк Берләшкән эшселәр партияһыпол. Polska Zjednoczona Partia Robotnicza |
  ГДР |  Германия Социалистик берҙәм партияһынем. Sozialistische Einheitspartei Deutschlands |
 .svg){kind=small} ЧССР |  Чехословакия Коммунистар партияһычех Komunistická strana Československa |
 .svg){kind=small} ВНР | .svg){kind=small} Венгр Социалистик эшселәр партияһы ерская социалистическая рабочая партиямадьярса Magyar Szocialista Munkáspárt |
.svg){kind=small}  НСРА | Албан хеҙмәт партияһы алб. Partia e Punës e Shqipërisë (идеологик килешмәүсәнлек арҡаһында блоктан сыға (1961); формаль рәүештә 1968 йылдың сентябрендә — «Дунай» операцияһынан һуң — сыға) |
Килешеү шарттары
Килешеү преамбула һәм 11 статьянан тора. Килешеү шарттарына һәм Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы уставына яраҡлы, Варшава Килешеүе дәүләттәре халыҡ-ара мөнәсәбәттәрҙә көс ҡулланыуҙан баш тартырға тейеш, ниндәй ҙә булһа дәүләт был килешеүгә ингән берәй дәүләткә һөжүм иткән хәлдә, килешеүгә ингән илдәр бар мөмкинлегенән сығып, союздашына ярҙам итергә, хатта хәрби көстәр ҡулланырға ла хоҡуҡлы була.
Етәксе органдар
- Политик консультатив комитет (ПКК) — ойошманың юғары коллектив органы. Консультациялар һәм Варшава Килешеүе ойошмаһы эшмәкәрлегенә ҡағылышлы мәсьәләләрҙе ҡарау өсөн булдырылған.
- Берҙәм хәрби көстәренең берҙәм командованиеһы (ОКВС) — хәрби көстәрҙең үҙ-ара хәрби хеҙмәттәшлеген тәьмин итеү һәм Варшава Килешеүе ойошмаһы илдәренең оборонаһын нығытыу өсөн булдырылған.
- Штаб (штаб-квартира) — ойошманың штабы Мәскәүҙә урынлаша.
Ойошманың хәрби етәкселәре
Варшава Килешеүе илдәренең Берҙәм хәрби көстәре баш командующийҙары
- 1955—1960 — И. С. Конев — Советтар Союзы маршалы,
- 1960—1967 — А. А. Гречко — Советтар Союзы маршалы,
- 1967—1976 — И. И. Якубовский — Советтар Союзы маршалы,
- 1977—1989 — В. Г. Куликов — Советтар Союзы маршалы,
- 1989—1991 — П. Г. Лушев — армия генералы.
Варшава Килешеүе илдәренең Берҙәм хәрби көстәре штабы начальниктары
- 1955—1962 — А. И. Антонов — армия генералы,
- 1962—1965 — П. И. Батов — армия генералы,
- 1965—1968 — М. И. Казаков —армия генералы,
- 1968—1976 — С. М. Штеменко —армия генералы,
- 1976—1988 — А. И. Грибков — армия генералы,
- 1989—1991 — В. Н. Лобов —армия генералы.
Айырым билдәләре
Тыныслыҡ һәм социализм союзы
Ҡорал буйынса берҙәмлек, «За дальний поход на ЮГ» (1970 йыл)
ЩИТ-72 Берләштерелгән күнегеүҙәр (1972 йыл)
Варшава килешеүен ойоштороуға 25 йыл (1980 йыл)
Варшава килешеүе Хәрби-һауа көстәре
Болгарияла ЩИТ-82 Берләштерелгән күнегеүҙәр
(1982 г.)
Варшава килешеүен ойоштороуға 30 йыл (1985 йыл)
Иҫкәрмәләр
Әҙәбиәт
- Организация Варшавского договора / Гордиенко Д. В. // Океанариум — Оясио. — М. : Большая российская энциклопедия, 2014. — С. 334. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.]; vol. 2004—2017, вып. 24). — ISBN 978-5-85270-361-3.
- Варшавское совещание европейских государств по обеспечению мира и безопасности в Европе. — М: Госполитиздат, 1955. — 144 с. — 200 000 экз.
- Fowler, Delbert M. How many divisions? A NATO-Warsaw Pact assessment. // Military Review. — November 1972. — Vol. 52 — No. 11 — P. 76 — ISSN 0026-4148. (сопоставление боевого потенциала и различных аспектов, касающихся баланса сил ОВД и НАТО)
- Adenauer Konrad. Memorie 1945–1953. — Arnoldo Mondadori Editore, 1966a.(недоступная ссылка)
- Molotov Vyacheslav. La conferenza di Berlino. — Ed. di cultura sociale, 1954a.
Һылтанмалар
 | Варшавский договор (1954) Викикитапханала |
|---|---|
 | Варшава Килешеүе Ойошмаһы Викимилектә |
 | Варшава Килешеүе Ойошмаһы Викияңылыҡтарҙа |
- Варшавский договор 1955 года 2018 йыл 19 июнь архивланған. в Юридической России
- The Warsaw Pact (1989) в Library of Congress
- Heuser, Beatrice Victory in a Nuclear War? A Comparison of NATO and WTO War Aims and Strategies (инг.) // Contemporary European History (инг.)баш. : journal. — 1998. — Т. 7. — № 3. — С. 311—327. — DOI:10.1017/S0960777300004264
- What was the Warsaw Pact? North Atlantic Treaty Organization.
Ҡалып:Холодная войнаҠалып:ОВД